سه‌ بانک پیشرو در خدمات کارتی

اهمیت شاپرک و گزارش‌های آن

کارت‌های بانکی یکی از مهم‌ترین ابزارهای پرداخت روزمره ما محسوب می‌شوند. به کمک این کارت‌ها اعتبار از شخصی به شخص دیگر منتقل شده و عملیات انتقال اعتبار بدون دخالت فیزیکی اسکناس‌‌ها صورت می‌‌پذیرد. به همین منظور سامانه شبکه الکترونیک پرداخت‌‌ کارتی پدید آمده (به اختصار: شاپرک) تا با یکپارچه‌سازی ارائه‌‌دهندگان خدمات پرداخت کارتی، سرعت و امنیت انتقال اعتبار را افزایش دهد. از آنجا که تقریبا تمامی بانک‌ها و موسسات مالی موجود در ایران به این شبکه متصل بوده و خدمات خود را بر بستر آن ارائه می‌دهند، بررسی گزارش‌های این شبکه می‌تواند اطلاعات مفیدی از عملکرد بخش‌های مختلف شبکه پرداختی کشور ارائه دهد. در ادامه عملکرد بانک‌ها در تیرماه سال جاری بر اساس گزارش منتشر شده شاپرک بررسی خواهد شد.

عملکرد بانک‌ها در بازاریابی خدمات شاپرکی

از سهم بانک‌ها در تعداد و مبلغ کل تراکنش‌‌های شبکه بانکی می‌توان عملکرد آنان را در کیفیت ارائه خدمات کارتی و بازاریابی سنجید. بر این اساس، هر بانکی که سهم بیشتری از این شاخص به دست آورده باشد نشان می‌دهد که عملکرد بهتری در این حوزه داشته است. در بررسی این شاخص سه حوزه کارتخوان‌‌های فروشگاهی، ابزار پذیرش اینترنتی و ابزار پذیرش موبایلی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

بر اساس بررسی آمارهای گزارش شاپرک، سه بانک ملت، سپه و ملی ایران به ترتیب بیشترین سهم را از تعداد تراکنش‌‌های کارتخوان‌‌های سطح کشور داشته‌‌اند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی مانند اینترنت بانک‌ها، سه بانک ملی ایران، ملت و کشاورزی پیشتازی کرده و سهم بیشتری را در تعداد تراکنش‌‌ها به خود اختصاص داده‌‌اند. در تراکنش‌‌های مربوط به ابزار موبایلی که ازجمله مهم‌ترین آنان می‌توان به کدهای USSD و موبایل بانک‌ها اشاره کرد؛ سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بیشترین سهم تراکنش‌‌ها را داشته‌‌اند.

در بخش سهم بانک‌ها از ارزش تراکنش‌‌های کارتی نیز در حوزه کارتخوان‌‌ها سه بانک ملت، ملی ایران و صادرات ایران موفق‌‌تر از دیگران عمل کرده‌‌اند. در ابزار پذیرش اینترنتی سه بانک ملت، تجارت و سامان پیشتاز بوده و در حوزه ابزار پذیرش موبایلی نیز سه بانک ملت، آینده و اقتصاد نوین بهتر از دیگران عمل کرده‌‌اند.

بررسی میزان تمرکز خدمات

با اندازه‌گیری شاخص هرفیندال - هیرشمن می‌توان میزان تمرکز در بازار هر حوزه را بررسی کرد. به عبارت دیگر با کمک این شاخص می‌توان متوجه شد که در بازار کدام حوزه رقابت بیشتری وجود دارد و کدام بانک‌ها توان انحصار بالاتر و کدام بانک‌ها توان انحصار پایین‌‌تری دارند. هرچه میزان عدد شاخص کمتر باشد، توان انحصار کمتر و در نتیجه بازار رقابتی‌تر و هرچه عدد شاخص بیشتر باشد، میزان انحصار در آن بازار بیشتر و توان انحصاری بانک نیز بالاتر است. در شهریور ماه 1401، شاخص هرفیندال- هیرشمن در بازار بانک‌های پذیرنده تراکنش‌ها برای ابزار پذیرش موبایلی عدد 2759 به دست آمده که بسیار بالاتر از دیگر ابزارهاست.

