کراتینین یکی از مواد زائدی است که در نتیجه فعالیت عضلات بدن تولید می شود که از طریق جریان خون به کلیه ها انتقال پیدا کرده و از آن جا به وسیله ادرار دفع می شود. میزان کراتینین در خون یکی از شاخص های مهم برای ارزیابی عملکرد کلیه ها به شمار می رود. افزایش سطح کراتینین در خون معمولا نشانه ای از ضعف یا نارسایی کلیوی است، اما دلایل دیگری نیز می تواند داشته باشد. در این مقاله همه چیز را در مورد بالا رفتن کراتینین خون توضیح خواهیم داد.
دلایل بالا رفتن کراتینین خون چیست؟
هر گونه اختلال در عملکرد کلیه موجب افزایش سطح کراتینین خون می شود. دیابت و فشار خون بالا یکی از مهم ترین عوامل تشدید بیماری های کلیوی شدید در افراد بزرگسال هستند که اگر کنترل نشوند موجب بالا رفتن سطح کراتینین خون خواهند شد. علت بالا بودن کراتینین خون می تواند نشانه مشکلات کلیوی یا دیگر بیماری های زمینه ای مانند دیابت باشد. معمولا در ورزشکاران میزان کراتینین خون به دلیل حجم و سوخت و ساز بالای ماهیچه ها بالا گزارش می شود. در کل بالا رفتن کراتینین خون دلایل زیادی می تواند داشته باشد که باید توسط متخصص مجاری کلیوی بررسی شود. در ادامه به دلایل بالا رفتن کراتینین خون اشاره می کنیم.
بیماری های کلیوی (حاد یا مزمن)
مهم ترین و بدترین دلیل بالا رفتن کراتینین خون، اختلال در عملکرد کلیه هاست. این اختلال ممکن است به یکی از دلایل زیر مربوط باشد:
- حاد (ناگهانی) مثل آسیب ناشی از مسمومیت دارویی، جراحی یا عفونت شدید
- مزمن (تدریجی) مثل بیماری کلیه ناشی از دیابت یا فشار خون بالا
کاهش عملکرد کلیه موجب می شود که کراتینین درست فیلتر نشده و در خون انباشته شود.
کم آبی شدید بدن یا دهیدراتاسیون
آب نقش مهمی در تصفیه خون توسط کلیه ها دارد. در صورت کمبود آب، حجم پلاسمای خون کاهش پیدا می کند، جریان خون به کلیه آهسته شده و کلیه نمی تواند کراتینین را دقیق دفع کند. در نهایت، سطح کراتینین در خون بالا می رود. عوامل زیر نشان دهنده دهیدراتاسیون یا کم آبی شدید بدن هستند:
- تب بالا
- تعریق زیاد
- اسهال و استفراغ مداوم
- مصرف کم مایعات
- استفاده بیش از حد از داروهای ادرارآور (مانند فوروزماید)
دهیدراتاسیون یکی از دلایل موقت و برگشت پذیر افزایش کراتینین است که با دریافت مایعات کافی، فرد معمولا به سرعت بهبود پیدا می کند.
رژیم غذایی پر پروتئین یا مصرف مکمل کراتین
کراتینین حاصل تجزیه کراتین در بدن است. مصرف زیاد پروتئین یا مکمل های ورزشی دارای کراتین، موجب افزایش تولید کراتینین می شود. ممکن است موضوع در افراد سالم نیز موجب افزایش نسبی و بی خطر کراتینین شود. اما در افراد مبتلا به بیماری کلیوی این موضوع می تواند خطراتی به همراه داشته باشد. منابع سرشار از پروتئین که می توانید مصرف کنید:
- برخی از پودرهای پروتئینی
- مکمل های بدنسازی دارای کراتین
- گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ
توجه داشته باشید کسانی که دچار افزایش کراتینین هستند، باید مصرف گوشت قرمز و مکمل های ورزشی را محدود کنند تا بار کلیه کاهش پیدا کند.
آسیب عضلانی شدید یا رابدومیولیز
رابدومیولیز به شرایطی گفته می شود که در آن سلول ها عضلانی به طور شدید و گسترده آسیب می بینند و محتویات آن ها از جمله کراتینین و میوگلوبین وارد خون می شوند. این مواد می توانند به کلیه ها آسیب بزنند و باعث بالا رفتن کراتینین خون می شوند. دلایل شایع رابدومیولیز عبارتند از:
- تشنج های طولانی
- مصرف برخی داروهای خاص مثل استاتین ها
- سوختگی های گسترده
- فعالیت های ورزشی بسیار شدید در افراد غیر ورزشکار
- تصادف یا تروماهای شدید
نشانه هایی که فرد ممکن است داشته باشد شامل درد و تورم عضلات، خستگی شدید، ضعف و ادرار تیره رنگ هستند.
