شهید مطهرى، پیامهاى عاشورا و خطر تحریف، مرورى دو باره(۳)

ب. خطر تحریف
 

به همان مقدار که تفسیر صحیح از عاشورا سازنده، حیات بخش و حرکت آفرین است،برداشت نادرست و منحرف کردن آن از مسیر واقعى مى تواند مخرب و مخدر باشد و حداقلجامعه را بر خلاف هدف امام حسین(ع) دچار رکود و رخوت نماید.
شهید مطهرى به این بخش اهتمام ویژه ورزیده و در خرافه زدایى از نهضت پاک حسینىحساسیت فوق العاده نشان داده است. ایشان معتقد است در پاس داشت قیام کربلا بایدکلیدشخصیت امام حسین(ع) را پیدا کرد و آن را اسوه جاوید قرار داد و «کلید شخصیتحسین حماسه است، شور است، عظمت است، صلابت است، شدت است، ایستادگى است،حق پرستى است.»
[28]
و هر امرى که این نهضت اصیل را از مسیر تعیین شده جدا کند انحراف و گمراهى استکه یکى از نشانه هاى عقب ماندگى و عدم رشد اجتماع است. ایشان با نگاه به روزگارى که درآن به سر مى برد چنین آفتى را در تفسیر و رویکرد به قیام امام حسین(ع) مشاهده مى کردوروشن است این خطرى نیست که اینک از آن، کاملاً در امان باشیم:
«واقعه تاریخ کربلا از آن نوع حوادث است که درا ثر عدم رشد اجتماع، مسخ و معکوسشده است، تمام عظمتها و زیباییهایش فراموش شده، حماسه و شور و افتخاراتش محو شدهو به جاى آنها زبونى و ضعف و جهالت و نادانى آمده است. این نشانه عدم رشد این ملتاست براى حفظ و نگهدارى تاریخ با عظمت و پر افتخار خویش.»
[29]

تحریف و عوامل آن
 

تحریف یعنى« متمایل کردن یک چیز از آن مسیر اصلى و وضع اصلى که داشته است یا
باید داشته باشد.» تحریف یا لفظى است یا معنوى. تحریف لفظى آن است که ظاهر یک چیز یالفظ آن را عوض کنند و تحریف معنوى یعنى «منحرف کردن روح و معنى یک جمله یا یکحادثه». پس تحریف یک حادثه یعنى علل و انگیزه ها و همچنین هدف و منظورهاى آنحادثه چیزى غیر از آنچه هست معرفى شود. عامل تحریف به طور کلّى سه قسم است:
1. عامل عداوت وغرض که از سوى دشمنان صورت مى گیرد؛
2. عامل اسطوره سازى که یک حس اصیل در بشر است؛ 3. عامل دوستى و تمایل که ازسوى نزدیکان و دوستان صورت مى پذیرد.
ریشه تحریف از روى دوستى در نهضت عاشورا این است که عده اى خیال کرده اند چونهدف گریه کردن براى امام حسین(ع) و زنده کردن یاد او است و این هدف مقدس است، ازوسیله نامقدس هم مى توان استفاده کرد:
«عده اى آمدند گفتند گریه بر امام حسین ثوابش آنقدر زیاد است که از هر وسیله اى براى اینکار مى شود استفاده کرد...دستگاه امام حسین(ع) از دستگاه دیگران جداست. اگر اینجا دروغگفتى بخشیده است، جعل کردى، بخشیده است، تحریف کردى بخشیده است...در نتیجه یکافرادى در این قضیه دست به جعل و تحریف زده اند که انسان تعجب مى کند.»
[30]
از دیدگاه شهید مطهرى در حادثه عاشورا، هم تحریف لفظى رخ داده است و هم تحریفمعنوى. طبعاً برخى یا بسیارى از مواردى که آن عالم فرزانه به عنوان مصادیق تحریف و جعلبر شمرده اند، در نگاه برخى دیگر، چنین نیست و آن را نمى پذیرند و اساساً از منظرى دیگر بهاین گونه قضایا مى نگرند ولى نگاه پر دقت و اصولى این عالم وارسته و جامع نگر را باید بهدیده عنایت و اهتمام نگریست: «تحریف هاى لفظى از قبیل: داستان لیلى و على اکبر، داستانعروسى قاسم، داستان آب آوردن حضرت ابى الفضل در کودکى براى امام حسین، آمدنزینب در حین احتضار به بالین اباعبدالله(ع)، عبور اسرا در اربعین از کربلا، عدد مقتولین،هاشم بن عتبه با نیزه هجده ذرعى، روز عاشورا 72 ساعت بود، امام حسین با زىّ شاهان ازمکه خارج شد، بى خبر بودن امام سجاد(ع) از وقایع، افسانه اسب آوردن زینب براىاباعبدالله و بوسیدن گلوگاه آن حضرت، بیهوش شدن امام سجاد(ع) و امام صادق.»
[31]