این موضوع نشان می‌دهد تقریبا تمرکز استفاده از ابزارهای پذیرش در حوزه ابزار پذیرش موبایلی بالا است. به بیان بهتر توان انحصار در این حوزه بالاتر از دیگر حوزه‌های بانکی بوده و همین موضوع میزان رقابت را در این بازار کاهش می‌دهد. پس از این حوزه، حوزه ابزار پذیرش اینترنتی قرار دارد. عدد به دست آمده برای این حوزه، 1439 است که کماکان نشان‌دهنده نزدیکی این حوزه به یک حوزه متمرکز است، اما همچنان رقابت‌‌پذیری نسبی در آن قرار دارد. در نهایت هم کارتخوان‌‌ها قرار دارند. عدد به دست آمده برای این حوزه، 984 بوده و بیانگر رقابت مناسب در آن است.

در حوزه کارتخوان‌‌های فروشگاهی، بانک ملت توان انحصاری بالاتری با عدد شاخص 292 نسبت به دیگر بانک‌ها دارد. پس از این بانک نیز به ترتیب بانک‌های سپه و ملی ایران با عدد شاخص 290 و 184 در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند. در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی، در جایگاه اول بانک ملی ایران با عدد 744 قرار داشته و پس از آن نیز بانک‌های ملت با عدد 467 و سپس بانک کشاورزی با اختلاف زیادی از دو بانک قبلی با عدد 58 قرار دارند. این موضوع نشان می‌دهد این سه بانک توان انحصار ایجاد بیشتری نسبت به دیگران دارند.

در حوزه ابزار پذیرش موبایلی هم بانک ملت با عدد 1899 با اختلاف بالایی از دیگر بانک‌ها، بیشترین توان انحصاری را نسبت به دیگر بانک‌ها در اختیار دارد. پس از آن نیز بانک آینده و بانک اقتصاد نوین هرکدام با عدد شاخص 551 و 231 به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. بررسی گزارش شهریور ماه شاپرک نیز نشان می‌دهد شاخص هرفیندال- هیرشمن در حوزه کارتخوان‌‌های فروشگاهی با افزایش 8 واحدی روبه‌رو بوده است. این شاخص در حوزه ابزار پذیرش اینترنتی هم رشد 180 واحدی داشته است. اما ابزار پذیرش موبایلی42 واحد کاهش را تجربه کرده است.

تعداد کارت‌های فعال در سامانه شاپرک

در سامانه شاپرک، به‌طور کلی سه دسته کارت بانکی وجود دارد. دسته اول کارت بدهی، دسته دوم کارت اعتباری و دسته سوم کارت پیش‌‌پرداخته مانند بن کارت و کارت‌های هدیه قرار دارند. در شهریور ماه سال جاری به‌طور کلی حدود 133 میلیون کارت بانکی فعال وجود داشته است که از این میان 127 میلیون آن کارت برداشت، 696 هزار عدد آن کارت اعتباری و تقریبا 5/ 5 میلیون آن نیز کارت‌های پیش‌‌پرداخته بوده‌‌اند. با توجه به آمار شهریور سال جاری، تعداد کارت‌های برداشت حدود 29/ 1 درصد رشد داشته است. از طرفی تعداد کارت‌های پیش‌پرداخته حدود 83/ 1 درصد و تعداد کارت‌های اعتباری هم 68/ 1 درصد کاهش داشته است.

سهم بانک‌ها از تعداد هر یک از انواع کارت‌های بانکی

با توجه به آمار گزارش اقتصادی شاپرک، بیشترین میزان کارت‌های تراکنش‌‌‌دار مربوط به بانک ملی ایران با سهم 5/ 21 درصدی بوده ‌‌است. پس از این بانک، بانک سپه با 66/ 11 و بانک ملت با 27/ 11 درصد قرار دارند. باتوجه به این آمار، بیشترین میزان کارت‌های برداشت تراکنش‌دار مربوط به بانک ملی ایران با 61/ 21 درصد بوده است. پس از آن نیز بانک سپه با 83/ 11 درصد و بانک ملت با 22/ 11 درصد قرار دارند. در بخش کارت‌های اعتباری فعال، بانک ملی ایران با 5/ 75 درصد رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. پس از آن نیز بانک صادرات با 77/ 5 درصد و بانک تجارت با 89/ 3 درصد جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌‌اند. در بحث عرضه کارت‌های پیش‌‌پرداخته نیز بانک ملی با صدور 16 درصد از این کارت‌ها، در جایگاه اول قرار دارد. پس از بانک ملی نیز بانک ملت و پارسیان هرکدام با سهم 13 و 10 درصدی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. با توجه به آمارهای بالا مشخص می‌شود که بانک ملی ایران در صدور هر سه نوع کارت مذکور، پیشتاز دیگران بوده است.

