به قلم : د‌کتر پروانه صفایی مقد‌م ؛ رو انشناسی بالینی
dr.s.moqadam@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : اگر شما یک والد هستید یا دور و برتان کودک هست، احتمالا تابه‌حال برایتان پیش آمده که کودک سوال‌هایی را درباره اندام جنسی خودش، تفاوت زن و مرد و یا چگونگی تولدش پرسیده باشد. در این مواقع چه جوابی به او می‌دهید؟ آیا نحوه مواجهه با کودک را درباره کنجکاوی‌های جنسی‌اش می‌دانید؟
تربیت جنسی کودک و آگاهی از راه‌های آموزش مسائل جنسی به کودکان یکی از مهم‌ترین بعدهای فرزندپروری است که واقعا می‌بایست به آن اهمیت داد. کنجکاوی جنسی کودکان و مسائلی که درباره آن مطرح می‌کنند، بخشی از فرایند رشد کودکان است و ندادن پاسخ درست و علمی به آنها می‌تواند آسیب‌های روانی زیادی به آنها وارد کند. متاسفانه با وجود گسترش اطلاعات و روابط بین افراد، همچنان والدینی وجود دارند که درباره تربیت جنسی و اهمیت آن نمی‌دانند.
حقیقت اینجا است که در جامعه ما این حوزه از دشوارترین بخش‌های تربیت می‌باشد، چون از یک طرف بعضی از والدین در مورد آگاه کردن فرزندان‌شان در این مسایل ترس دارند و این تصور را دارند که آگاهی آنها نسبت به این مسایل، باعث گمراهی‌شان میشود و از طرف دیگر، حجب و حیا و شرم بعضی از والدین هم در ارائه این دست اطلاعات به فرزندان، باعث ایجاد چالش برایشان در این مسأله میشود، در حالی‌که والدین، طبیعی‌ترین مربیان جنسی کودک هستند و مهم‌ترین نقش را در آماده‌سازی کودکان برای رویارویی با تنش‌ها و ابهامات زندگی جنسی کودک دارند.
بیشتربخوانید:
فضای آموزش در حوزه تربیت جنسی
مهم‌تر از اطلاعاتی که به کودک داده میشود، فضایی که اطلاعات جنسی داده میشود اهمیت دارد. اگر این اطلاعات در خانواده و در کنار پدر و مادر و در فضایی امن و همراه با محبت و عشق باشد، راهگشای آینده کودک می‌باشد، اما زمانی‌که کودک این اطلاعات را در فضای همکلاسی‌ها و دوستان هم‌سن به‌دست می‌آورد، اکثرا مملو از شوخی و تمسخر، جنسیت‌زده، و گره خورده به اصل لذت است. نکته مهم این است که موضوعات جنسی در ذهن کودک به چه‌چیز گره خورده‌اند. آیا به عشق، تعهد، مادری و پدری، مسئولیت و یک امر جدی و مهم گره خورده‌اند یا اینکه به‌شوخی، لذت، بی‌تعهدی و خوشگذرانی لحظه‌ای گره خورده‌اند. تعیین این موضوع به‌فضایی بستگی دارد که کودک با موضوعات جنسی روبرو میشود. خوب طبیعتا نوع تربیت جنسی کودکان در خانواده‌ها بر اساس فرهنگ، قوم، نژاد، مذهب و حتی باورهای خرافی متفاوت است. به همین خاطر، بعضی از خانواده‌ها به‌دلیل بد و پنهانی دانستن موضوعات جنسی ترجیح می‌دهند وجود هرگونه موضوعات جنسی را انکار کنند. این رفتار والدین باعث میشود کودک حتی در سنین بسیار پایین درک‌کند که موضوعات جنسی چیزی نیست که بشود درباره آن به‌راحتی صحبت کرد.
به‌همین دلیل تربیت جنسی کودکان در این خانواده‌ها ارادی و آگاهانه صورت نمی‌گیرد و کودک بر اساس آن چیزی که از تلویزیون و سریال‌ها، دوستان، همکلاسی‌ها و محیطی که نگاهی کاملا نادرست و غیرمعتبر نسبت به مسائل جنسی ارائه می‌دهند، آموزش جنسی می‌بیند و در این حالت مسلما نمی‌شود امید داشت موضوعات جنسی به‌موضوعات خوبی گره بخورند.
