فضای مجازی ایران؛ حکمرانی تلگرام و غلبه برندهای داخلی

رسیدگی به امور بانکی، پیگیری اخبار و خرید اینترنتی، سه دلیل اصلی کاربران ایرانی برای استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هستند.

به گزارش دنیای اقتصاد، یکتانت، دیتاک و ایسپا در هفته جاری گزارش‌‌‌های مختلفی درباره رفتار کاربران ایرانی در فضای آنلاین، برندهای ایرانی محبوب و نحوه گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه‌‌‌های دولتی در شبکه‌‌‌های اجتماعی منتشر کرده‌‌‌اند که نتایج جالبی را نشان می‌دهند. بر اساس یافته‌‌‌های این گزارش‌‌‌ها، با وجود فیلترینگ تلگرام همچنان محبوب‌‌‌ترین شبکه‌‌‌ اجتماعی در بین ایرانی‌‌‌ها و مخصوصا دانشجویان است. همچنین رسیدگی به امور بانکی، پیگیری اخبار و خرید اینترنتی، سه دلیل اصلی کاربران برای استفاده از اینترنت و شبکه‌‌‌های اجتماعی هستند. بررسی‌‌‌‌‌‌های دیگر نشان می‌دهند که برندهای مرتبط با صنعت مخابرات و اینترنت نیز صدرنشین برندهای پربازدید در شبکه‌‌‌های اجتماعی هستند. 

جایگاه شبکه‌‌‌های اجتماعی بین کاربران ایرانی

پیش از این و در سال‌های قبل، بررسی فعالیت کاربران در شبکه اینترنت از جمله شبکه‌‌‌های اجتماعی صرفا ارزیابی بخشی از زندگی ایرانی‌‌‌ها بود. اما در حال حاضر که فضای آنلاین بخش جدایی‌‌‌ناپذیر و مهمی از زندگی شهروندان است که در بستر فضای مجازی به امور شغلی، تحصیلی، سرگرمی و اوقات فراغت می‌‌‌پردازند؛ بررسی وضعیت رفتار ایرانی‌‌‌ها در شبکه‌‌‌های اجتماعی و فضای وب می‌تواند تحلیل‌‌‌های مناسبی در اختیار مسوولان، کسب‌و‌کارها و پژوهشگران قرار بدهد. به همین منظور، در هفته گذشته گزارش‌‌‌های متنوع و متعددی درباره رفتار کاربران ایرانی در شبکه اینترنت منتشر شده است. یافته‌‌‌های آنها بیانگر این است که با وجود رشد عضویت شهروندان در پیام‌‌‌رسان‌‌‌های داخلی، اما شبکه‌‌‌های اجتماعی فیلترشده، به‌‌‌خصوص تلگرام، همچنان محبوب‌‌‌تر هستند.

همچنین بررسی برندهای محبوب ایرانی‌‌‌ها در شبکه‌‌‌های اجتماعی نشان می‌دهد که برندهای مرتبط با صنعت مخابرات و خدمات اینترنتی از جمله همراه اول، رایتل و ایرانسل سهم بالایی دارند. یکتانت به‌‌‌عنوان یکی از پلتفرم‌‌‌های تبلیغات آنلاین در هفته گذشته گزارشی از وضعیت بازاریابی دیجیتال ایران در سال 1402 را منتشر کرد که در بخشی از آن رفتار کاربران ایرانی در فضای آنلاین بررسی شده است که طبق یافته‌‌‌های آن، ایرانی‌‌‌ها بدون در نظر‌‌‌گرفتن سن و جنسیت، به طور میانگین چهار ساعت در روز از اینترنت استفاده می‌کنند. بیشترین بازه زمانی استفاده از اینترنت در تمامی گروه‌‌‌های سنی بین دو تا سه ساعت در روز است که کاربران نسل زد در این بازه زمانی پرمصرف‌‌‌ترین هستند. این افراد با اختلاف نسبت به دو نسل دیگر در بازه‌‌‌های 3 تا 4 ساعت یا 4 تا 6 ساعت از روز، بیشترین استفاده از اینترنت را دارند. از دیگر نتایج این گزارش می‌توان به نسبت 60 درصدی کاربرانی که شبکه‌‌‌های اجتماعی خود را پیش از خواب چک می‌کنند به کل کاربران و نسبت 85 درصدی کاربرانی که پیش از خرید حضوری یا آنلاین در اینترنت تحقیق می‌کنند، اشاره کرد.

