در دو دهه گذشته شرایط اجتماعی- انسانی به شدت دگرگون شده است این دگرگونی تغییرات بنیادی را در سطح خانواده و تعلیم و تربیت و شیوه‌های آن و نیز سبک‌های زندگی ایجاد کرده است.
بدین ترتیب گروه‌های سنی مختلف به ویژه کودکان و نوجوانان در مواجهه با تغییرات پی در پی پیرامونی، مشکلات متنوعی را تجربه می‌کنند و با موضوعاتی درگیر می‌شوند که ابعاد آن برای بسیاری از خانواده‌ها و مسئولان امر ناشناخته است.
اعتیاد به موادمخدر یکی از بلایایی است که همه انسان‌ها به ویژه نوجوانان را تهدید می‌کند.
خوشبختانه در دو دهه گذشته پیشرفت معناداری در ایجاد برنامه‌های مؤثر برای پیشگیری ازسوءمصرف مواد در نوجوانان رخ داده است.
رویکردهای پیشگیرانه روی عوامل خطرساز و محافظت‌کننده مرتبط با شروع مصرف مواد تمرکز می‌کنند و در این زمینه به نوجوانان آموزش‌هایی می‌دهند.
برنامه آموزش مهارتهای زندگی برای جلوگیری از سوءمصرف مواد در نوجوانان برنامه پیشگیری اولیه موثری است که روی عوامل خطرساز محافظت کننده مرتبط با مصرف مواد تمرکز دارد و به خوبی مهارتهای اجتماعی و شایستگی شخصی را افزایش می‌دهد.
نداشتن مهارت جراتورزی، عدم مهارتهای حل مساله، نا امیدی، نظر منفی نسبت به خود و محیط و عدم ارتباط صحیح با دیگران باعث می‌شود که فردی که نظر منفی نسبت به خود دارد نتواند راه‌حل‌های جانشینی مناسبی برای حل مشکلات خود بیابد زیرا با دیگران ارتباط ندارد، از راهنمایی‌های آنها بهره نمی‌گیرد.
مشکل را غیرقابل حل می‌داند، هیچ روزنه امیدی برای آینده نمی‌بیند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که اعتیاد، فرار، خودکشی مناسب‌ترین راه حل برای مشکلات است.
مهارتهای زندگی شامل مجموعه‌ایی از توانایی‌ها هستند که قدرت سازگاری و رفتار مثبت و کارآمد را افزایش می‌دهند؛ در نتیجه شخص قادر می‌شود بدون اینکه به خود یا دیگران صدمه بزند، مسئولیت‌های مربوط به نقش اجتماعی خود را بپذیرد و با چالش‌ها و مشکلات روزانه زندگی به شکل مؤثر روبه‌رو شود.
محققان تأثیر مثبت مهارتهای زندگی را در کاهش سوءمصرف مواد، استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های هوشی و شناختی، پیشگیری از رفتارهای خشونت‌آمیز، افزایش خوداتکایی و اعتمادبه‌نفس و... مورد تأیید قرار داده‌اند، به ویژه در کاهش سوءمصرف مواد بر نقش کلیدی مهارتهای زندگی تاکید می‌شود.
یادگیری موفقیت‌آمیز مهارتهای زندگی، احساس یادگیرنده را در مورد خود و دیگران تحت تأثیر قرار می‌دهد و علاوه بر این، کسب این مهارت‌ها نگرش دیگران را نیز در مورد فرد تغییر می‌دهد.
به همین خاطر مهارتهای زندگی باعث تغییر خود فرد و محیط می‌شود.
از اهداف مهم آموزش مهارتهای زندگی؛ تقویت اعتماد به‌نفس، ارتقای سازگاری فرد با خودش، دیگران و محیط زندگیش، ایجاد روحیه مقاومت در برابر رفتارهای ناهنجار، کمک به شناسایی و بیان احساسات و تأمین سلامت جسمی و بهداشت روانی است.