گاهی خانواده‌ها از ترس آنکه اطلاعات غلط و ناقص به‌کودک بدهند یا از ترس اینکه اگر به‌شیوه درستی به کودک اطلاعات ندهند، باعث انحراف یا تحریک جنسی کودک می‌شوند، از این کار دوری می‌کنند. درست است که والدین باید درباره نحوه تربیت جنسی کودکان آموزش ببینند، اما نکته مهم این است که حتی اگر والدین در تربیت جنسی کودکان خوب عمل نکنند، خیلی بهتر از این هست که این کار را به محیط، دوستان و رسانه‌ها بسپارند که مسلما نگرشی که درباره موضوعات جنسی دارند، فقط بر اساس اصول دیگری بیان شده که از نگرشی که شما تمایل دارید به کودکتان آموزش بدهید، احتمالا خیلی فاصله دارند.
بیشتربخوانید:
اهمیت تربیت جنسی کودکان
چند لحظه بیندیشید! چند بار اصطلاح «تربیت جنسی» به گوش‌تان خورده است؟ آیا این اصطلاح برای شما آشنا است؟ به نظر شما تربیت جنسی چیست؟ چقدر به عنوان بخشی از تربیت کودک حیاتی است؟ به نظر شما تفاوت کودکی که از آموزشهای جنسی درست برخوردار بوده با کودکی که این بخش از تربیت در او مغفول مانده، در روند رشد، آینده و مشکلات بزرگسالی چه خواهد بود؟
نسبت به غریزه جنسی فرزند خود بی‌تفاوت نباشید
یکی از دغدغه‌های والدین آگاه، تربیت کودک دلبند خود به بهترین صورت ممکن است. تربیت دارای انواع مختلفی چون تربیت عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و جنسی است. والدین مسئول نمی‌‌توانند نسبت به غریزه جنسی فرزند خود بی‌تفاوت باشند یا با نادیده گرفتن آن از کنار این موضوع حساس و حیاتی بگذرند. آنها خوب می‌دانند اهمیت این موضوع تا حدی است که اندک اشتباه و غفلتی در آن ممکن است کودک را به تباهی و فساد بکشاند.
غریزه و میل جنسی؛ یکی از نیازهای حیاتی اولیه
غریزه جنسی به عنوان یکی از نیازهای حیاتی اولیه همواره در طول تاریخ مطرح بوده است و پیرامون سلامت جنسی، هر یک از فلاسفه، علما و صاحب‌نظران علوم رفتاری به گونه‌‌ای خاص دیدگاهی مطرح کرده‌اند. قوانین و سنت‌‌های اسلامی این نیاز را محکوم نکرده است و از پیروان خود نخواسته‌اند که آن را وا پس زنند. مباحث جنسی در ادبیات کهن نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. مولانا در طرح قصه مثنوی به داستان‌هایی پرداخته است که مرتبط با رفتارهای جنسی است و به میل جنسی به عنوان یک نیاز واقعی می‌‌نگرد که باید رفع شود.
تربیت جنسی؛ یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات خانوادههای ایرانی
تربیت جنسی تحت تأثیر باورها و ارزش‌های هر جامعه قرار دارد. در برخی جوامع با امور جنسی راحت‌تر برخورد میشود و در برخی جوامع محدودیت‌هایی مطرح میشود. با وجودی که بسیاری از صاحب‌نظران و پژوهشگران در کشور، بر توجه به غرایز انسانی و هدایت آن از طریق آموزش‌ها تأکید داشته‌‌اند، با این حال، جامعه در ارائه آموزشهای لازم و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان با ابهاماتی مواجه است و تربیت جنسی یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات خانوادههای ایرانی می‌باشد.
بیشتربخوانید:
تعریف تربیت جنسی
برای تربیت جنسی تعاریف متعددی ارائه شده است. برخی از روانشناسان معتقدند که تربیت جنسی شامل تمامی اطلاعاتی است که از دوران اولیه زندگی در جهت رشد مناسب غریزه جنسی به کار گرفته میشود. به بیان دیگر سعی بر آن است که غرایز جنسی برای رسیدن به کمال هدایت شوند. دسته‌ای دیگر معتقدند تربیت جنسی به تمامی فعالیت‌هایی گفته میشود که از دوران زندگی انسان در جهت رشد متعادل و متناسب انگیزه جنسی صورت می‌‌گیرد و اهداف آن عبارتند از:
اطلاع‌رسانی جنسی
کمک به اجرای وظایف جنسی
تداوم و بقای نسل
رسیدن به آرامش در زندگی
اهمیت آموزش جنسی به فرزندان
آموزش جامع جنسی میزان بارداری نوجوانان، عفونت‌های مقاربتی و خشونت جنسی را کاهش می‌دهد، به‌ویژه زمانی که با پیشگیری از بارداری مقرون‌به‌صرفه و در دسترس، مراقبت‌های بهداشتی باروری مقرون‌به‌صرفه و در دسترس، و خدمات اجتماعی با منابع مناسب همراه باشد. آینده همه در این موضوع در خطر است. زمان آن فرا رسیده است که اجازه ندهیم نفوذ مذهبی، تبلیغات، و انگ اجتماعی را برای اطلاع از نحوه انتشار اطلاعات واقعی و حیاتی به خردسالان در مورد جنسیت و تمایلات جنسی انسانی متوقف کنیم.
