گردنه زمستانی در انتظار فولادی‌ها؟

چرخه معیوب

فرهاد منفرد کارشناس فولاد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره میزان مصرف گاز در زنجیره فولاد عنوان کرد: در زنجیره فولادسازی سه بخش گاز مصرف می‌‌‌کنند، یک بخش نیروگاه‌‌‌ها که به صورت غیرمستقیم گاز مصرف می‌‌‌کنند، یک بخش واحدهای احیای مستقیم هستند که در این بخش حکم بالادست را دارند و یک بخش نیز واحدهای ذوب و نوردی هستند که حکم پایین‌‌‌دست را دارند. البته بیشترین میزان مصرف گاز را واحدهای احیای مستقیم در تولید آهن اسفنجی دارند که گاز برای این واحدها نه در حکم سوخت، بلکه در حکم ماده اولیه (خوراک) است.

منفرد در ادامه خاطرنشان کرد: اگر واحدهای احیای مستقیم در زمینه دریافت گاز دچار خلل شوند، روند تولید آنها کند یا کاهش می‌‌‌یابد که این امر می‌‌‌تواند روی کل زنجیره فولاد تاثیرگذار باشد، زیرا اگر واحدهای ذوب نتوانند آهن اسفنجی مورد نیاز خود را تامین کنند، تولید آنها کاهش یافته و هزینه‌‌‌های آنها افزایش پیدا می‌‌‌کند و بازار را دچار نوسان می‌‌‌کند و این چرخه معیوب از مواد اولیه تا بازار ادامه‌‌‌دار می‌‌‌شود.

وی در ادامه با اشاره به سهم صنعت فولاد در میزان مصرف گاز عنوان کرد: سهم فولاد در میزان گاز مصرفی بین 3 تا 5 درصد با میزان 11 میلیارد مترمکعب برآورد شده، این در حالی است که بیشترین میزان مصرف را بخش خانگی به خود اختصاص می‌‌‌دهد. روزانه بیش از 800 میلیون مترمکعب گاز تولید می‌‌‌شود که از این میزان بعضا برآورد شده حتی تا 520 میلیون مترمکعب آن به مصرف خانگی نیز برسد.

این کارشناس فولاد در ادامه تاکید کرد: اگر در زمینه فولاد بخواهیم شعار تولید 55 میلیون تن در سال را محقق کنیم، سالانه به 22 میلیارد مترمکعب گاز نیاز داریم، این در حالی است که نیروگاه‌‌‌های برق، گاز مصرف می‌‌‌کنند و خود نیروگاه‌‌‌ها نیز با چالش روبه‌‌‌رو می‌‌‌شوند و این چرخه معیوب تامین برق و گاز ادامه پیدا می‌‌‌کند و هر سال نیز تکرار می‌‌‌شود، چراکه در زمینه تولید برق همچنان به سمت ایجاد نیروگاه‌‌‌های تجدپذیر پیش نرفته‌‌‌ایم و هم‌‌‌اکنون عمر نیروگاه‌‌‌های کشور به بالای 30 سال رسیده و دیگر بازدهی مناسب خود را ندارد، این در حالی است که ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی‌‌‌اش و با وجود تشعشعات بالای خورشیدی جزو کشورهایی است که می‌‌‌تواند به سمت استفاده از انرژی‌‌‌های خورشیدی پیش برود. کشور همسایه ما ترکیه باوجود نداشتن موقعیت ایران، در زمینه انرژی‌‌‌های خورشیدی بسیار سرمایه‌‌‌گذاری کرده است و ایران هیچ‌‌‌گونه برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌ مناسبی در این زمینه ندارد تا برای 15 سال آینده این مشکل را حل کرده باشد. ایران 2 هزار کیلووات ساعت بر مترمربع تشعشع دریافتی دارد و این زمینه مناسبی برای استفاده از انرژی‌‌‌های خورشیدی است، اما همچنان از انرژی‌‌‌های فسیلی استفاده می‌‌‌کنیم و این سبب مشکلات پیوسته‌‌‌ای می‌‌‌شود که مدام تکرار می‌‌‌شوند و هر سال چالش‌‌‌های بیشتری را با خود  به همراه می‌‌‌آورند.

تهدید صنعت ارزآور

منفرد با تاکید بر این موضوع که صنعت فولاد در کشور جزو صنایع ارزآور به‌‌‌شمار می‌‌‌رود، از این‌‌‌رو بیش از هر صنعت دیگری نیاز به برنامه‌‌‌ریزی بلندمدت دارد، عنوان کرد: صنعت فولاد سالانه برای کشور 10 میلیارد دلار ارزآوری به همراه دارد که 25 درصد ارزآوری کشور را به خود اختصاص داده است. این صنعت ارزآور که تولید ناخالص داخلی بالایی بعد از نفت و گاز و پتروشیمی را به خود اختصاص داده، نباید به دلیل چرخه معیوب تامین گاز و برق با چالش روبه‌‌‌رو باشد؛ چراکه زمانی که برق و گاز تامین نباشد، میزان تولید و به تبع آن میزان ارزآوری کمتر می‌‌‌شود، ارزآوری کمتر سبب تورم و گران‌‌‌تر شدن مواد اولیه شده و این چرخه معیوب مجددا تکرار می‌‌‌شود. در این صورت اگر حتی بانک مرکزی بخواهد ارز تزریق کند، تاثیر چندانی بر بازار نخواهد داشت؛ چراکه در حقیقت این واحدهای پتروشیمی و فولادسازی هستند که باید برای کشور ارزآوری داشته باشند.

