اصلاحات ، راه برون رفت از بحران مهاجرت سرمایه های انسانی

 فاطمه تقوی رمضانی ؛ عصرایران - در عصر ارتباطات که ظهور اینترنت مرزهای جغرافیایی رو در نوردیده،جهانی شدن برسبک زندگی اثر می گذارد و فناوری های ارتباطی برنگرش های اجتماعی،‌ سیاسی اقتصادی و فرهنگی تاثیر می گذارد زیرا هنگامی که روابط اجتماعی بین مردم از سطح ملی به سطح جهانی گسترش می یابد ‌زمینه برای یکپارچه شدن جوامع ملی در یک جامعه جهانی فراهم می آید

درسالن انتظار مدعو منتظر زمان جلسه نشسته ام، چند نفر گرم صحبت در خصوص راه های دریافت ویزای تحصیلی و مهاجرت هستن، عمق شیفتگی سخنرانان از لحن صدا پیداست، این روزها مهاجرت نقل هر محفلی است! گویا،‌ رفتن مرهم ناامیدی است و به یک موضوع روز و یک اتکد اجتماعی و فرهنگی برای همه اقشار جامعه از نخبه، چهره، برخوردار مالی تا کم برخودار تبدیل شده است.
 
به گزارش رصد خانه مهاجرت ایران کشورهای آمریکا، کانادا، بریتانیا، اتحادیه اروپا (شامل فرانسه، سوئد، هلند، آلمان)، استرالیا، ترکیه جزو مقصدهای اصلی ایرانیان برای مهاجرت هستند، البته کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عمان و امارات هم به لیست اضافه شده اند. سری به یکی از آژانهای مهاجرت می زنم، کاتالوگ ها را ورق می زنم مقایسه شرایط تحصیلی، کار، میزان دریافت دستمزد احتمالی همسطح با مدرک تحصیلی و جلوه های دیدنی جالب بود.

پدیده مهاجرت عبارت است از جابه جایی مردم از مکانی به مکان دیگر به علل و عوامل مختلف ازجمله شرایط نامساعدی مانند مسائل سیاسی، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و یا عوامل مساعدی مانند آزادی های سیاسی، درآمد بیشتر، امکانات بهداشتی،‌ رفاه و..

 پدیده مهاجرت ریشه ها و زوایای مختلف اجتماعی، ‌اقتصادی،‌ سیاسی،‌ فرهنگی دارد، در دهۀ 1960 و 1970 انگیزه اصلی مهاجرت، کمبود بازار کار و شغل غیرقابل قبول برای افراد ماهر و در دهۀ 1980 انگیزه اصلی فرار مغزها به بهره وری بالاتر و درآمد بهتر کارگران ماهر در کشورهای در حال توسعه مربوط میشد و از دهۀ 1990 تاکنون انگیزه اصلی به دلایل فردی برمی گردد.

مهاجرت افراد با صلاحیت نسبی از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته به معنای انتقال سرمایۀ انسانی و اتلاف هزینه است. که این موجب کاهش انباشت سرمایۀ انسانی، کاهش کارائی سرمایه های فیزیکی، تنزل بهره وری و افزایش هزینۀ تولید کالاها و خدمات و درنهایت سبب انقباض عرضه کالاها و خدمات، افزایش تورم و ایجاد اخلال در سیاست های اقتصادی و توسعه ای کشور خواهد شد. 

امروزه مهاجرت به معضلی برای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران تبدیل شده است رصدخانه مهاجرت ایرانیان می‌گوید که تعداد ایرانیان دارای شغل در خارج از کشور برای هشتمین سال متوالی افزایش یافته و از 49 هزار نفر در سال 2013 به حدود 70 هزار نفر در سال 2021 رسیده است از طرف دیگر ایران به علت شرایط ژئوپلتیکی و مجاورت با همسایه شرقی خود(افغانستان) به کشوری مهاجر پذیر هم تبدیل شده که مسائل اجتماعی،‌ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خاص خود را دارد که فراخور این مقاله نیست. 

مهـاجرت نخبگـان تعادل جهانی را بر هم زده و باعث میشـود تـا کشـورهای فقیـر همچنـان فقیـر بـاقی بمانند البته در ادبیات اقتصادی از وجوه ارسالی به عنوان منبع مهم درامد برای کشورهای در حال توسعه و سود مستقیم حاصل از مهاجرت یاد می شود که  این وجوه ارسالی میتواند اثرات منفی کاهش در سرمایۀ انسانی ناشی از مهاجرت را برای کشور مبدأ کاهش دهد که در مورد ایران این وجوه قابل مشاهده نیست.

