مشاعر مقدس و مساجد آنها

عرفات

عرفات،نام منطقه وسیعی است [1] با مساحت حدود 18 کیلومتر مربع که در شرق مکه،اندکی متمایل به جنوب در میان راه طائف و مکه،قرار گرفته است.این منطقه به وسیله کوههایی که به شکل نیم دایره در اطرافش قرار دارد،مشخص شده است.زائران بیت الله الحرام در روز عرفه;یعنی نهم ذی حجه در این منطقه حضور دارند.این حضور،در اصطلاح فقهی «وقوف »نامیده می شود و از ارکان حج تمتع است.عرفات خارج از محدوده حرم قرار دارد و اطراف آن با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص شده است.

گفته اند نام عرفات مربوط به زمانی است که جبرئیل مراسم حج را به آدم-ع-آموزش داد و در پایان به او گفت:«عرفت؟»(آیا شناختی؟).و در نقلی دیگر آمده است که آدم و حوا پس از هبوط از بهشت و آمدن به روی کره خاکی،در این منطقه همدیگر را یافتند و یکدیگر را شناختند(تعارفا).

در شمال شرقی عرفات «جبل الرحمه »قرار دارد.این کوه مستقل از کوههایی است که منطقه را در حصار خود گرفته.روایت شده است که رسول خدا-ص-خطبه حجة الوداع را بر فراز این کوه ایراد کرد. [2]

مسجد نمره

در سمت غربی عرفات،مسجدی است بزرگ به نام «مسجد نمره ».این مسجد را به نام «مسجد ابراهیم »و«مسجد عرفه »هم می خوانند.مسجد نمره احتمالا در قرن دوم هجری بنا شده و پس از آن همواره مورد توجه مورخان و سفرنامه نویسان بوده است.محتمل است که مسجد از قرن نخست بر پا بوده و بعدها تجدید بنا شده است.

مساحت مسجد در عهد مهدی عباسی،حدود هشت هزار متر مربع بوده و این نشانه اهمیتی است که این مسجد در قرن دوم هجری برای مسلمانان داشته است.مسجد نمره در سال 559 ه.ق.به دست جواد اصفهانی وزیر،بازسازی شد و مساحت آن تا حدود 14400 متر افزایش یافت. گویا این مسجد در آن زمان بدون سقف و رواق بوده است;سپس در عهد عثمانیها رواقهایی برای آن ساخته شد.

بنای فعلی مسجد در عهد سعودیها ساخته شده و مساحت آن حدود هجده هزار متر مربع است.اکنون این مسجد دارای رواقهای متعددو نیز چهار مناره است که در شرق و غرب آن قرار دارد.

مشعر الحرام

فاذا افضتم من عرفات فاذکروا الله عند المشعر الحرام [3] در راه باز گشت از عرفات به سوی مکه،وادی مازمین واقع شده که در میان دو کوه قرار دارد.«مازم »به معنای راه تنگ و یا تنگه است و این اشاره به دو راه رفت و برگشت تنگ این ناحیه می باشد.با عبور از این وادی به «مزدلفه »می رسیم که مشعر الحرام در آنجا واقع شده است.در سوی دیگر مشعر الحرام، وادی محسر قرار دارد. [4] منطقه مشعر با علائم خاصی مشخص شده و وقوف در آن از ارکان حج تمتع است.نام مزدلفه را از آن روی انتخاب کرده اند که محل اجتماع مردم است.

مسجد مزدلفه

در فاصله شش کیلومتری مسجد نمره و پنج کیلومتری مسجد خیف در منا،مسجد مزدلفه قرار دارد.این مسجد در آغاز عهد عباسی مساحتی حدود چهار هزار متر مربع داشته و تنها دارای حصار در اطراف بوده و سقفی نداشته است.مسجد مزبور بارها بازسازی شده است. عثمانیها در سال 1072 ه.ق.آن را بازسازی کردند.در سال 1399 ه.ق.بنای جدید آن خاتمه یافت.اکنون مساحت مستطیل شکل آن حدود شش هزار متر مربع است.

