تفسیر آیه‌ حقوقی قرآن توسط حجت‌الاسلام قرائتی

‌به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)،‌ در دومین روز از دهه مبارک فجر پنجمین محفل حقوقدانان بسیجی شامگاه روز سه شنبه 13 بهمن با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی در حسینیه فاطمة الزهراء تهران برگزار شد و حجت‌الاسلام قرائتی به تفسیر قرآن پرداخت.
قرائتی در آغاز این جلسه گفت: ما باید از جنبه‌ها و نگاه‌های مختلف به قرآن بنگریم. مثالی بزنم، اگر از خیابانی سال‌ها بگذریم و قصدمان شمارش درخت‌های آن نباشد، از ما سؤال شود که چه تعداد درخت در آن وجود داشت، از پاسخ به آن معذوریم، چون باید با هدف شمارش درخت قدم برنداشتیم. اسلام و قرآن فقط دستورالعمل نماز و روزه نیست و در مسایل مختلف حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.
قرائتی افزود: ‌معاد در قرآن، سیمای سیاست در قرآن، سیمای انسان در قرآن، شهر و مسکن در قرآن مباحثی است که خود بنده به آن پرداخته‌ام. با قصد حقوقی به تفسیر نور نگاه شد و 2700 نکته‌ی حقوقی از آن استخراج شد. حقوق اسلام امتیازات بسیاری دارد. شما به عنوان حقوقدان باید با آیات و روایات حقوقی آشنا شوید. بزرگترین آیه‏ی قرآن، آیه‌ای است که درباره مسائل حقوقی ونحوه تنظیم اسناد تجاری می‏باشد. این آیه نشانه‏ی دقّت نظر وجامعیّت اسلام است که در دوره جاهلیّت و در میان مردمی عقب افتاده، دقیق‏ترین مسائل حقوقی را طرح کرده است.
این مفسر قرآن ادامه داد:‌ خداوند در آیه 282 سوره‌ بقره خطاب به مؤمنین می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‏اید! هنگامی که بدهی مدّت داری (بر اثر وام یا معامله) به یکدیگر پیدا می‏کنید، آنرا بنویسید و باید نویسنده‏ای در میان شما به عدالت (سند را) بنویسد. کسی که قدرت بر نویسندگی دارد، نباید از نوشتن خودداری کند، همانطور که خدا به او تعلیم داده است. پس باید او بنویسد و آن کس که حقّ بر ذمّه او (بدهکار) است املا کند و از خدایی که پرورگار اوست بپرهیزد و چیزی از آن فروگذار ننماید. و اگر کسی که حقّ بر ذمّه اوست، سفیه یا (از نظر عقل) ضعیف و یا (به جهت لال بودن) توانایی بر املا کردن ندارد، باید ولی او (بجای او) با رعایت عدالت (مدّت و مقدار بدهی را) املا کند و دو نفر از مردان را (بر این حقّ) شاهد بگیرد و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن از گواهان، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند (انتخاب کنید) تا اگر یکی از آنان فراموش کرد، دیگری به او یادآوری کند. و شهود نباید به هنگامی که آنها را (برای ادای شهادت) دعوت می‏کنند خودداری نمایند. و از نوشتن (بدهی‏های) کوچک یا بزرگِ مدّت‏دار، ملول نشوید (هر چه باشد بنویسید،) این در نزد خدا به عدالت نزدیکتر و برای ادای شهادت استوارتر و برای جلوگیری از شک و تردید بهتر می‏باشد. و هنگامی که خرید و فروش (نقدی) می‏کنید، (باز هم) شاهد بگیرید و نباید به نویسنده و شاهد (به خاطر حقّگویی) زیانی برسد (و تحت فشار قرار گیرد) و اگر چنین کنید از فرمان خداوند خارج شده‏اید و از خدا بپرهیزید و خداوند (راه درست زندگی را) به شما تعلیم می‏دهد وخداوند به هر چیزی داناست.
وی ادامه داد: ‌خداوند زمانی که می‌خواهد مسؤولیتی را واگذار کند، به بهترین صورت خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: ای کسانی که ایمان آورده‏اید! ما سه نوع «اگر» در عربی داریم: «إِذَا»، «لَوْ» و «إِنْ»! «إِذَا» اگری است  که حتماً واقع می‌شود، مانندً: «إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا» (زلزال/1) یعنی حتماً زلزله قبل از قیامت می‌شود. در این آیه می‌فرماید: «إِذَا تَدَایَنْتُم» یعنی بدهی هر چقدر هم کم و کوچک باشد، حتماً باید نوشته شود. «فَاکْتُبُوهُ» به دلیل وجود «ف» یعنی فورا نوشته شود و به تأخیر نیفتد. زمانی این آیه نازل شد که در کل جزیرة العرب هفده باسواد بیش‌تر وجود نداشت. در این آیه ویژگی‌های نویسنده و کاتب، بدهکار، طلبکار، تعداد شهود، ولی، عدالت و... به دقت آورده شده است.