تحریف معنوى
 

چنانکه گفته شد حادثه کربلا هم دچار تحریف لفظى شده است و هم تحریف معنوى امااز آنجایى که تحریف معنوى محتوا را تغییر داده قضیه را مسخ و به کلى واژگون
مى کندخطرناک است و خطرناکتر این که تحریف در اهداف امام حسین(ع) صورت گیرد.ایشان معتقدند دو تحریف معنوى بسیار عجیب و ماهرانه در هدف نهضت حسینىایجادشده است:
1. یکى از تحریفاتى که در هدف قیام صورت گرفته و به بیان استاد مطهرى تهمت بهاباعبدالله حسین(ع) و برگرفته از معتقدات مسیحیت است این است که «حسین بن على قیامکرد که کشته بشود براى این که کفاره گناهان امت باشد، کشته شد براى این که گناهان ماآمرزیده شود. حالا اگر بپرسند آخر این در کجاست؟ خود حسین چنین چیزى گفت؟ پیغمبرگفت؟ امام گفت؟ چنین حرفى را چه کسى گفت؟ مى گوییم ما به این حرفها چه کار داریم؟امام حسین کشته شد براى این که گناهان ما بخشیده شود. نمى دانیم که این فکر را ما از دنیاىمسیحیت گرفته ایم. ملت مسلمان خیلى چیزها را ندانسته از دنیاى مسیحیت بر ضد اسلامگرفت؛ یکى همین است.»
[32]
این انحراف و تحریف مى تواند هر گناهى را توجیه کند. یعنى شما براى امام حسین گریهکن هر کسى مى خواهى باش، شمر باش، یزید باش، اما گریه کن!
2. «تحریف معنوى دومى که از نظر تفسیر و توجیه حادثه کربلا رخ داد این بود که گفتندمى دانید چرا امام حسین رفت و کشته شد؟ یک دستور خصوصى فقط براى او بود و به اوگفتند تو برو و خودت را به کشتن بده. معلوم است، اگر یک چیزى دستور خصوصى باشد، بهما و شما دیگر ارتباط پیدا نمى کند، یعنى قابل پیروى نیست. اگر بگویند حسین چنین کرد وتو چنین بکن مى گوید حسین از یک دستور خصوصى پیروى کرد، به ما مربوط نیست. بهدستورات اسلام که دستورات کلى و عمومى است مربوط نیست! آن یک دستور خصوصىمخصوص خودش بود.»
[33]
این در حالى است که امام حسین(ع) یک مکتب عملى براى کسانى که در این شرایط واقعبشوند بوجود آورد. این کلام امام(ع) است که فریاد مى زند «و على الإسلام السلام اذ قد بلیتالامّةُ براعٍ مثل یزید».
[34] یعنى کسى که مثل یزید باشد، نه فقط یزید، بلکه هر کسى که مثل یزیدحاکم اسلامى شود اسلام را محو خواهد کرد. یا آنجایى که مى فرماید «الا ترون انّ الحق لایعمل به و انّ الباطل لا یتناهى عنه لیرغب المؤمن فى لقاء الله محقاً». وقتى حق عمل نمى شودو کسى از باطل روى گردان نیست، در این شرایط هر مؤمنى، نه فقط امام حسین(ع) بلکه هرمؤمنى باید مرگ را بر زندگى ترجیح دهد.
بنابراین این تحریفات که در هدف صورت پذیرفت اولاًنهضت کربلا را از مکتب بودن و قابل اسوه بودن خارج کرده آن رابه یک امر خصوصى که به دستور خصوصى بوده است تبدیلکرد. ثانیاً به جاى آنکه با برجسته کردن عنصر امر به معروف و نهىاز منکر، گناه زدایى کند آن را زمینه اى براى گنه کار سازى درآورده که هر گناهى را توجیه مى کند.
در نگاه شهید مطهرى این دو تحریف که در هدف صورتگرفت طبعاً به فلسفه عزادارى سرایت کرده و آن را نیز منحرفکرده است. عزادارى و نوحه سرایى که سفارش شد تا هر زمینى راکربلا و هر روز را عاشورا سازد به ضد آن بدل شده، نقش سازندهخود را از دست داده و به عادت تبدیل شده است:
«تحریف دیگر، در موضوع دستورها در باره فلسفه عزادارىاست. در اینجا گاهى گفتیم براى تسلى خاطر حضرت زهراستچون ایشان در بهشت همیشه بى تابى مى کنند و هزار و چهار صدسال است آرام ندارند با گریه هاى ما ایشان آرامش پیدا مى کنند!پس آن را یک خدمت خصوصى به حضرت زهرا تلقى کردیم.دوم اینکه به چشم یک آدم نفله شده که حداکثر مقامش این استکه بى تقصیر به دست یک ظالم کشته شد پس باید برایش متأثر بودبه امام نگاه کردیم، فکر نکردیم که تنها کسى که نفله نشده و براىهر قطره خون خود ارزش بى نهایت قرار داد او بود. کسى کهموجى ایجاد کرد که قرنها کاخهاى ستمگران را لرزاند و مى لرزاندو نامش با آزادى و برابرى و عدالت و توحید و خداپرستى وترکخودپرستى یکى شده چگونه هدر رفته است؟! ما هدر رفته ایم کهعمرى را جز در پستى و نکبت زندگى نکرده و نمى کنیم.»
[35]