آموزش جامع جنسی می‌تواند سوء‌استفاده جنسی را کاهش دهد. یک مطالعه اخیر نشان داد که آموزش جنسی جامع و مبتنی بر مدرسه که مهارت‌های امتناع را ترویج می‌کند، یک عامل محافظتی مستقل در جلوگیری از تجاوز جنسی است و نویسندگان بیشتر این فرضیه را مطرح می‌کنند که «آموزش جنسی جامع قبل از دانشگاه، از جمله آموزش مبتنی بر مهارت در امتناع از رابطه جنسی ناخواسته، ممکن است یک استراتژی موثر برای جلوگیری از تجاوز جنسی در دانشگاه باشد. همین مطالعه عوامل خطر را برای تجربه تجاوز جنسی، از جمله تجارب نامطلوب دوران کودکی (ACE)، و تجربه تماس جنسی ناخواسته قبل از دانشگاه، شناسایی می‌کند.
بیشتربخوانید:
سوالات والدین درباره تربیت جنسی کودکان
تربیت جنسی کودک یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مسائل در حوزه‌های تربیت است، زیرا نقشی مهم در آینده، سعادت و شقاوت کودک دارد. تلویزیون، ماهواره و اینترنت، از ویژگی‌های عصری است که در آن زندگی می‌کنیم و به نظر می‌رسد باید آگاهی و تربیت جنسی را از طریق صحیح به فرزندان منتقل کنیم. عصر اطلاعات است و سرعت، و بچه‌های ما فرزند همین زمانه هستند، طوری که دیگر به این راحتی نمی‌توان سرنوشت آنها را از همان کودکی تا بزرگسالی و پیری خواند. دنیا پیچیده شده و آلوده، و از خیلی‌ها می‌شنویم که پیچیدگی و آلودگی دنیای مدرن را بهانه می‌کنند برای توجیه ناآگاهی‌شان از چیزهایی که باید به فرزندان‌شان بیاموزند.
آموزش در خصوص تربیت جنسی کودکان در تمام مراحل سنی باید صورت بگیرد
به سن خاصی نمی‌شود اشاره کرد. از دوران پیش از دبستان، دبستان، دوران بلوغ، جوانی، میانسالی و حتی سالمندی این آموزش‌ها لازم است، البته شکل آن در هر دوره متفاوت می‌باشد. برخی آسیب‌ها علاوه بر این که جسم کودک را به شدت تهدید می‌کنند، سلامت روان او را هم با مشکلات جبران‌ناپذیری مواجه خواهند کرد. موضوع آسیب‌های جنسی از همین دسته است. آثار این زخم‌های روانی می‌تواند سال‌های سال در وجود فردی که مورد سوء‌استفاده قرار گرفته، باقی بماند. تربیت جنسی شیوه پیشگیرانه‌ای است که برای ایمن نگه داشتن کودک و اجتناب از مصائب و گرفتاری‌های بعدی مطرح میشود.
پاسخ به دو سوال سرنوشت‌ساز والدین درباره تربیت جنسی کودکان
برخی جوامع توانسته‌اند با مسئله تربیت جنسی کودکان به شکلی علمی و عملی برخورد کنند، اما در کشور ما به دلایلی این اتفاق نیفتاده است.
با این حال، دیگر زمان پرده‌پوشی، نگاه حذفی و پاک کردن صورت مسئله به پایان رسیده است، زیرا دسترسی آسان و چه بسا افسارگسیخته کودکان به ابزارهای ارتباطی سبب شده تا آنها خیلی زودتر از گذشته با مسائل جنسی آشنا شوند، بنابراین آموزشهای تربیت جنسی را می‌توان بخشی از مهارت‌های مورد نیاز والدین امروزی دانست.
تربیت جنسی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل در تربیت کودکان است.
