با تعیین سفیر امارات در تهران که هفته گذشته با بازگشت سفیر جدید دولت کویت همراه شده است، فصل تازه‌ای از روابط ایران با همسایگان عربی خلیج فارس در حال رقم خوردن است. این اتفاقات محصول فرآیند تنش‌زدایی منطقهای به‌ویژه مذاکرات ایران و عربستان در طول یک‌سال و چندماه گذشته است که قرار است دور جدید آن با حضور وزرای خارجه دو کشور برگزار و منجر به بازگشایی سفارتخانه‌ها پس از قطع روابط در 14 دی ماه 1394 شود. در بیانیه وزارت خارجه و وزارت همکاریهای بین‌المللی دولت امارات، آمده است که بنا به توافق پیشین میان ابوظبی و تهران و در چارچوب تقویت روابط و ارتقای سطح نمایندگی‌‌های دیپلماتیک دو کشور به درجه سفیر و تماس تلفنی که در تاریخ 26 ژوئیه (4 مرداد) بین شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان وزیر امور خارجه امارات و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت، «سیف محمد الزعابی» سفیر امارات عربی متحده طی روزهای آتی به پایتخت ایران باز‌می‌‌گردد.
این وزارتخانه تاکید کرد که الزعابی در روزهای آینده برای انجام وظایف دیپلماتیک خود در سفارت امارات در جمهوری اسلامی ایران برای کمک به پیشبرد روابط دوجانبه با هماهنگی و همکاری مقامات جمهوری اسلامی ایران مستقر خواهد شد. سیف محمد عبید الزعابی از سال 2011 سفیر امارات در تهران و سفیر غیر‌مقیم این کشور در ارمنستان از سال 2013 است. امارات عربی متحده در 14 دی 1394 پس از عربستان سعودی، بحرین و سودان و با هدف فشارهای سیاسی علیه ایران، سطح روابط دیپلماتیک خود را با تهران کاهش داد و سفیر خود را به ابوظبی فراخواند و سطح روابط خود را به کاردار کاهش داد و همزمان تعداد دیپلمات‌‌های خود را در تهران نیز کم کرد. با این حال پس از آغاز مذاکرات ایران و عربستان در فروردین 1400 و روی کار آمدن دولت سیزدهم و تلاش برای افزایش همکاریهای منطقهای و سیاست گسترش روابط با همسایگان، دولت امارات و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز به توسعه روابط با تهران تمایل بالایی نشان دادند. در این راستا دولت کویت نیز چندی پیش سفیر خود را به تهران بازگرداند و «بدر عبدالله المنیخ» سفیر جدید دولت کویت در 22 مرداد ماه و در آغاز ماموریتش در تهران با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران دیدار و رونوشت استوارنامه خود را تقدیم کرد. امیر عبداللهیان در سی‌ام تیر ماه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود: «امارات تصمیم گرفته است تا سفیر به تهران وارد کند و به زودی سفیر این کشور وارد تهران می‌شود. کویت سفیر خودش را معرفی کرد و ما هم موافقت کردیم و ظرف روزهای آینده سفیر جدید کویت وارد تهران می‌شود.»
واکنش مقامات امارات
همزمان با این رویداد، مشاور رئیس دولت امارات در امور دیپلماتیک تاکید کرد که بازگشت سفیر این کشور به تهران در راستای رویکرد منطقهای ابوظبی برای ترمیم پلها و تقویت روابط است. انور قرقاش، یکشنبه شب در صفحه توییتر خود نوشت: تصمیم رهبری امارات برای بازگشت سفیرش به تهران در راستای رویکرد منطقهای این کشور مبنی بر ترمیم پلها و تقویت روابط برای ایجاد فضای اعتمادسازی و تفاهم و همکاری است. وی گفت: ما بر این باوریم که همکاری و هماهنگی عربی و منطقهای برای ایجاد منطقهای باثبات و آینده‌ای شکوفا امری ضروری است. عبدالخالق عبدالله مشاور سابق ولیعهد ابوظبی نیز در توییتی نوشت: 6 سال پس از خروج، امارات تصمیم گرفت سیف محمد الزعابی سفیر خود را به تهران بازگرداند تا هماهنگی‌ها و همکاری‌ها را افزایش دهد و به پیشبرد روابط بین امارات و ایران کمک کند.