ج. رسالت علما مسئولیت مردم
 

در طول زمان و به خاطر عوامل گوناگون در حادثه عاشورا،
چه در ناحیه اهداف و انگیزه هاى آن و چه در بخش دستاوردها و حتى عزاداریها، تحریفاتىرخ داده است. طبعاً باید با این تحریف ها مبارزه کرد و خرافات را از ساحت این قیام مقدسزدود و معلوم است در این امر هم خواص و علما مسئولند و هم توده مردم؛

1. مسئولیت مردم
 

از دید شهید مطهرى همه مردم در مقابل تحریفات عاشورا مسئولیت دارند براى اینکه«یک سلسله مسائل است که احتیاج به درس خواندن ندارد...منطق و فلسفه نمى خواهد،فطرت سلیم مى خواهد و فطرت سلیم را هم همه دارند، فطرتشان درک مى کند.»
[36]
بنابراین مردم نباید خیال کنند که فقط گویندگان مسئول هستند و آنها هیچ مسئولیتىندارند، همه مسئولند براى اینکه اولاً «چیزى که گفتنش حرام است و عموماً یا غالباً استماع وشنیدنش نیز حرام است، مثل غیبت، تهمت، سبّ و دشنام به مؤمن یا اولیاء حق، آواز خوانىبه باطل و استهزاء پس اگر دروغ گفتن در روضه و ذکر مصیبت حرام است، شنیدن و استماعآن هم حرام است. ثانیاً خداوند در قرآن مى فرماید: واجتنبوا قول الزور
[37]...به طور کلّى عامهمصرف کننده این کالا هستند. اینها اگر این کالا را که غالباً خودشان مى دانند کالاى تقلبى استمصرف نکنند، عرضه کننده، آن را عرضه نمى کند. عیب قضیه این است که عامه حتى مشوّقهم هستند.
[38]»
از این رو این تحریفات منکراتى است که در بازگویى قیام امام حسین(ع) و عزاداریهارسوخ کرده و نهى از منکر واجب است و همه مردم وظیفه دارند با آن مبارزه کنند.
وظیفه دیگرى که به عهده مردم است این که در انتظارات خود از مجالس عزا تجدیدنظرکنند؛
«دیگر این تمایلى است که صاحب مجلس ها و مستمعین به گیراندن مجلس دارند،مجلس باید بگیرد و باید کربلا بشود. روضه خوان بیچاره مى بیند که اگر بنا بشود هر چهمى گوید از آن راستها باشد مجلسش نمى گیرد، بعد همین مردم هم دعوتش نمى کنند، ناچاریک چیزى هم اضافه مى کند، این انتظار را مردم باید از سر خودشان بیرون کنند.»
[39]