بارداری پر خطر یا مسومیت بارداری ( پره اکلامپسی)
در برخی از بارداری ها، به خصوص در موارد پره اکلامپسی، فشار خون بالا همراه با آسیب به کلیه دیده می شود. ممکن است این وضعیت موجب افزایش سطح کراتینین و پروتئین در ادرار شود. تشخیص و درمان سریع آن برای سلامت مادر و جنین حیاتی است.
عفونت شدید یا سپسیس
عفونت های شدید در بدن، به خصوص اگر منجر به سپسیس شوند، با کاهش جریان خون کلیوی، افت ناگهانی فشار خون و آسیب به فیلترهای کلیه همراه خواهند بود. ممکن است این شرایط باعث بالا رفتن کراتینین و نارسایی حاد کلیه شود. نشانه های هشداردهنده که باید جدی بگیرید:
- سردی دست و پا
- اختلال در هوشیاری
- تب بالا
- تنفس سریع
- فشار خون پایین
مصرف داروهای آسیب زا به کلیه (نفرواوتوکسیک)
ممکن است برخی از داروها به طور مستقیم به بافت کلیه آسیب بزنند یا سبب کاهش جریان خون کلیوی شوند. این آسیب باعث کاهش توانایی کلیه در فیلتر کردن کراتینین می شود و در نهایت بالا رفتن میزان آن را به دنبال دارد. داروهایی که ممکن است عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهد:
- داروهای ضد ویروسی و ضد قارچ
- داروهای فشار خون خاص در افراد دهیدراته (مثل قرص لیزینوپریل)
- داروهای شیمی درمانی مثل سیس پلاتین
- برخی از آنتی بیوتیک ها مثل جنتامایسین و وانکومایسین
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل قرص ایبوپروفن یا ناپروکس
به هیچ عنوان هیچ دارویی را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید، به خصوص اگر سابقه بیماری های کلیوی دارید.
انسداد مجاری ادراری
اگر مسیر خروج ادرار از کلیه به مثانه یا از مثانه به خارج مسدود شود، کراتینین نمی تواند دفع شود و در بدن باقی می ماند. این وضعیت می تواند باعث فشار داخل کلیه و آسیب به آن شود. دلیل انسداد می تواند به یکی از موارد زیر مربوط شود:
- سنگ کلیه یا حالب
- بزرگ شدن پروستات در مردان
- تنگی مجرا یا فیبروز
- تومورهای لگنی یا شکمی
از نشانه های این عارضه می توان به درد پهلو، احساس تخلیه ناقص، قطع یا کاهش ناگهانی جریان ادرار و تکرار ادرار یا قطره قطره شدن آن اشاره کرد.
پیشگیری از بالا رفتن کراتینین خون
بالا رفتن کراتینین خون معمولا نشانه ای از کاهش عملکرد کلیه هاست. با رعایت چند اصل ساده اما مؤثر می توانید از افزایش سطح کراتینین و آسیب های کلیوی جلوگیری کنید.
- نوشیدن آب کافی: مصرف منظم و کافی آب در طول روز موجب بهبود عملکرد کلیه ها و دفع بهتر مواد زائد می شود. یکی از مضرات کم آبی بدن بالا رفتن موقت کراتینین خون است.
- پرهیز از مصرف داروهای آسیب زننده به کلیه: مصرف بی رویه داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن یا برخی از آنتی بیوتیک ها ممکن است موجب کاهش عملکرد کلیه شود. به همین دلیل همیشه باید داروها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید.
- کنترل فشار خون و قند خون: دو عامل مهم در آسیب تدربجی به کلیه ها، دیابت و فشار خون بالا هستند. با رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف دارو و پایش مداوم می توانید این بیماری را کنترل کنید.
- انجام آزمایش های منظم: کنترل دوره کراتینین، اوره، قند خون و فشار خون به شناسایی زود هنگام اختلالات کلیوی کمک می کند.
- کاهش مصرف پروتئین حیوانی: مصرف زیاد گوشت قرمز و پروتئین های حیوانی می تواند موجب افزایش بار کالری کلیه ها و تولید بیشتر کراتینین شود. به همین دلیل در رژیم غذایی خود تعادل را حفظ کنید.
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل: سیگار و نوشیدنی های الکلی با تأثیر بر گردش خون کلیوی و افزایش فشار خون می توانند به کلیه ها آسیب برسانند.
- سبک زندگی سالم: داشتن خواب کافی، کاهش استرس، حفظ وزن مناسب، فعالیت بدنی منظم و اجتناب از سموم محیطی، به سلامت کلیه ها کمک می کند.
با رعایت این اصول می توانید عملکرد کلیه ها را حفظ کرده و از بالا رفتن کراتینین خون جلوگیری کنید.
