فارس ـ نترسید؛ جان کلام را قدیمی‌ها گفته اند که «چشم، نامرد و دست، مرد است.» یعنی کار به چشم، بزرگ می‌آید و هراسش به جان آدم می‌افتد، اما همین که کار را از گوشه‌ای شروع می‌کنیم و دستی به کار می‌گیریم می‌بینیم که خُرد، خُرد انجام می‌شود حتی اگر کمی کُند.
همیشه استرس یک کار انجام نشده از خود آن کار بزرگتر است، فشاری روحی که خیلی بیشتر و زودتر از فشار جسمی همان کار می‌تواند ما را کلافه کند و از پا درآورد؛ بنابراین با شروع کار، اولین و مهمترین کاری که انجام داده ایم غلبه به همان استرس است و این اصلا دستاورد کمی نیست. خانه تکانی و استرس عظیم آن یکی از بهترین مثال هاست. اینجا قرار است شیوه‌های آماده یک خانه تکانی منظم و خوب را مرور کنیم. قدم اول این است که شیوه‌های اشتباه قدیمی که از خانه تکانی برای ما یک غول بزرگ ساخته را دور بریزیم و راه درست را جایگزین کنیم. جزییات در مطالب بعدی گفته خواهد شد امروز چارچوب یک خانه تکانی اصولی؛ داشتن برنامه کار را با هم خواهیم آموخت.
خانه تکانی در خانه اجاره‌ای
بعضی‌ها صاحبخانه هستند، برخی دیگر مستأجر. مالکان شانس بزرگی دارند. خبری از جابجایی و تغییر مدام فضای خانه ندارند. اتاق ها، مسیر‌های نظافت، شرایط خانه و امکانات کار کاملاً مشخص است و این نعمت بزرگی است. کار، اما شاید برای آن‌هایی که مستاجرند کمی سخت‌تر است، چون باید در فضایی جدید و چینش خانه‌ای که ساکن شده اند، کار را دنبال کنند. ممکن است با محدودیت‌هایی روبرو باشند که در خانه قبلی مواجهه نبودند.
این شرایط بعد از یکی، دو ماه سکونت کاملاً مشخص و برای صاحبخانه معلوم می‌شود. البته در یک مورد به خصوص، اوضاع مستأجر‌ها بهتر است؛ جابجایی‌های سریع بیشترشان را مجاب کرده که آسایش بیشتر در انتخاب وسایل سبک و مقاوم و حذف وسایل اضافه است. همچنین به بهانه هر جابجایی وسایل خانه نظافت و رسیدگی می‌شوند بنابراین کار و غبار انباشته نمی‌شود و نظافت روند سریع و شدنی‌تر به خود می‌گیرد. وسایل مازاد بدون استفاده یا به فروش می‌رسند یا کناری گذاشته می‌شوند.
برنامه ریزی را پیچیده نکن
خیلی وقت‌ها برای انجام درست یک کار سنگین توصیه می‌شود قبل از قدم از قدم برداشتن حتماً باید برنامه ریزی داشت، چون نیمی از طی مسیر است و حکم موفقیت در آن کار را دارد. با این حال، اما گاهی برخی دچار افراط می‌شوند و برنامه ریزی به جای عصای دست و چراغ راه، بلای جانشان می‌شود؛ اما چگونه؟!
کمال گرایی و ریزبینی همیشه هم خوب نیست. افراد جزئی نگر معمولاً دچار یک خطای راهبردی می‌شوند. این در یک کار شخصی و خانوادگی مانند خانه تکانی گرفته تا یک کار بزرگ اجتماعی یا اقتصادی می‌تواند برایشان زحمت مضاعف ایجاد کند. آنها آنقدر صرف نوشتن جزئیات می‌شوند که خود طرح برداری و ترسیم الگوی کار برایشان حکم یک کار افزوده پیدا می‌کند نه نقشه راه.
در واقع کار در چشمشان بزرگ می‌شود، با استرس و هیجان روحی ناخودآگاه کار را عقب می‌اندازند و زمانی به خودشان می‌آیند که زمان کمی باقیمانده. برای همین از هرچه برنامه و برنامه ریزی است، دلزده می‌شوند در حالیکه خطا جای دیگری بوده. برنامه یعنی مشخص کردن کلیات، ابزارها، امکانات و پیش بینی کردن محدودیت‌ها و راهکار حل آن.