2. رسالت علما
 

به بیان استاد شهید مطهرى در مجالس عزادارى دو نقطه ضعف وجود دارد؛ یکى این کهمردم مى خواهند جمعیت هر چه بیشتر باشد و اگر جمعیت ازدحام نکند راضى نیستند؛ دوم باید مجلس از جا کنده شده و شور و واویلا بشود. در این موقعیت علما بر سر دو راهى قرارمى گیرند که با آن مبارزه کنند یا نه؟
شهید مطهرى با اشاره به دو نکته یاد شده، و در تأکید بر مسؤولیت عالمان دینى مى گوید:
«حال، این نقطه ضعف مردم عوام است. با این نقطه ضعف چه باید کرد؟...بزرگترین رسالت ووظیفه علما مبارزه با نقاط ضعف اجتماع است. این است که پیغمبر اکرم فرمود: «اذا ظهرتالبدع فى امتى فلیظهر العالم علمه و الّا فعلیه لعنة الله».
[40] آنجاکه بدعتها و دروغها ظاهرمى شود، آنجا که چیزهایى ظاهر مى شود که در دین نیست، مسائلى پیدا مى شود که مننگفته ام، بر عهده دانایان است که حقایق را بگویند و لو مردم خوششان نمى آید. آن کسى کهکتمان مى کند، لعنت خدا بر او باد...وظیفه علما در دوره ختم نبوت مبارزه با تحریف است وخوشبختانه ابزار این کار هم در دست است.»
[41]
نکته حائز اهمیت در اینجا این است که فهم منطق حسینى داراى مراتب مختلف است.اولین مرتبه آن تعلق احساسى و عاطفى است که براى عامه مردم بسیار مفید است و باید همدر بین مردم وجود داشته باشد و اصل طراحى این مرحله در پاسداشت نهضت حسینى بسیارماهرانه و از روى حکمت بوده است اما قطعاً زمانى این عواطف و احساسات، مفید فائدهخواهد بود که در طریقِ عقلانیتِ نهفته در نهضت عاشورا قرار گیرد و به پل ترقى براىدست یابى به فهم مراتب بالاتر این واقعه تبدیل شود و الّا اگر در همین سطح باقى بماندمخرب خواهد بود. بر علما است که این معارف را از سطح عوامانه فراتر برده و با موانعاحتمالى مبارزه کنند. عالمان برجسته اى نیز بوده اند که حقاً در تحریف زدایى از ساحتعاشورا تلاش کرده اند. در دهه هاى اخیر مبارزه و مجاهده عملى حضرت امام خمینى مثالزدنى است. ایشان با تأسى از سرور و سالار کربلا عملاً ثابت کرد که مى توان در تمامى گسترهتاریخ نداى «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» را بلند کرد و به رهبر آزادگان جهان اقتدا کرد.شهید بزرگوار مطهرى نیز در مواجهه فکرى با پدیده تحریف عالمانه و دلسوزانه بهوظیفه خود عمل کرده است. حال وظیفه دیگر عالمان است که در مقابل بدعت ها قدعلم کنند و با آن به قدر مقدور مبارزه نمایند اگر مردم و علما وظیفه فردى دارند کهدراین زمینه نهى از منکر کنند، مسئولیت نظام اسلامى به عنوان پاسدار ایمان واعتقادات صحیح و دست آوردهاى اسلام ناب محمدى، بیشتر است چرا که امکاناتتبلیغى نظام اسلامى در این زمینه گسترده است، رسانه هاى نظام در این زمینه مسئولیت
مضاعفى دارند و باید در این مسیر به کار گرفته شوند. با این حال اگر به هر دلیل امکانات نظاماسلامى در بدعت زدایى از تفسیر و تبیین قیام پاک عاشورا به کار گرفته نشود لااقل نباید اجازهداد ابزار دامن زدن به این امور شود.
و این مسؤولیتى نیست که ساده بتوان از آن گذشت و با «اما» و «اگر» نادیده گرفت.

 نویسنده : مهدى پورحسین

پی‌نوشت‌ها:
 

[28]. مجموعه آثار، همان، ص 45.
[29]. همان، ص 616.
[30]. همان، ص 90.
[31]. همان، 606.
[32]. همان، ص 108.
[33]. همان، ص 109.
[34]. مقتل مقرم، ص 146.
[35]. مجموعه آثار، همان، ص 608.
[36]. همان، ص 121.
[37]. سوره حج، آیه 30.
[38]. مجموعه آثار، همان، ص 614.
[39]. همان، ص 72.
[40]. اصول کافى، ج 1، ص 54.
[41]. مجموعه آثار، همان، ص 131.