این مفسر قرآن تصریح کرد:‌ این آیه به ما می‌گوید که در مسایل حقوقی از کاغذبازی خسته نشوید. در قرآنی که رکعات نماز، تعداد تکرار طواف و جزئیات بسیاری از واجبات وجود ندارد، اما به حق الناس که می‌رسد ریزترین جنبه‌هایش را با جزئی‌ترین مسایل بیان می‌کند. جای حقوق در نهج البلاغه، حقوق در فقه، حقوق در ادعیه، حقوق نماز، حقوق روزه و... خالی است. بیایید به عنوان حقوقدانان بسیجی تصمیم بگیرید در این زمینه کاری کنید، باید کار نو شود. باید یک دور اسلام شناسی بخوانیم. به مدارک و لیسانس و فوق لیسانس تکیه نکنیم. به این علوم مغرور نشویم که قرآن می‌فرماید: «وَ ما أُوتیتُمْ‏ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلیلًا» (اسراء/ 85) و جز اندکی از دانش به شما نداده‏اند. ما از قرآن خیلی فاصله گرفته‌ایم. اخیراً شنیده‌ام که در مقابل دادگستری‌ها افرادی ایستاده‌اند و پول می‌گیرند و شهادت می‌دهند. شهادت‌های کیلویی! این تجاوز حقوقی است. هیچ زمانی مثل دنیای امروز که پر از حقوقدان و دکترای حقوق، حق ضایع نمی‌شود. دنیایی که قاضی آن در ظلم صدام شک می‌کند؟ این حقوق بشری‌ها کجا هستند؟ آیا کسانی که در منا جان باختند، انسان نبودند؟
قرائتی افزود:‌ افتخار ما این است که بزرگترین آیه‏ قرآن، آیه‌ی حقوقی است. حقوقی در اسلام مطرح است که در هیچ کجای دنیا مطرح نیست. بزرگ‌ترین نامه‌ حضرت علی(ع) به مالک اشتر، نامه‌ای سیاسی است. دهه‌ فجر است،‌ می‌شود گفت که دین از سیاست جداست؟ ما پانصد آیه‌ی سیاسی در قرآن داریم. کسانی که ادعا می‌کنند: دین از سیاست جداست، با این آیات چه می‌کنند؟
وی ادامه داد: در این ایام خاطره‌ای حقوقی از امام برای‌تان بگویم. حضرت امام خمینی (ره) وقت ظهر، آمد در سالنی نماز بخواند. وقتی خواست وارد سالن بشود، دید مقابل درب سالن خیلی کفش است و کفش‏ها هم همه بغل هم بودند. یک خورده به کفش‏ها نگاه کرد و برگشت، گفتند: آقا مردم منتظر نماز جماعت هستند، ایشان فرمود: اگر من بخواهم نماز جماعت بخوانم باید پا روی این کفش‏ها بگذارم، درست نیست. من شبهه می‌کنم از اینکه پا روی کفش مردم بگذارم. گفتند: آقا کفش‏ها را کنار می‏گذاریم! فرمود: کفش‏ها به هم بریزد که برای من راه باز کنید؟ این‏ها وقتی برمی‌گردند کفش‌های‌شان درهم می‏شود، وقتشان تلف می‏شود و من ضامن تلف شدن عمر مردم می‌شوم. بگویید مردم نمازشان را فردی بخوانند، من جماعت نمی‏خوانم‏.