خلاصه‌تر جمع بندی کنیم؛ در کاری مانند خانه تکانی چارت اصلی برنامه این است، تعداد اتاق‌ها و فضا‌هایی که باید نظافت شود، کدام اتاق کار بیشتری دارد، کی زمان خالی و وقت کافی داریم، کدام کار‌ها نیاز به سفارش دارد مانند ارسال فرش به قالیشویی، کار‌ها کی و به چه ترتیبی انجام شود تا دوباره کاری یا شرایط زندگی سخت نشود. یک مثال ساده، نظافت بخش‌های درونی اولویت دارد، پاک کردن دیوار و پنجره بعد از آن. اگر خانه بدون فرش سرد می‌شود کار‌ها که تمام شد فرش را بشوییم اگر نه اواسط کار زمان بهتری برای تماس با قالیشویی است.
بهترین زمان خانه تکانی
قدیمی‌ها به رعایت چله‌ها حساس بودند و می‌گفتند کار خانه تکانی اگر زودتر از چله دوم زمستان انجام شود، سخت و کم خیر می‌شود. خانه تکانی برای آنها از نیمه دوم بهمن ماه شروع می‌شد که معتقد بودند اینطور بهتر و با خیر و برکت‌تر است. اما چرا چنین اعتقادی داشتند؟ طبق آموزه‌های طب سنتی از نیمه دوم زمستان خون آدمی و کلاً شرایط حیات موجودات رو به تازگی و به اصطلاح فاصله گرفتن از خواب و خمودگی زمستان می‌رود.
برای مثال حتی برای هرس درختان بهترین زمان، اول آذر تا پایان بهمن بوده هرچند که تا اسفندماه و پیش از جوانه زدن گیاهان که نشانه برخواستن از خواب زمستانی است هم می‌توان کار را انجام داد، اما باغبان‌های قدیمی و کهنه کار معتقدند هرس به آن شیوه بهتر است، چون هم درخت خواب است، هم مقاوم به آفت می‌شود و هم اینکه محصول سالم و بیشتری می‌دهد. اما با این مقدمه و مثال برگردیم به همان خانه تکانی؛ خون ما هم از نیمه دوم ماه دوم زمستان، طبع مطابق طبیعت و بهاری می‌گیرد. بدن ما مهیای جوش و خروش و کار بیشتر می‌شود؛ بنابراین احتمال سرماخوردگی، کوفتگی و کسالت خیلی کمتر می‌شود.
حضرت علی (ع) سفارش کرده اند خودمان را از سرمای اول زمستان بپوشانیم که با ما همان خواهد کرد که با درختان و سرمای نیمه دوم را غنیمت شماریم که با ما همان می‌کند که با درختان؛ مهیای رویشی دوباره و بهاری شدن. پانزده بهمن تا پانزده اسفند بهترین زمان برای کار است. زمان باقیمانده تا عید هم بدن ما استراحت می‌خواهد، کار‌های ریز که کم هم نیست، خودش را نشان می‌دهد، خرید یا برنامه ریزی برای تعطیلات هم زمان و بررسی لازم دارد.
از کجا شروع کنیم؟
نظافت آشپزخانه و یکی از اتاق‌ها و معمولاً هم اتاقی که کمددیواری، کتابخانه، لوازم کار در خانه و رختخواب‌ها در آن قرار دارد از بقیه جا‌ها سخت‌تر است. اگر عادت داریم دستمال و لوازم گردگیری را در بالکنی که شیر و راه آب دارد، سرویس بهداشتی، حیاط یا حمام بشوییم، مشکلی نیست می‌توانیم قدم اول را از آشپزخانه برداریدم. اما اگر این کار‌ها را در آشپزخانه باید انجام دهیم، توصیه می‌شود اول سراغ بخش‌های دیگر برویم، چون دوباره لکه و کدر شدن سطوح در آشپزخانه می‌تواند حسابی خسته مان کند.
همیشه یک اتاق خلوت که کار سبک تری دارد را نظافت سطحی، اما خوب کنید تا بتوانید مازاد وسایل اتاق‌های دیگر را موقت آنجا بگذارید، بعد از نظافت محوطه و سطح همان اقلام برگردانید سرجایش اصلی. این برای کمد رختخواب‌ها به شدت کاربرد دارد. محوطه داخل کمد و رویه و ملحفه رختخواب‌ها که نظافت و دوخته شد، آماده برگشت به جای قبلی هستند با این تفاوت که شما نگران دوباره چرک شدن یا دست و پاگیر بودنشان موقع کار نیستید. ایمنی کار هم رعایت می‌شود. خیلی وقت‌ها همین پارچه‌ها زیر دست و پا می‌رود و باعث می‌شود زمین بخوریم.
