آینده سودآوری پتروشیمی‏‏‌های متانولی

- در مرحله اول، گاز طبیعی به گاز سنتز تبدیل می‌شود.

- در مرحله دوم، گاز سنتز به متانول تبدیل می‌شود.

مصرف سالانه متانول در جهان بیش از 80میلیون تن است و پیش‌بینی می‌شود تقاضا طی پنج‌سال آینده به حدود 100میلیون تن افزایش یابد. به‌طور سنتی عمده تقاضای متانول در زمینه تولید فرمالدئید و اسیداستیک بوده؛ اما در سال‌های اخیر مصارف جدیدی برای متانول ایجاد شده که از جمله این مصارف تبدیل متانول به اتیلن و پروپیلن است. همچنین استفاده از متانول در سوخت خودرو و کشتی‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است.

بررسی قیمت متانول

قیمت متانول به‌شدت به قیمت گاز، نفت و زغال‌سنگ وابسته است. گاز و زغال‌سنگ دو ماده پایه برای تولید متانول در جهان هستند و بخش عمده‌ای از مصارف متانول از جمله کاربردهای جدید، در رقابت با قیمت نفت و مشتقات آن است. پس از وقوع جنگ در اوکراین، قیمت انرژی جهش قابل‌توجهی داشته است. قیمت گاز در هاب‌های اروپایی رشد بیش از صد درصدی را نیز تجربه کرد. در کنار آن، قیمت نفت به عنوان محصولی با همبستگی بالا به متانول رشد قابل‌توجهی داشت. زغال‌سنگ نیز رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد؛ هرچند با قیمت اوج خود در تابستان 1400 همچنان فاصله دارد. به این ترتیب بهای تمام‌شده متانول به‌شدت افزایش یافته است. قیمت تمام‌شده متانول از زغال‌سنگ در چین که بالاترین بهای تمام‌شده متانول در جهان است، حدود 300دلار است. بهای تمام‌شده متانول از گاز طبیعی در ایالات‌متحده نیز براساس قیمت‌های فعلی هنری هاب به محدوده 250دلار برهر تن رسیده است. قیمت متانول براساس گاز اروپا بیش از ‌هزار دلار تمام می‌شود که عملا تولید تجاری در این منطقه صورت نمی‌گیرد.

در ایران تولید متانول مبتنی بر گاز طبیعی (متان) و قیمت متان تحت‌تاثیر فرمول ابلاغی وزارت نفت و سقف مصوب دولت برای قیمت در سال‌های 1400 و 1401 است. بر این اساس نیمی از قیمت گاز طبیعی در ایران براساس متوسط گاز طبیعی در بازارهای تعیین‌شده، یعنی قیمت چهار هاب (هنری، آلبرتا، TTF  و NBP) و نیمی دیگر بر اساس معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی با رعایت سقف 50‌هزار ریالی برای گاز خوراک (معادل حدود 20سنت) و 20‌هزار ریالی برای گاز سوخت است. از سوی دیگر، قیمت متانول در ماه‌های اخیر به محدوده 300دلار رسید که عمده دلیل آن رکود در اقتصاد چین بوده است. اما با رشد قیمت گاز خوراک در ایران، شاهد غیراقتصادی شدن تولید متانول بودیم که برخی از واحدها توقف تولید داشتند و سقف قیمتی تعیین شد. این موضوع سبب کاهش عرضه شد.  ریسک جنگ اوکراین و روسیه نیز بر بازار انرژی به‌شدت اثر گذاشته و سبب افزایش قیمت متانول تا محدوده 400دلار بر تن CFR چین شده است. با این حال، اخباری در خصوص شیوع مجدد کرونا در چین، سبب اصلاح قیمت تا محدوده 380دلار شد. از آنجا که فروش متانول ایران در بازارهای هند و چین به صورت CFR (تحویل در بندر مقصد) است، بنابراین هزینه حمل که حدود 40 تا 60 دلار است، بر عهده شرکت‌های ایرانی است و در هزینه‌های عمومی و اداری افشا می‌شود.

شرکت‌های متانول‌ساز در ایران

در حال حاضر سه شرکت پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی خارک و پتروشیمی فن‌آوران، به‌عنوان تولیدکننده متانول در بازار سرمایه ایران پذیرفته و معامله می‌شوند و حدود 5میلیون تن متانول در سال ظرفیت دارند. پتروشیمی شیراز هم چند ده‌هزار تن متانول تولید می‌کند که محصول اصلی آن شرکت نیست. واحدهای متانول پتروشیمی مرجان، پتروشیمی کاوه، پتروشیمی بوشهر و پتروشیمی کیمیای پارس خاورمیانه و سبلان از شرکت‌های غیربورسی تولیدکننده متانول در کشور هستند. با لحاظ طرح‌های جدید، مجموع ظرفیت تولید متانول کشور از 20میلیون تن فراتر خواهد رفت.

پتروشیمی زاگرس

ظرفیت تولید متانول شرکت پتروشیمی زاگرس  3/ 3میلیون تن، شامل دو واحد 65/ 1میلیون تن در سال است. این شرکت در دو فاز، طی سال‌های 1385 تا 1388 وارد مدار تولید شده و در منطقه عسلویه واقع است و گاز متان و اکسیژن را از پتروشیمی مبین دریافت می‌کند. سرمایه این شرکت 4/ 2‌هزار میلیارد ریال است و سهامداران عمده آن پارسان، مجموعه صندوق نفت و بخش خصوصی هستند که هیچ‌یک کنترل شرکت را در اختیار ندارند.