سازمان بهداشت جهانی 10 مهارت زندگی را تعیین کرده و رمز برخورداری از این 10 مورد را دانستن و تکرار و تمرین و به کارگیری هرچه بیشتری در زندگی روزمره می‌داند.
خودآگاهی
خودآگاهی، توانایی آگاهی و شناخت از ویژگی‌های خود، نقاط ضعف و قدرت، و تصویر واقع‌بینانه از خود است.
رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و چگونه در آن موقعیت بهترین عملکرد را داشته باشد.
همدلی
درک موقعیت دیگران و محیط آنها حتی اگر تا به حال در موقعیت آن قرار نگرفته است.
همدلی باعث پذیرش بین‌فردی شده و منجر به ایجاد رفتارهای حمایت‌گر نسبت به افراد دیگر می‌شود.
ارتباط مؤثر
این ویژگی به فرد کمک می‌کند تا بتواند رفتار کلامی و غیر کلامی، مناسب با فرهنگ، جامعه و موقعیت خود را مطرح کند به این معنی که در موقعیت‌های مختلف نیازها و هیجانات خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی مؤثر کند.
از عوامل مهم رابطه سالم مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران است.
روابط بین‌فردی
این توانایی به ایجاد روابط بین‌فردی مثبت و مؤثر فرد با انسان‌های دیگر کمک می‌کند.
توانایی ایجاد روابط دوستانه و روابط خانوادگی به عنوان یه یک منبع مهم روابط اجتماعی سالم نقش بسیار مهمی دارد.
تصمیم‌گیری
این توانایی به فرد کمک می‌کند تا به نحو مؤثری در مورد مسائل تصمیم گیری کند. اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم گیری کنند، جوانب مختلف انتخاب را بررسی و پیامد هر انتخاب را ارزیابی کنند، مسلماً در سطوح بالاتر سلامت روانی قرار خواهند گرفت.
حل مسأله
این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا به طور مؤثرتری مسائل زندگی را حل نماید.
مسائل مهم زندگی چنانچه حل نشده باقی بمانند، استرس روانی ایجاد می‌کنند که به فشار جسمی منجر می‌شود.
تفکر خلاق
این نوع تفکر هم به مسأله و هم به تصمیم گیری‌های مناسب کمک می‌کند. با استفاده از این نوع تفکر، راه حل‌های مختلف مسأله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می‌شوند.
این مهارت، فرد را قادر می‌سازد تا حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتر به زندگی روزمره بپردازد.
تفکر انتقادی
تفکر انتقادی، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارت، نوجوانان و جوانان را قادر می‌سازد تا در برخورد با ارزش‌ها، فشار گروه‌ها و رسانه‌های گروهی مقاومت کنند و از آسیب‌های ناشی از آن در امان بمانند.
توانایی مقابله با احساسات و هیجانات ناخوشایند
این توانایی فرد را قادر می‌سازد تا هیجان‌ها را در خود و دیگران تشخیص دهد، نحوه تأثیر هیجان‌ها بر رفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان‌های مختلف نشان دهد.
اگر با هیجانات، مثل غم و خشم یا اضطراب درست برخورد نشود تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی خواهد گذاشت و پیامدهای منفی به دنبال خواهند داشت.
توانایی مقابله با استرس
این توانایی شامل شناخت استرس‌های مختلف زندگی و تأثیر آنها بر فرد است. شناسایی منابع استرس و نحوه تأثیر آن بر انسان، فرد را قادر می‌سازد تا با اعمال و موضع گیری‌های خود فشار و استرس را کاهش و آن را مدیریت کند به نوعی مقابله با موقعیت‌هایی که قابل تغییر نیستند.
مهارتهای زندگی باعث افزایش سلامت روانی و جسمانی، تقویت اعتماد به خویشتن و احترام به خود و ارتقای سطح رفتارهای سالم و مفید اجتماعی می‌شود.
همچنین می‌توانند موجب پیشگیری از مشکلات روانی، رفتاری و اجتماعی مثل مصرف سیگار و سو مصرف موادمخدر، پیشگیری از ایدز رفتارهای خشونت‌آمیز شود.