بررسی واکنش والدین به کنجکاوی‌های فرزندان
مشاهدات کلینیکی روانشناسان حاکی از آن است که والدین در مواجهه با کودکانی که سوالاتی در زمینه جنسی مطرح می‌کنند، معمولا چند واکنش کلی را نشان می‌دهند. محتمل‌ترین پاسخ در مواجهه با کنجکاوی‌های کودکان سرزنش یا چه بسا تنبیه کودک است. همچنین گاهی اوقات والدین مایلند به سوالات پاسخ مناسب بدهند، اما روش ارائه متناسب با سن کودک را نمی‌دانند و پاسخ‌هایی می‌دهند که راهگشا نیست.
تصور اشتباه، اما خطرناک و رایج والدین
دو موضوع سبب میشود علاقه کودکان به اطلاعات جنسی زیاد شود. اول دسترسی راحت به اطلاعات از طریق اینترنت، ماهواره، تلفن همراه و ... و تبادل آنها در فضاهای مشترک کودکی مانند مدارس و مهد کودک‌ها و دوم، پنهان‌کاری والدین است. بنابراین چون کودکان فهم هوشمندانه‌ای از این موضوع ندارند، بی‌جواب ماندن سوال‌های اولیه عاملی برای کنجکاوی بیشتر میشود. بسیاری از والدین به اشتباه تصور می‌کنند غریزه جنسی در کودکان وجود ندارد و تا زمان بلوغ بروز نمی یابد.
6 اصل اساسی در تربیت جنسی کودک
در مواجهه با سوالات کودکان هیچ‌گاه دروغ نگویید و پنهان‌کاری نکنید. پنهان‌کاری باعث میشود کودکان نسبت به حقیقت بد گمان شوند، اعتمادشان به شما از بین می‌رود و از منابع نامعتبر، مدیریت نشده و آسیب‌زا به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنند. همچنین پنهان‌کاری، کودک شما را در معرض آسیب سوء‌استفاده قرار می‌دهد.
متناسب با سن و سال کودک و آگاهی‌اش آموزش و اطلاعات در اختیارش قرار دهید. نه افراط کنید نه تفریط. در این زمینه نیاز به مشاور و مطالعه کتاب‌های مرتبط برای پدر و مادرها، بسیار مورد تاکید است.
همیشه پاسخ به پرسش‌های کودک را با طرح پرسش از کودک مدیریت کنید. با این روش می‌توانید دانسته‌ها یا حدسیات کودک را به روش درست ساماندهی کنید.
همه آموزشهای خود را تا سن راهنمایی معطوف کنید به تولید مثل، یعنی موضوع لذت‌بخش بودن رابطه جنسی را تا سن راهنمایی برای کودک طرح نکنید، بلکه هدف از رابطه جنسی را صرفا به تولید مثل محدود کنید.
در حضور کودک اعضای بدن او را به خودش معرفی کنید. معمولا کودکان در سن دو سالگی به بعد کارکردهای اعضای بدن مثل گوش و چشم را می‌شناسند. در معرفی اعضای بدن می‌توان از عروسک، اطلس‌های پزشکی یا آینه استفاده کرد. پس از معرفی اعضای بدن مانند دست و پا و چشم و پرسیدن از کارکرد آنها درباره اعضای جنسی هم با عنوان کردن نام علمی آنها (اعضای جنسی) کارکرد آنها (تولید مثل) را نیز در همین حد مطرح کنید.
پدر می‌تواند نقش مهمی در تربیت جنسی دختر ایفا کند.
اعضای تناسلی بدن را به عنوان اندام‌های خصوصی که هیچ فردی حق ندارد ببیند یا لمس کند، به کودک معرفی کنید. به کودک خود آموزش دهید اگر فردی خواست قسمت‌های خصوصی بدنش را لمس یا نگاه کند، آن را با شما در میان بگذارد. از واژه «راز خوب» و «راز بد» برای این آموزش استفاده کنید. رازهای خوب مانند این که فردا تولد پدر است و من و مامان می‌خواهیم او را غافلگیر کنیم. راز بد هم مانند این که فردی اندام‌های خصوصی تو را ببیند یا لمس کند و از تو بخواهد این راز را مخفی نگه داری. به کودک آموزش دهید که حتما رازهای بد را به پدر، مادر، معلم، مربی مهد و ... بگوید، زیرا این موضوع به تو آسیب می‌زند. با استفاده از بازی‌ها این موضوع را آموزش دهید؛ برای مثال از نقاشی برای شناسایی افراد معتمد یا غریبه استفاده کنید یا به کمک ایفای نقش، پدر و مادر نقش غریبه، معلم و کودک را بر عهده بگیرند.
ادامه دارد...