در بخش دیگری از گزارش یکتانت، جایگاه انواع وسایل الکترونیکی در میان کاربران بررسی شده است که به طور کل در میان همه کاربران بدون در نظر گرفتن ویژگی‌‌‌های جمعیت‌‌‌شناختی، تلفن همراه بیشترین کاربر و کتابخوان کمترین کاربر را از میان وسایل الکترونیکی دارند. تلفن همراه با سهم 87 درصدی بیشترین سهم را از زیست آنلاین کاربران ایرانی در مقایسه با رایانه شخصی و تبلت دارد. علاوه بر این، دلایل استفاده از اینترنت و شبکه‌‌‌های اجتماعی در میان زنان و مردان نیز بررسی شده است که طبق آن، رسیدگی به امور بانکی، پیگیری اخبار و خرید اینترنتی، سه دلیل اصلی کاربران برای استفاده از اینترنت و شبکه‌‌‌های اجتماعی هستند. بر اساس یافته‌‌‌های این گزارش، زنان بیشتر از مردان از اینترنت برای ارتباط با خانواده و دوستان استفاده می‌کنند.

در مقابل مردان برای دنبال کردن اخبار، گوش دادن به موسیقی، وقت‌‌‌گذرانی، کسب درآمد و بازی کردن بیشتر از زنان از اینترنت استفاده می‌کنند. نسل زد نیز با اختلاف بیشتر از نسل‌‌‌های بزرگ‌تر از خودش برای بازی کردن از اینترنت استفاده می‌کند و پس از بازی، پرتکرارترین دلایل استفاده از اینترنت در این نسل برای گوش دادن به موسیقی، تماشای فیلم و سریال و وقت‌‌‌گذرانی است. استفاده از اینترنت برای خدمات بانکی و دنبال کردن اخبار در میان کاربران نسل ایکس رایج‌‌‌تر است. در ادامه بررسی‌‌‌های یکتانت از جایگاه پیام‌‌‌رسان‌‌‌ها در بین کاربران ایرانی بیانگر این است که تلگرام پر استفاده‌‌‌ترین پیام‌‌‌رسان میان همه کاربران است و همچنین ایتا و واتس‌‌‌اپ نیز توسط بیش از نیمی از پاسخ‌‌‌دهندگان استفاده می‌‌‌شوند.

این یافته‌‌‌ها نشان داده که میزان استفاده از پیام‌‌‌رسان ایتا در میان کاربران نسل ایکس بیشتر است. علاوه بر این، پیام‌‌‌رسان واتس‌‌‌اپ برای نسل زد بعد از تلگرام در جایگاه دوم و روبیکا در جایگاه سوم قرار دارد. همچنین یافته‌‌‌های این گزارش از جایگاه سوپراپلیکیشن‌‌‌ها در میان کاربران ایرانی نشان می‌دهد که نسل زد بیشترین سهم استفاده از سوپراپلیکیشن‌‌‌ها را در میان سایر گروه‌‌‌های سنی دارد. سوپر اپلیکیشن‌‌‌های اسنپ، ایرانسل من و روبیکا بیشترین اختلاف را از نظر میزان استفاده بین‌نسلی دارند.