بدون نگاه کارشناسی

وی در ادامه تاکید کرد: اکنون که فصل سرما از راه رسیده، ممکن است با محدودیت‌‌‌های گاز برای فولادسازان روبه‌‌‌رو شویم و در این زمینه گویا هیچ‌‌‌گونه نگاه کارشناسی وجود ندارد؛ چرا باید صنعتی را که ارزآوری بالایی دارد و سهم بالایی از جی‌‌‌دی‌‌‌پی کشور را به خود اختصاص داده است با محدودیت تامین گاز، دچار چالش کرد. فولادسازان به محض عبور از فصل تابستان و چالش تامین برق، در زمستان با چالش تامین گاز روبه‌‌‌رو می‌‌‌شوند. واحدهای فولادسازی، حدود یک ماه و نیم در تابستان را به دلیل قطعی برق بعضاً از دست می‌‌‌دهند و اگر یک و ماه نیم را به قطعی گاز بگذرانند، یعنی در طول سال، یک فصل از تولید خود را از دست می‌‌‌دهند. این‌‌‌گونه به نظر می‌‌‌رسد، مدیریت‌‌‌هایی که دولت نیز در پیش‌‌‌ می‌‌‌گیرد، تنها برای گذراندن آن فصل است و با مدیریت کوتاه‌‌‌مدت تنها قصد گذراندن آن سال را دارد؛ درحالی‌‌‌که می‌‌‌تواند بخش خانگی  را که بیشترین میزان مصرف گاز را به خود اختصاص داده است، مدیریت کند و بهره‌‌‌وری در این حوزه را افزایش دهد، برای نمونه در بخش خانگی، بخاری‌‌‌های گازسوز که راندمان کمتری دارند، گاز بسیاری هدر می‌‌‌دهند و برای بهینه‌‌‌سازی آنها باید در سراسر کشور اقدامی از سوی دولت انجام گیرد، این بخاری‌‌‌ها جمع‌‌‌آوری شده و به عنوان بازیافت مورد استفاده قرار گیرند و و‌سایل گرمایشی را که بهینه‌‌‌تر هستند، جایگزین آنها کرد. یا اگر قبض‌‌‌های سنگین برای بخش خانوار اعمال شود، بدون شک سبب استفاده بهینه‌‌‌تری از گاز در این بخش خواهد شد. البته به نظر می‌‌‌رسد که مناسبات سیاسی اجازه گران شدن گاز را نمی‌‌‌دهد. ولی در کل باید برنامه‌‌‌ریزی بلندمدتی برای این حوزه کرد.

این کارشناس فولاد در ادامه یادآور شد: اگر بتوان 30 درصد از مصرف بخش خانگی را ذخیره کرد و آن را به صنعت داد، می‌‌‌توان سبب ارزآوری بیشتری برای کل کشور شد.

منفرد با تاکید بر این موضوع که هم‌‌‌اکنون ایران دهمین عنوان تولیدکننده فولاد جهان را به خود اختصاص داده است، گفت: اگر ما تاکنون رتبه دهم فولاد جهان را به خود اختصاص داده‌‌‌ایم، تنها به این دلیل بوده که انرژی ارزان در دسترس داریم، این در حالی است که از این پس رقابت تولید بر سر موضوع انرژی است و تا الان اگر انرژی را بدون محدودیت مورد استفاده قرار داده‌‌‌ایم، دیگر قرار نیست که به همین منوال از گاز استفاده کنیم.

امکان سرمایه‌‌‌گذاری در میادین گازی؟

وی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان سرمایه‌‌‌گذاری فولادسازان در میادین گازی وجود دارد، گفت: اگر این روند ادامه داشته باشد، فولادسازان مجبور به چنین اقدامی خواهند شد، هرچند جزو وظایف آنها به‌‌‌شمار نمی‌‌‌رود. اگر دولت میادین گازی را همانند معادن به بخش خصوصی واگذار می‌‌‌کرد و از آنها بهره مالکانه دریافت می‌‌‌کرد، بدون شک امکان سرمایه‌‌‌گذاری در این حوزه وجود داشت؛ اما دولت چنین اقدامی را انجام نمی‌‌‌دهد.

این کارشناس فولاد در ادامه یادآور شد: زمستان امسال نیز در حال آمدن است، اقدامی آن‌‌‌چنانی از سال گذشته تاکنون انجام نشده است، واحدهای فولادسازی با این پیش‌‌‌فرض که در زمستان با مشکل گاز روبه‌‌‌رو هستند، محصولات خود را ارزان پیش‌‌‌فروش می‌‌‌کنند و بازار به نوعی دچار بی‌‌‌ثباتی می‌‌‌شود و در این راستا دلالان وارد بازار می‌‌‌شوند. از سوی دیگر نیز با قوانین خلق‌‌‌الساعه دولتی و قیمت‌‌‌های دستوری روبه‌‌‌رو می‌‌‌شویم.

راهکارهای کوتاه و بلندمدت

منفرد در پاسخ به این پرسش که راهکار تامین گاز برای فولادسازان چیست، گفت: در کوتاه‌‌‌مدت دولت باید از انجمن‌‌‌های تخصصی مشورت بگیرد. در بلندمدت نیز می‌‌‌تواند مشابه بخش معدن، میادین گازی خود را به بخش خصوصی واگذار کند. چرا کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در راستای تامین انرژی صنعت با نگاه بلند هیچ اقدامی انجام نمی‌‌‌دهد. تمام نهادهای تصمیم‌‌‌گیر و قانون‌‌‌گذار باید اقدام لازم را در این راستا انجام بدهند.