این مفسر قرآن تصریح کرد: از امیرالمؤمنین(ع) بگویم. زنی دو بچه و سه عدد خرما داشت. یک خرما به یکی و خرمای دیگری را به دیگری داد. خرمای سوم را خیلی بادقت نصف کرد و به بچه‌ها داد. حضرت امیر(ع) فرمود: تو به دلیل دقت و عدالتی که داری اهل بهشت خواهی شد. امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ی 25 نهج البلاغه به مسؤول زکات فرمان می‌دهد، تو که می‌خواهی زکات بگیری، شترهایی را که به عنوان زکات گرفته‌ای به عدالت سوار شو. یعنی حتی حقوق حیوانات به طور کامل باید مراعات شود. اگر ده ساعت می‏خواهی سوار شوی و بیست تا شتر داری، هر شتری را نیم ساعت سوار شو. حق نداری یک ساعت سوار یک شتر بشوی و نیم ساعت سوار شتر دیگر! «وَ لْیَعْدِلْ بَیْنَ‏ صَوَاحِبَاتِهَا فِی ذَلِکَ وَ بَیْنَهَا» (نهج‏البلاغه، نامه، 25) در کدام قانون و دادگاه دنیا چنین حقوقی مطرح است؟
وی ادامه داد: در حقوق سن و سال هم مطرح نیست‏. پیغمبر ما آب میل کردند. مقداری آب در ظرف بود. یک بچه کنار پیغمبر نشسته بود. گفت: آقا! بقیه‏ آب‏ را به من بده تا بخورم. تا حضرت خواست که بقیه آب را به این بچه بدهد، یک عده پیرمرد آن طرف نشسته بودند. گفتند: آقا به ما بده. فرمود: چون اول ایشان گفته است، نوبت ایشان است. اگر ایشان اجازه داد، به شما می‏دهم. بعد گفت: آقاجان اجازه‏ می‏دهی آبی که تو خواسته‏ای به این آقایان بدهم؟ فرمود: نه. و پیغمبر آب را به آن کودک داد.
وی افزود‌: اسلام دین جامع است. شما هم به دنبال کار میلیاردی باشید. حتی در دعا، دید اولیاء الله دید عام است. می‏گوید: «اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَ‏ عُرْیَانٍ‏ اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ» یعنی به همه فقرا، همه مریض‌ها، همه بی‏خانه‌‏ها، همه بی‏همسر‌ها، همه بی‌‏بچه‌‏ها، همه بی‌کارها... دید وسیع است. روح بزرگ، همه را می‏بیند، روح کوچک فقط خودش را می‏بیند. در نماز کلمه (من) نیست، کلمه (ما) ست. نمی‏گوییم: «اهدنی» می‏گوییم: «اهْدِنَا» «السلام علی» نیست، «السَّلَامُ عَلَیْنَا» است.
این مفسر قرآن تصریح کرد: ‌صدقه که می‏دهید فقط برای سلامتی خودتان ندهید، برای سلامتی همه حتی همه‌ی موجودات بدهید. خاطره‌ای بگویم. در هواپیما نشسته بودم. برای خلبان آیت الکرسی می‌خواندم. گفتند: این خلبان کمونیست است. گفتم: خوب کمونیست باشد. اگر او بیافتد من هم می‌افتم. همه‌ هستی به هم مربوط است. یکی از برکات ازدواج توسعه نگاه است. آدمی که همسر ندارد، خودش را می‏بیند. خودم، کتم، شلوارم، کفشم، کیفم، اما همین که ازدواج کرد می‏شود: خودم، پدرزنم، مادرزنم، بچه‏ام، خواهرزنم، باز می‏شود. انسان تا بی‏نهایت می‏تواند پرواز کند.
قرائتی ادامه داد: ما گاهی عبادت‌مان ضد حق است. گاهی خیال می‌کنیم که کارمان درست است. وارد حرم امام رضا شدم خادم حرم گفت می‏خواهی امشب در حرم تا صبح تنها بمانی؟ گفتم بله از خدا می‏خواهم. حرم خالی شد، عبا را کنار ضریح مقدس انداختم، صورت را بر ضریح گذاشتم، به نظر خودم سیم‏ وصل‏ شد، شروع به حرف زدن کردم، وسط حرف زدن به ذهنم آمد که آقای قرائتی، می‏خواهی در باز شود، زوارها داخل بیایند؟ دیدم که نه، چنین چیزی را نمی‌خواهم. دیدم این خودخواهی است. یعنی می‏خواهم من باشم و دیگران نباشند. همان وقتی که خیال کردم به خدا نزدیک می‏شوم، به خاطر خودخواهی دور شدم.
وی ادامه داد: از خودمان بپرسیم که آیا حق نماز را ادا کردیم؟ در عمران دو رکعت نماز با توجه خوانده‌ایم؟ یکی از دوستان می‏گفت: می‏خواستم جایی بروم دیدم بچه‏ای در خانه ای گریه می‏کند. گفتم: چه شده است؟ گفت: می‏خواهم این زنگ را بزنم ولی قدم نمی‏رسد. گفتم: من برایت بزنم؟ گفت: نه مرا بلند کن تا خودم در را بزنم. گفت: او را بغل کردم. زنگ را که زد، گفت: حالا بیا با هم فرار کنیم. ما هم باید همه با هم باید توبه کنیم. بنده خودم را مقصر می‌دانم. به وظیفه‌مان عمل نکرده‌ایم. بیش از این که هست باید کار کنیم.
در پایان این مراسم حجت الاسلام والمسلمین قرائتی با حضور بر مزار شهدای گمنام به قرائت فاتحه پرداخته و یادشان را گرامی داشتند.