محبوبیت تلگرام در میان دانشگا‌‌‌هیان

از سوی دیگر، همزمان با چشم‌‌‌انتظاری مردم و کسب و کارها برای رفع فیلترینگ گزارش‌‌‌ها حاکی از شکست قطعی این سیاست اشتباه و تداوم محبوبیت شبکه‌‌‌های اجتماعی فیلتر‌شده هستند. نتایج نظرسنجی ایسپا از وضعیت اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه‌‌‌های دولتی یکی از این گزارش‌هاست. طبق نتایج آن، بیش از 79‌درصد از اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه‌‌‌های دولتی به گشتن در شبکه‌‌‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها می‌‌‌گذرد که تقریبا 90‌درصد از شرکت‌کنندگان در این نظر‌سنجی از پیام‌‌‌رسان تلگرام استفاده می‌کنند. همچنین گوش‌‌‌دادن به موسیقی پس از گشتن در شبکه‌‌‌های اجتماعی مجازی دومین فعالیت مورد علاقه دانشجویان به شمار می‌‌‌آید. بر اساس یافته‌‌‌های این نظرسنجی که در آن 2هزار و 250 نفر از دانشجویان دانشگاه‌‌‌های دولتی سراسر کشور شرکت کرده‌‌‌اند، تلگرام، اینستاگرام، واتس‌‌‌اپ و یوتیوب به ترتیب پرکاربردترین اپلیکیشن‌‌‌هایی است که مورد استفاده دانشجویان قرار می‌گیرد. پس از این چهار اپلیکیشن ایتا و روبیکا و شبکه اجتماعی ایکس قرار می‌گیرد. همچنین میانگین مدت زمان استفاده از پیام‌‌‌رسان‌‌‌ها و شبکه‌‌‌های اجتماعی در روز 233 دقیقه و در حدود 4 ساعت است.

اپراتورها؛ برندهای پربازدید ایرانی

گزارش دیتاک از برندهای پربازدید ایرانی در سال گذشته، سومین گزارش منتشر شده در هفته پیش از فعالیت ایرانی‌‌‌ها در شبکه‌‌‌های اجتماعی است. یافته‌‌‌های این گزارش نشان می‌دهد که ایرانسل با مجموع 5.4 میلیارد بازدید محتوای مرتبط با نام برند، به‌‌‌عنوان پربازدیدترین برند ایرانی شناخته شده است. پس از آن، همراه اول و رایتل در رتبه‌‌‌های بعدی قرار دارند و این داده‌‌‌ها نشان می‌دهد که 57.6‌درصد از سهم بازدیدهای برندها متعلق به صنعت مخابرات و خدمات اینترنتی است. در میان استارت‌آپ‌ها، اسنپ با 702 میلیون بازدید پیشتاز است و پس از آن فیلیمو با 516 میلیون، دیوار با 236 میلیون و دیجی‌کالا با 182 میلیون بازدید در رتبه‌های بعدی قرار دارند. این گزارش نیز نقش مهم اینستاگرام را به‌‌‌عنوان یکی از شبکه‌‌‌های اجتماعی فیلترشده در تعامل برندها با مخاطبان خود تایید می‌کند. طبق آمار ارائه‌‌‌شده توسط دیتاک، اینستاگرام با 31 میلیون کاربر فعال ایرانی، نقش مهمی در تعامل برندها با مخاطبان ایفا می‌کند.

در این میان، فروشگاه افق کوروش با 2 میلیون فالوور، بالاترین تعداد دنبال‌‌‌کنندگان را در میان کسب و کارهای ایرانی دارد؛ به‌‌‌عبارتی حدود 6.5‌درصد از کاربران ایرانی اینستاگرام، برندهای پرفالوور داخلی را دنبال می‌کنند. دیتاک همچنین ضمن اشاره به تفاوت نوع فعالیت برندهای ایرانی و خارجی در اینستاگرام عنوان کرده است که هرچند فعالیت این برندها از نظر نوع با همتایان بین‌المللی تفاوت دارد، اما از نظر کمیت می‌توان با برندهای جهانی رقابت کرد. به عنوان مثال، فروشگاه زنجیره‌‌‌ای والمارت با 3.3 میلیون فالوور، افق کوروش با 2 میلیون فالوور و فروشگاه اتکا با 246‌هزار فالوور، در رقابت نزدیکی از نظر تعداد دنبال‌‌‌کننده قرار دارند. این نکته جالب است که با وجود گستردگی جهانی والمارت، افق کوروش در ایران توانسته است در این زمینه رقابت نزدیکی با آن داشته باشد.