سوال اینجاست که مهم ترین عوامل اثرگذار برمهاجرت چیست ؟
نظریه پردازان مهاجرت عواملی ماند ضعف درآمد، نابرابری درآمدی، محرومیت های نسبی، امنیت های اجتماعی،‌ رفاه، شاخص های توسعه ای، را از عوامل اصلی مهاجرت می دانند ضمن اینکه ارزش پول ملی که پشتیبان وضعیت اقتصادی هست یکی از علل مهم مهاجرت به کشورهای توسعه یافته است.

طبق نظریه ی جاذبه و دافعه" اورت اس. لی" آنچه باعث فرار مغزها، ترک وطن و اقامت در سرزمین دیگر بخصوص برای گروه نخبه می گردد به طور معمول به دو گروه عوامل دافعه و جاذبه تقسیم می شود که با ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تخصصی ارتباط دارند.

مهمترین مواردی که میتوان در دسته ی مربوط به دافعه جای داد عبارتند از: افزایش فاصله طبقاتی، محدودیت آزادی، فرهنگ کاری ناکارآمد، کمبودامکانات تحقیقاتی و پایین بودن استانداردهای پژوهشی، عدم تعادل در درآمد و هزینه، بی عدالتی، بی قانونی و پارتی بازی. در مقابل علل رانشی، مواردی وجود دارد که باعث جذب نخبگان در کشوری دیگر می گردد.

این عوامل کششی عبارتند از: فرصت ادامه تحصیل، رفاه اجتماعی، تعادل هزینه و درآمد، سیستم آموزشی کارآمد، رفاه اقتصادی، آزادی سیاسی و اجتماعی، وجود فرصتهای شغلی و امنیت شغلی.

در عصر ارتباطات که ظهور اینترنت مرزهای جغرافیایی رو در نوردیده،جهانی شدن برسبک زندگی اثر می گذارد و فناوری های ارتباطی برنگرش های اجتماعی،‌ سیاسی اقتصادی و فرهنگی تاثیر می گذارد زیرا هنگامی که روابط اجتماعی بین مردم از سطح ملی به سطح جهانی گسترش می یابد ‌زمینه برای یکپارچه شدن جوامع ملی در یک جامعه جهانی فراهم می آید، طبق تحلیل یافته‌های گالوپ، دسترسی به اینترنت و به طور کلی رسانه‌های اجتماعی، اثر مستقیم و معناداری بر میل به مهاجرت دارد.

اینترنت و واسط های کاربری مانند فیسبوک، اینستاگرام.. موجب تعاملات مردم در جوامع مختلف گردیده و ضمن گسترده شدن افق دید افراد موجب می شودکه از الگوهای مشترکی برای تنظیم و مدیریت روابط اجتماعی، ساختارهای مشترک سیاسی و اقتصادی برای تنظیم این روابط در سطح جهانی و استانداردهای مشابه زندگی استفاده کنند.

یافته های پژوهشی در آسیا بـر روی کارفرماهـای برتـر، نشان میدهد شرکتها وکشورهایی که تصویر خوبی از برند کارفرمایی خـود ایجـاد کـرده انـد، مقصد بسیاری از جویندگان کار شده اند به این معنا که در برخی از کشورهای آسیایی که با پدیده مهاجرت روبرو بوده اند جذابیت برند کارفرما به معنا ی فرآینـد ایجـاد و ارائـه تصـویری واضح به عنوان یک مکان جذاب برای کار نیروی انسانی فعلـی و بـالقوه، موجب کاهش مهاجرت شده است، از طرفی تجربه بین المللی در برخی از کشورهای در حال توسعه که با پدیده مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص روبه رو بوده اند با ایجاد شبکه هایی از متخصصان خارج از کشور درقالب ارائه انواع همکاری های پاره وقت و تبادل دانش وفن آوری های جدید با دانشگاه ها و مراکزعلمی و فنی داخلی موجب کاهش مهاجرت شده است. 

بنابراین برنامه ریزی صحیح،‌ اصلاحات اجتماعی،‌ فرهنگی،‌ اقتصادی، افزایش ارزش پول ملی و سیاست گذاریهای کلان جهت حفظ سرمایه های انسانی امری ضروری و نگاه ویژه دولتمردان را می طلبد و میتوان با الگو گرفتن از کشورهایی مانند چین و افزایش توسعۀ اقتصادی، از افزایش مهاجرت جلوگیری نمود.