نظم، قدم اول نظافت
اما یک نکته خیلی مهم، کار را به دو قسمت تقسیم کنیم؛ بررسی و اجرا. در مرحله بررسی که خیلی سریع باید انجام شود و حتی می‌تواند در طول سال و هر از گاه انجام داد، ببینیم کدام کالا کاربردی و کدام کمتر یا بدون استفاده برای ماست. مازاد‌ها را مدام از خانه خارج کنیم و مانع از تلنبار و انباشتگی شویم. گاهی این اقلام ارزشمند و با قابلیت استفاده هستند گاهی بازیافت شونده و ضایعات. بعضی‌ها شیشه‌های رنگین، قوطی‌های خالی و مانند آن را به امید استفاده نگه می‌دارند. نگه داشتن یکی، دو مورد عادی است و بیش از آن دست و پاگیر.
نظم بخش‌های دیگر را هم مدام بهم می‌زند. کتابچه، بروشور، برگه‌های راهنما و مجله‌های قدیمی را رد کنیم برود. بالشت پری که حساسیت داریم و هیچ وقت هیچ مهمانی از آن استفاده نکرده حتماً به درد دیگری می‌خورد. حبوبات، سبزی‌های خشک و ادویه‌ها را در یک ظرف و جای مشخص نگه داریم. کمی پونه در بطری شیشه ای، کمی در مشمع در کابینت و کمی دیگر در احتمالاً کیسه‌ای پر از گیاهان دارویی در بالکن، زیرزمین یا گوشه‌ای از خانه نگه نداریم. جای هر وسیله معلوم باشد تا وقتی تمام یا خریداری شد، تکلیف روشن باشد نه اینکه بی اطلاع از موجودی قبلی مبلغی صرف خرید مجدد کنیم. این از نظر آرامش ذهن، باسابقه بودن و اقتصادی نکته بسیار مهمی است.
خانه تکانی نه خودکشی
خانه تکانی یعنی یک نظافت کلی برای استقبال از بهار است، اما قرار نیست همه کار‌ها را معطل یک ماه کرد. اگر ماهی یکبار یا دست کم، هر فصل یکبار یک نظافت کلی داشته باشیم، عالی است. بهترین فصل برای هر کار را غنیمت بشماریم. گرمای تابستان بهترین زمان برای شستن رختخواب ها، هوا دادنشان یا گردگیری فرش و قالیچه‌های کوچک و آفتاب دادنشان است. سرویس بهداشتی و حمام را حتماً دوبار در سال به طور کامل ضدعفونی کنیم و بشوییم و در تابستان اساسی تر. نظافت و نظم دهی، تعویض کفپوش کابینت‌های آشپزخانه و گردگیری فضای داخلی شان، رسیدگی به غلات، حبوبات و گیاهان دارویی و سبزی‌های خشک برای پیشگیری از آفت و حشره هم فصلشان اواخر تابستان است. همیشه کابینت‌هایی که اقلام پرکاربرد در آن قرار دارد، هر ماه یکبار یا دست کم، هر فصل یکبار نظافت و مرتب شوند.
خاصیت این رسیدگی‌های سریع و مداوم چیست؟ ساده است، جلوگیری از کهنه شدن رسوب‌ها و غبارها. مدیریت داشته ها، اطلاع از اقلام موردنیاز، افزایش نظم و نظافت و تاثیر آن بر سلامت روحیه و جسم. دوری از حس یکنواختی. رسیدگی، نگه داشت و افزایش طول عمر مفید لوازم. خلاصه اینکه کار شب عید سبک می‌شود، چون نظم و نظافتی پایدار در طول سال داریم. خانه تکانی وقتی رسوب، غبار و کثیفی ها، بی نظمی و بهم ریختگی‌های درشت و کوچک روی هم تلنبار شود، بی شباهت به یک غم بزرگ نیست. تمام تعطیلات عید هم برای برگشت توان و قوا به بدن خسته و کوفته ما کم است.