پتروشیمی خارک

پتروشیمی خارک در سال 1344 تاسیس و اولین واحد آن در سال 1348 وارد مدار تولید شد. ساخت واحد متانول این شرکت در سال 1373 آغاز شد و در سال 1378 به بهره‌برداری رسید و ظرفیت آن 660‌هزار تن در سال است. این شرکت فاز دوم متانول با ظرفیت 4/ 1میلیون تن را با سرمایه‌گذاری برآوردی 500میلیون یورو در دست اجرا دارد که پیشرفت حدود 30درصدی داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال 1404 به بهره‌برداری برسد. این شرکت در جزیره خاک واقع شده و خوراک آن گاز ترش است که از شرکت ملی نفت دریافت می‌کند. سرمایه شرکت 6‌هزار میلیارد ریال و مجموعه نفت، تاپیکو، وصندوق و صندوق بانک‌ها سهامداران عمده این شرکت هستند.

پتروشیمی فن‌آوران

این شرکت در سال 1377 تاسیس شد و طی سال‌های 1383 تا 1385 واحدهای متانول و اسیداستیک آن به بهره‌برداری رسید. شرکت پتروشیمی فن‌آوران با ظرفیت 150‌هزار تن اسیداستیک بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول در ایران و ظرفیت تولید متانول آن حدود یک‌میلیون تن است که بخشی از آن در واحد اسیداستیک مصرف می‌شود و باقی‌مانده آن به فروش می‌رسد. سهامدار کنترلی این شرکت تاپیکو است و وصندوق و مجموعه صندوق نفت، سهامداران مدیریتی این شرکت هستند. سرمایه شرکت پتروشیمی فن‌آوران بالغ بر 950میلیارد ریال است که در حال افزایش به 40‌هزار میلیارد ریال از محل مطالبات حال‌شده و آورده نقدی سهامداران است.

این شرکت که در منطقه ماهشهر واقع شده است، گاز متان را از سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی با احتساب بالاسری بیش از 23درصدی دریافت می‌کند. در راستای سیاست‌های سهامدار عمده، این شرکت 48‌درصد سهام پتروشیمی فارابی، حدود 3/ 4‌درصد پتروشیمی خارک، 5/ 0‌درصد پتروشیمی خراسان و 4/ 4‌درصد بانک ملت را در اختیار دارد، همچنین مالک 33‌درصد طرح 6/ 1میلیون تنی پتروشیمی مرجان است که در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده است. شرکت پتروشیمی فن‌آوران اقدام به تاسیس شرکت پتروالفین فن‌آوران با هدف تبدیل متانول به پروپیلن کرده و مالک 60‌درصد آن است. مالکیت بانک ملت به پاشنه‌آشیل این شرکت تبدیل شده است.

پیش‌بینی سودآوری

به‌منظور ارزیابی سودآوری شرکت‌های متانولی از گزارش اجماع بازار استفاده شده است. بر این اساس محدوده پیش‌بینی سود پتروشیمی زاگرس برای سال 1400 برابر با 30 تا 34‌هزار ریال به ازای هر سهم است. در سال 1401 محدوده نوسان این شرکت بیشتر و بین 25 تا 40‌هزار ریال است. همچنین P/ E ttm  پتروشیمی زاگرس 8/ 7 است. با فرض تقسیم 95درصدی سود نقدی که رویه این شرکت‌ها نیز هست، P/ E‌های آینده‌نگر براساس سناریوی کمینه 6 و براساس سناریوی بیشینه 5/ 3 است. براین اساس محدوده پیش‌بینی سود پتروشیمی خارک برای سال 1400 برابر با 6 تا 8/ 7هزار ریال به ازای هر سهم است. در سال 1401 محدوده نوسان این شرکت بیشتر و بین 6 تا 4/ 9‌هزار ریال است. همچنین P/ E ttm  پتروشیمی خارک 2/ 7 است. با فرض تقسیم 95درصدی سود نقدی که رویه این شرکت‌ها نیز است، P/ E‌های آینده‌نگر براساس سناریوی کمینه 7 و براساس سناریوی بیشینه 1/ 4 است. براین اساس محدوده پیش‌بینی سود پتروشیمی فن‌آوران برای سال 1400 برابر با 876 تا 1،400ریال به ازای هر سهم است. در سال 1401 محدوده نوسان این شرکت بیشتر و بین ‌هزار تا 2‌هزار ریال است. همچنین P/ E ttm  پتروشیمی فن‌آوران 4/ 16 است. با فرض تقسیم 95درصدی سود نقدی که رویه این شرکت‌ها نیز هست، P/ E‌های آینده‌نگر براساس سناریوی کمینه 3/ 10 و بر اساس سناریوی بیشینه 8/ 4 است.

ریسک‌های صنعت

علاوه بر ریسک‌های قیمت گاز، قطعی گاز و قیمت جهانی، یکی از جدیدترین ریسک‌های تحمیل‌شده به تولیدکنندگان متانول، ریسک مالیات بر صادرات است. پیش از این سود صادرات متانول از مالیات معاف بود؛ اما در بودجه 1401 نمایندگان مجلس، متانول را مشمول کالاهای خام و معافیت مالیاتی سود صادرات آن را لغو کردند. در مجمع سرمایه‌گذاری غدیر به‌عنوان یکی از سهامداران شرکت‌های متانولی، اعلام شد که این موضوع رفع شده است. همچنین با توجه به مصوبه شورای رقابت در خصوص به‌روزرسانی ارزش دارایی‌های شرکت‌های پتروشیمی برای محاسبه قیمت یوتیلیتی، این موضوع می‌تواند بر قیمت یوتیلیتی و به تبع آن سودآوری شرکت‌های پتروشیمی به‌خصوص زاگرس موثر باشد.