دکتر مهسا امیدیان : پزشک عمومی ؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی ؛ از دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : کم‌خونی (آنمی) وضعیتی است که در آن گلبول‌های قرمز قادر نیست وظیفه اکسیژن رسانی به سلول‌ها را انجام دهد و به همین دلیل است که کم‌خونی با مشکلات تنفسی و احساس ضعف و خستگی همراه است. اشکال مختلفی از کم‌خونی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند مانندکم‌خونی فقر آهن (که به دلیل از دست دادن خون یا جذب کم آهن رخ می‌دهد)، کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا B9، کم‌خونی داسی شکل (یک بیماری ژنتیکی است که در آن گلبول‌های قرمز سفت و قلابی شکل هستند و حرکت و عملکرد مناسب ندارند). در کم‌خونی قلب مجبور است برای جبران کمبود اکسیژن و دفع دی‌اکسید‌کربن جمع شده در سیستم عروقی بدن به شدت و سرعت بیشتری به فعالیت بپردازد. همین فشار اضافی بر قلب از عمر می‌کاهد و در دراز مدت منجر به ضعف در عضله قلب و باعث نارسایی قلبی می‌گردد. در بیماری نارسایی قلبی به مرور زمان تغییر در ساختار قلب اتفاق می‌افتد که این تغییرات منجر به جلوگیری از عملکرد صحیح قلب و رسیدن خون به اعضای بدن می‌گردد.
بیشتربخوانید:
انواع مختلف کم‌خونی
کم‌خونی فقر آهن
شایع‌ترین نوع کم‌خونی می‌باشد. مغز استخوان برای ساخت هموگلوبین به آهن احتیاج دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند هموگلوبین برای گلبول‌های قرمز تولید کند. این نوع کم‌خونی در اثر خونریزی‌های شدید (در اثر تصادف یا حادثه‌های دیگر و یا خونریزی زیاد عادت ماهیانه)، زخم‌های گوارشی، سرطان‌ها (مثل سرطان روده بزرگ)، بارداری و برنامه غذایی نامناسب به وجود می‌آید. علائم کمبود آهن شامل خستگی، ضعف و بی‌حالی، عصبی بودن، تپش قلب، تنگی نفس، کاهش اشتها، سرگیجه، رنگ‌پریدگی، قاشقی شدن ناخن‌ها، کاهش تمرکز، ریزش موها و در موارد شدید میل به خوردن مواد غیر خوراکی مانند برنج خام می‌باشد.
محققان در یک مطالعه مشاهده‌ای اخیر متوجه شدند که بین کمبود آهن و بیماری‌های عروق قلب در میانسالی ارتباط وجود دارد. البته به این دلیل که این مطالعه، یک مطالعه مشاهده‌ای بود، ما نمی‌توانیم نتیجه‌گیری قطعی کنیم که کمبود آهن باعث بیماری قلبی می‌شود. با این حال، شواهد در حال رشد نشان می‌دهد که ارتباطی در این مورد وجود دارد و این یافته‌ها زمینه را برای تحقیقات بیشتر به منظور تأیید این شواهد فراهم می‌کند.
در مورد کمبود آهن و ارزیابی وضعیت آهن، دو بحث کمبود مطلق آهن و کمبود آهن عملکردی مطرح است. کمبود مطلق آهن، که فقط شامل کمبود آهن ذخیره شده در بدن (با اندازه گیری فریتین مشخص می‌شود) است. اما در مورد آهن عملکردی، منظور آهن ذخیره‌ای در بدن (که از طریق فاکتور فریتین اندازه‌گیری و مشخص می‌شود) و آهن در گردش برای استفاده بدن (که از طریق اندازه‌گیری فاکتور ترانسفرین در خون مشخص می‌شود) می‌باشد، بنابراین بهتر است در افرادی که برای کم‌خونی فقر آهن مورد بررسی قرار می‌گیرند، علاوه بر اندازه‌گیری هموگلوبین خون، اندازه و رنگ گلبول‌های قرمز خون، سطح آهن سرم، فریتین، و ترانسفرین نیز بررسی شود.
معمولاً از طریق مصرف برنامه غذایی مناسب شامل گوشت، مرغ، حبوبات، میوه‌های خشک و سبزیجات برگ سبز، آهن مورد نیاز بدن تأمین می‌شود. در صورت تشخیص کم‌خونی فقر آهن باید ابتدا دنبال علت آن (خونریزی گوارشی، دریافت ناکافی و یا سوءجذب، سرطان و ...) گشت و همراه با برطرف کردن علت کم‌خونی، از طریق مصرف مواد غذایی غنی از آهن کمبود را برطرف کرد. در صورت لزوم و تشخیص پزشک یا مشاور تغذیه می‌توان از مکمل آهن نیز برای برطرف کردن کمبود استفاده کرد. بهتر است 1 تا 2 ماه بعد از شروع درمان با مکمل آهن هموگلوبین را چک کنید، در صورتی که 1 گرم افزایش یافته باشد یعنی پاسخ به درمان وجود دارد. 3 تا 4 ماه بعد از شروع درمان مجدد شمارش سلول‌های خونی و فریتین بررسی شود. می‌توانید هر 3 ماه تا نرمال شدن سطح هموگلوبین و فریتین آزمایشات را تکرار کنید. بعد از نرمال شدن 3 ماه دیگر درمان را ادامه دهید و بعد از آن می‌توانید درمان را قطع کنید.
بیشتربخوانید:
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین
علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 نیز احتیاج دارد تا گلبول‌های قرمز خون کافی را تولید کند. رژیم غذایی فاقد ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی مهم می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود. همچنین برخی از افراد به میزان کافی B-12 مصرف می‌کنند، ولی قادر به جذب کافی این ویتامین نیستند و دچار سوءجذب هستند. این مساله می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.
کم‌خونی ناشی از التهاب
برخی از بیماریها مانند سرطان، آرتریت روماتوئید (نوعی بیماری روماتیسمی)، بیماری کلیوی، بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسروز و سایر بیماری‌های التهابی می‌توانند کم‌خونی ایجاد کنند.
کم‌خونی‌های ارثی
از این نوع کم‌خونی می‌توان کم‌خونی داسی شکل را مثال زد که در آن گلبول‌های قرمز داسی شکل شده و عملکرد آن‌ها کاهش می‌یابد.
کم‌خونی آپلاستیک
این نوع کم‌خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که مغز استخوان به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. علل آنمی آپلاستیک شامل عفونت‌ها، داروهای خاص، بیماری‌های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی است.
بیشتربخوانید:
تالاسمی
یک اختلال ژنتیکی است که بدن به میزان کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین تولید نمی‌کند.
خلاصه
با توجه به اینکه در کم‌خونی قلب مجبور است برای جبران کمبود اکسیژن رسانی به بافت‌ها با شدت و سرعت بیشتری به فعالیت بپردازد و همین فشار اضافی بر قلب می‌تواند سبب نارسایی قلب شود، لازم است که در صورت وجود علائم بالینی به نفع کم‌خونی حتماً از این نظر بررسی‌های لازم صورت بگیرد. در صورت وجود کم‌خونی نوع و علت آن مشخص شود و با کمک برنامه غذایی مناسب و در صورت لزوم با استفاده از مکمل، کم‌خونی برطرف و از تبعات مضر آن پیشگیری شود.