انحصار در بازار صدور کارت

در این بخش از گزارش، باز هم به کمک شاخص هرفیندال - هیرشمن تلاش شده تا میزان انحصار در بازار صدور کارت سنجیده شود. بر اساس داده‌های این گزارش، بانک ملی ایران با عدد 5707، قدرت بسیار بالایی در ایجاد انحصار در بازار صدور کارت‌های اعتباری در اختیار دارد. به‌طوری‌که در جایگاه دوم قدرت انحصار، بانک صادرات با عدد شاخص 33 قرار دارد. کل عدد شاخص برای اندازه‌‌گیری میزان انحصار در صدور این نوع کارت، 5794 است که نشان از انحصار بالا در بازار صدور این کارت دارد. کل عدد شاخص هرفیندال-هیرشمن برای این حوزه، 5794 واحد است.

در بازار صدور کارت‌های برداشت، باز هم بانک ملی ایران با عدد 467 در صدر جایگاه قدرت انحصار قرار دارد. پس از آن هم بانک‌های سپه و ملت با عدد شاخص 140 و 126 قرار دارند. عدد کل شاخص برای این بازار نیز 1045 است که نشان می‌دهد این بازار میان سه بازار اصلی صدور کارت‌های بانکی، در حالت نسبتا رقابتی قرار دارد. در بازار صدور کارت‌های هدیه و بن‌‌کارت، دوباره بانک ملی ایران با عدد 256 در جایگاه اول قرار دارد. پس از آن هم بانک پارسیان با عدد 118 و بانک سپه با عدد 77، در جایگاه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌‌اند. به این ترتیب این بازار با عدد شاخص 844، رقابتی‌ترین بازار میان بازارهای صدور کارت است. با مقایسه آمارهای شهریور و مرداد ماه سال جاری، مشخص می‌شود که عدد شاخص هرفیندال - هیرشمن در بازار کارت‌های اعتباری 320 درصد افت داشته است. عدد این شاخص برای کارت‌های برداشت و کارت‌های پیش‌پرداخته به ترتیب 9 و 11 واحد افت کرده است.

عملکرد بانک‌ها از صدور و پذیرش تراکنش‌‌ها

بر اساس آمار این گزارش، بانک ملی ایران بیشترین تعداد صدور و پذیرش تراکنش‌‌های بانکی با مجموع 3/ 1 میلیارد تراکنش را داشته و برتر از دیگر بانک‌ها عمل کرده است. پس از این بانک، بانک ملت با 1/ 1 میلیارد و بانک سپه با حدود یک میلیون تراکنش در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌‌اند. سه بانک ایران - ونزوئلا، توسعه صادرات ایران و صنعت و معدن کمترین سهم را در کل تراکنش‌‌های بانکی داشته‌‌اند. در بخش بررسی مبلغ تراکنش‌‌های بانکی اما جای بانک ملی ایران و بانک ملت جابه‌جا می‌شود. بانک ملت با مجموع ارزش 39/ 2 میلیارد میلیارد ریال در جایگاه نخست قرار گرفته است. پس از آن بانک ملی ایران با 31/ 2 میلیارد میلیارد ریال در جایگاه دوم و بانک سپه با صادرات با 6/ 1 میلیارد میلیارد ریال در جایگاه سوم قرار گرفته است.

یکی دیگر از شاخص‌‌های مورد اهمیت در بانک‌ها، محاسبه تفاضل ارزش ریالی صادرکنندگی آنها از مبلغ پذیرندگی آنهاست. این شاخص نشان می‌دهد جریان مبلغی تراکنش‌‌های هر بانک در کدام جهت بوده و به دنبال آن می‌توان تعیین کرد که آیا نقش بانک به عنوان بانک پذیرنده مقرون به صرفه بوده است یا خیر. عدد مثبت در این شاخص نشان‌دهنده عملکرد خوب بانک است، چرا  که بیش از آنکه سپرده از آن خارج شده باشد، منابع مالی جذب کرده است. در بررسی این شاخص، بانک ملت با 273 میلیون میلیارد ریال جذب منابع، در صدر قرار دارد. پس از آن نیز بانک سامان با160 میلیون میلیارد در جایگاه دوم قرار گرفته است. ضعیف‌‌ترین عملکرد در این بخش نیز مربوط به بانک ملی ایران بوده که خروج منابع 365 میلیون میلیارد ریالی را تجربه کرده است.