جا نزنیم پشتکار داشته باشیم
وقتی قسمت‌هایی مانند کمد‌های رختخواب، لباس، کتابخانه و کابینت‌ها مدام یا دست کم سالی دوبار نظافت شوند، سرعت کار به شکل اعجاب‌آوری بالا می‌رود. گردگیری قسمت‌های درونی که تمام شد، باید بخش‌های بیرونی مانند در، دیوار، پنجره، سطوح بیرونی کمد و کابینت ها، پرده و قالی‌ها را دریافت. روی فرش، سرامیک و موکت را بپوشانیم. پرده‌ها را در بیاوریم و بشوییم. پنجره‌ها پاک شوند. بعد نوبت دیوارهاست، نظافت سنتی یا با دستگاه بخارشو. می‌توان کارگر هم از مراکز مطمئن گرفت. بعد از این مرحله موکت، فرش و قالیچه ها، روکش مبلمان را باید نظافت کرد. حتماً پشت و روی فرش و مبل را جاروبرقی بکشیم بعد شامپوفرش یا لکه زدا. این کار کمک می‌کند وقتی رطوبت به سطح کار می‌رسد، غبارنامحسوس قدیمی رد کثیفی یا کدری نیندازد.
وقتی قالی‌ها به قالیشویی رفت یا در خانه نظافت شد، لوله شوند. سرامیک زیر آنها، لبه درز‌های حمام، دستشویی و آشپزخانه باید بررسی شوند و در صورت نیاز توسط آقای خانه یا استادکار درزگیری و بندکشی شوند. همین کار خیلی ساده کمک می‌کند، نم از درز‌ها به طبقات پایین یا کف خانه نفوذ نکند. یک اصل مهم در این بخش خانه تکانی این است که جا نزنیم، پشتکار داشته باشیم. استراحت‌های بیجا و بیش از حد کار را طولانی، بدن را کوفته و ما را برای ادامه کار کاهل و کسل می‌کند. استراحت‌ها باید بعد از پایان هر مرحله از کار باشد.
کمک گرفتن یا نگرفتن
اگر نظم پایدار را در خانه جاانداخته باشیم، ملالی نیست و سنت قدیمی خانه تکانی شیرین می‌شود. اگر همه اعضای خانواده آموخته باشند که حدکفاف را رعایت کنند یعنی اقلام و لوازمی به اندازه نیاز داشته باشیم نه آنقدر که حتی سالی یکبار هم مورد استفاده قرار نگیرند ما با یک خانه مرتب روبرو خواهیم بود. اصول بهداشت و نظافت باید به اعضای خانواده آموخته شود برای مثال هر کس ظرف‌ها را شست باید سینک را هم کف بزند و بشوید تا چربی ظروف سینک را کدر نکند.
هر وسیله‌ای از هرجا برداشته می‌شود قبل از برگرداندن نظافت شود برای مثال ادویه پاش‌ها و بانکه‌های حبوبات حتماً بعد از استفاده با یک دستمال کم نم، پاک شود، چون موقع آشپزی دست ما چرب است و ظروف ممکن است، کثیف شود. این کار‌ها اوایل ممکن است سخت به نظر برسند، اما همین که چندباری تکرار شوند و موقع خانه تکانی و نظافت ببینیم خبری از نوچ یا چرک مرده و چسبنده شدن نیست، مشتاق خواهیم بود برای ادامه دادن. فردی که آشپزی می‌کند، بعد از پایان آشپزی اطراف اجاق گاز را تمیز کند.
هربار موقع شستشوی قابلمه و ظروف لکه‌های ایجاد شده با یک شوینده و اسکاچ معمولی و کمی سابیدن از بین می‌رود و پایان سال نیازی نیست بخشی از درآمد خانوار را به خرید مایع‌های قوی جرم زدا که هم گران است هم معلوم نیست در آینده چه تاثیر بدی روی سلامت ما و کیفیت اقلام بگذارد، صرف کنیم. هرکس وظیفه دارد ماهی یکبار اتاق خود را گردگیری، جاروکشی و جمع و جور کند تا پایان سال کار روی دوش یک نفر نیفتد. به این شیوه ما در طول سال از همه اعضای خانواده کمک گرفته ایم و از آنجا که خانه تکانی شب عید سبک شده، آنها برای کمک و همراهی مشتاق‌تر می‌شوند.
