یکی از عقاید مسلم اسلامی، شفاعت شافعان در روز قیامت است که به اذن الهی انجام می یابد. شفاعت در مورد افرادی صورت می گیرد که پیوند خود را بکلی با دین خدای متعال قطع نکرده و قابلیت آن را دارند که، با وجود آلودگی به برخی گناهان، به برکت شفاعت شافعان بار دیگر مشمول رحمت حق شوند. عقیده به شفاعت از قرآن و سنت گرفته شده که ذیلا به آنها اشاره می کنیم:
الف - شفاعت در قرآن:
آیات قرآن حاکی از وجود اصل شفاعت در روز رستاخیز بوده و این کتاب شریف به اصل شفاعت، و منوط بودن آن به اذن و رضای خداوند، تصریح دارد: (و لا یشفعون الا لمن ارتضی) (انبیاء / 28): شافعین جز در حق کسانی که خدا می پسندد، شفاعت نمی کنند. در آیه دیگر می فرماید: (ما من شفید الا من بعد اذنه) (یونس / 2). بنابر این اصل شفاعت (البته با اذن و رضای خداوند) از نظر قرآن، امری قطعی و واقعیتی مسلم است.
حال ببینیم شفاعت کنندگان چه کسانی هستند؟
از برخی آیات استفاده می شود که فرشتگان از شافعانند چنانکه می فرماید: (و کم من ملک فی السموات لا تغنی شعاعتهم شیئا الا من بعد ان یاذن الله لمن یشاء و یرضی) (نجم / 26): چه بسیار فرشتگانی در آسمانها هستند که شفاعت آنان جز پس از اذن خداوند، در مورد آن کس که مشیت و رضایت الهی به (رستگاری وی) تعلق گیرد، سود نمی بخشد.
مفسران در تفسیر آیه (عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا) (اسراء / 79): امید است که پروردگارت تو را به مقام پسندیده ای برساند، می گویند مقصود از مقام محمود، همان مقام شفاعت برای پیامبر اسلام است.
ب - شفاعت در روایات:
گذشته از قرآن، در کتب حدیث نیز روایات بسیاری درباره شفاعت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم نقل شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1 . پیامبر می فرماید: «انما شفاعتی لاهل الکبائر من امتی »: شفاعت من مخصوص مرتکبان کبایر از امتم می باشد. ظاهرا علت اینکه شفاعت را مخصوص مرتکبان کبایر دانسته این است که خداوند صراحتا در قرآن وعده داده که هر گاه انسانها از گناهان کبیره اجتناب ورزند، آنها را خواهد بخشید(نساء / 31) و دیگر نیازی به شفاعت و امثال آن نیست.
2 . نیز می فرماید:«اعطیت خمساو اعطیت الشفاعة، فادخرتها لامتی فهی لمن لا یشرک بالله ». از جانب خداوند پنج موهبت به من اعطا شده، و (از آن جمله) به من شفاعت داده شده، که آن را برای امتم ذخیره کرده ام.شفاعت من در حق کسانی خواهد بود که به خداوند شرک نمی ورزند.
طالبان آگاهی از هویت شافعان روز محشر غیر از پیامبر (مانند ائمه معصومین و دانشمندان و شهداء) و نیز فاعت شوندگان آنها بایستی به کتابهای عقاید و کلام و حدیث رجوع کنند.
ضمنا، باید توجه داشت که اعتقاد به شفاعت - همچون اعتقاد به قبولی توبه - نباید مایه تجری افراد بر گناه شود، بلکه باید آن را روزنه امیدی شمرده و اصطلاح ، آب را از سرگذشته می پندارند و در نتیجه هیچگاه به فکر بازگشت به طریق صحیح نمی افتند.
از بیان گدشته همچنین روشن می شود که اثر بارز شفاعت، بخشودگی برخی از گنهکاران است، و بنابر این تاثیر آن منحصر به ترفیع درجه شفاعت شوندگان، که برخی از فرق اسلامی (مانند معتزله) گفته اند، نیست.