منا

منا،پس از گذشتن از وادی محسر آغاز می شود;جایی که حجاج از روز دهم تا دوازدهم-و برخی تا روز سیزدهم-در آن می مانند.فاصله شمال مکه تا منا شش کیلومتر است.نزدیکترین موقعیت منا به مکه،جمره عقبه است;جایی که نخستین بار مسلمانان یثرب با رسول خدا-ص-بیعت کردند و بیعت آنها با نام «بیعة العقبه »شهرت یافت.دورترین قسمت آن نیز وادی محسر است که میان مزدلفه و منا قرار دارد.

گفته اند کلمه «منا»بر گرفته از این سخن جبرئیل به آدم-ع-است که:«تمنی الجنة؟»(آیا آرزوی بهشت داری؟)

چند مسجد در منا وجود داشته که برخی از میان رفته و برخی موجود است.

مسجد خیف

مسجد خیف،مهمترین مساجد منا به شمار می رود.درباره محل و فلسفه پیدایش آن،روایت جالب توجهی وجود دارد.می دانیم که در سال پنجم هجرت،مشرکان مکه به تحریک یهودیان، پیمان اتحادی را با برخی از قبایل عرب امضا کردند تا به مدینه حمله کنند و ریشه اسلام را از اساس بر کنند.محلی که آنان برای امضای این پیمان انتخاب کردند،جایی بود که بعدها مسجد خیف در آنجا بنا گردید.این بدان معنا است که در محلی که مشرکان پیمان ضد اسلام بستند،مسجدی بنا شد که تا ابد شکست اتحاد قریش با قبایل عرب را فریاد کند.

خیف به محلی گویند که در آنجا از شدت کوهستانی بودن منطقه کاسته شده اما هنوز به صورت دشت در نیامده است.چنین منطقه ای در دامنه کوه صفایح قرار گرفته و مسجد نیز در همین ناحیه ساخته شده است.

مسجد خیف شاهد خطبه مهم رسول خدا-ص-در حجة الوداع بوده که در روایات متن آن خطبه نقل شده است.به علاوه در روایات پیشوایان معصوم-علیهم السلام-آمده است کسی که در منا است،تا می تواند نمازهایش را در مسجد خیف بخواند;چرا که در آن هفتاد پیامبر-ص-نماز خوانده اند.در نقلی هم آمده است که مسجد خیف مدفن آدم-ع-است.

مسجد خیف از نخستین مساجد است و نخستین مشاهدات تاریخی از آن را از قرن سوم در دست داریم.در سال 240 ه.ق.سیل آن را تخریب کرد.سپس بر جای آن مسجدی بنا گردید و سیل بندی نیز ساخته شد تا حفاظی برای مسجد باشد.مساحت مسجد در آن زمان 1500 متر مربع بوده است.

در اطراف مسجد خیف،رواقهای کوچکی نیز بوده است.این مسجد در سال 556 ه.ق.به دست جواد اصفهانی وزیر بازسازی شد.مسجد خیف در قرن نهم هجری بنای با شکوهی داشته است.

مسجد خیف تا پیش از این بازسازی،یک چهار دیواری داشت.وسط آن بقعه ای بوده که منار هم داشته و مشهور به مقام ابراهیم بوده است.شیخ عباس قمی در مفاتیح نوشته است که کنار مناره نماز مستحبی(6 رکعت)خوانده شود.در آن زمان کف مسجد،شنی بوده است.

آخرین بازسازی مسجد در سال 1392 ه.ق.به دست دولت سعودی با بنای نسبتا بزرگ و رواقهای متعدد و مساحتی در حدود 23660 متر مربع انجام گرفته است.طول این مسجد 182 و عرض آن 130 متر است.

درب این مسجد تنها در ایام منا باز است و در طول سال مسدود می باشد.متاسفانه در آن ایام هم،محل استراحت افراد بی سرپناه بوده و هیچ جای عبادت در آن نیست.تنها در وقت نماز امکان خواندن نماز در آن هست.