فراز و فرود روابط
در طول یک دهه گذشته و متاثر از تحولات بهار عربی و سقوط رژیم‌های عربی و همچنین درگیر شدن سوریه در جنگ داخلی، روابط ایران با دولت‌های عربی خلیج فارس به‌ویژه عربستان و امارات وارد فاز تشدید رقابت و تنش شد. با اجرایی شدن برجام و مخالفت دولت‌های عربی با این توافق در آن مقطع و متاثر از حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور، روابط تهران با ریاض و ابوظبی وارد فضای تنش گسترده شد که استراتژی فشار حداکثری ترامپ و همراهی عربستان و امارات با این راهبرد، فضا را به سمت تخاصم بیشتر پیش برد.
در چنین عرصه‌ای که منطقه خلیج فارس در آستانه انفجار قرار داشت، زمینه برای بازگشت از تخاصم به سمت رقابت متعارف پیشین فراهم شد و شاهد آغاز تماس‌ها میان مقامات نظامی ایران و امارات بر سر موضوع امنیت در خلیج فارس در تیر ماه 1398 بودیم. از آن تاریخ تاکنون که اوج آن سفر شیخ طحنون بن زاید آل نهیان مشاور امنیت ملی امارات به تهران در 15 آذر 1400 بود و با وجود برخی اختلاف نظرها از جمله عادی‌سازی روابط امارات و اسرائیل، دو طرف تلاش کرده‌اند این روابط را مدیریت کنند.
براساس اظهارات علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در آذرماه سال گذشته بعد از سفر به امارات، دو کشور در تلاش هستند تا صفحه جدیدی در روابط خود باز کنند. این مساله به‌ویژه در دوره زمامداری محمد بن زاید حاکم جدید ابوظبی و رئیس دولت امارات که پس از مرگ برادرش خلیفه بن زاید به مرد شماره یک این کشور تبدیل شده و در طول یک دهه گذشته نقش مهمی در تبدیل امارات به یک بازیگر مهم منطقهای داشته است، حائز اهمیت است.
چشم‌انداز
بازگشت روابط دوجانبه ایران و امارات از سطح کاردار به سفارت تحولی مهم و نقطه عطفی در روند روابط تهران و ابوظبی در طول یک دهه گذشته محسوب می‌شود که عمدتا متاثر از فرآیند تصاعد بحران در سطح منطقه، در مدار تنش و تخاصم قرار داشته است. برداشتن این گام باعث می‌شود تا زمینه برای ورود دو کشور به حل برخی اختلاف نظرهای منطقهای هم فراهم شود، اگر تهران و ابوظبی بتوانند با تعریف یک نقشه راه و اتخاذ اقدامات عملی مبتنی بر حسن نیت متقابل، فضای لازم برای این تحول را فراهم کنند. با این حال نباید انتظار داشت که ماهیت رقابت در عرصه مناسبات منطقهای دو کشور از میان برود، چرا که نگاه و ادراک دو بازیگر متاثر از برداشت تصمیم‌گیرندگان نسبت به روندها و فعل و انفعالات منطقهای متفاوت است.
در این میان موضوع تجارت یکی از مهم‌ترین زمینه‌های روابط دو کشور و عامل مهمی در عدم قطع روابط بوده است. طبیعتا در فضای بازگشایی سفارتخانه‌ها، زمینه برای افزایش سطح روابط تجاری بین دو کشور و حتی روابط تجاری با امارت ابوظبی بیشتر از زمانی خواهد شد که روابط در سطح کاردار قرار داشته است. با انتظار از افزایش سطح روابط تجاری به‌ویژه با هدف‌گذاری 20 میلیارد دلاری در یک بازه زمانی چندساله که پیش‌تر در دستور کار مقامات دو کشور قرار گرفته است، این مساله نیازمند اقداماتی در تسهیل دستورالعمل‌ها، بازنگری در قوانین تجاری، حمایت از تجار و بازرگانان، شرکت‌ها، نقل و انتقالات بانکی و... است که بتواند با فرض برقراری تحریم‌ها و به نتیجه نرسیدن مذاکرات احیای برجام هم زمینه دادو‌ستد بین دو کشور را حفظ و ارتقا دهد. قطعا با رفع تحریم‌ها و بازگشت ایران به شرایط عادی بین‌المللی از حیث تجارت، زمینه برای ارتقای روابط تجاری اقتصادی با امارات بیش از گذشته فراهم خواهد شد.
