اگر بیست سال پیش در حوزه ها کامپیوتر داشتیم. . .

اشاره:

حجة الاسلام و المسلمین حقانی از اساتید با سابقه حوزه و دانشگاه و از شاگردان برجسته مرحوم علامه طباطبائی به شمار می آید. وی تالیفات زیادی در علوم اسلامی به رشته تحریر درآورده و از بدو ورود کامپیوتر به ایران از این ابزار نوین در جهت تحقیق و تالیف و ترویج معارف اسلامی و علوم حوزوی بهره برده است . وی هم اکنون یکی از غنی ترین بانک های نرم افزاری را در اختیار دارد و به شکلی کاملا تخصصی با نرم افزارهای اسلامی و برنامه های رایانه ای سروکار دارد.

برای آشنایی بیشتر با نظرات ایشان در زمینه مسائل و مشکلات انفورماتیک علوم اسلامی به حضورشان رسیدیم تا با دیدگاههای یکی دیگر از روحانیون و فضلایی که در فعالیتهای پژوهشی خود اهمیت ویژه ای به استفاده از رایانه می دهند، آشنا شویم.

چنانکه مستحضر هستید طی هفت، هشت سالی که کامپیوتر به حوزه راه پیدا کرده است، عده بسیاری از روحانیون و بزرگان از کامپیوتر استفاده می کنند. نظر شما به عنوان یکی از افرادی که از این وسیله استفاده کرده اید در این خصوص چیست و چه مقدار آن را در امر پژوهش و تحقیق مفید می بینید؟

بنده از آغاز کارهای تحقیقاتی به کمک رایانه ها در حوزه، با کامپیوتر و نرم افزارهای مفید در این زمینه آشنا بودم. واقعیت این است که کسانی که بیشتر با مقوله تحقیقات سر و کار دارند، این مسئله را بیشتر درک می کنند. مثلا تا کنون 24 کتاب از تالیفات من به چاپ رسیده است. با اطمینان می توانم بگویم که چاپ یک مقاله در مجله مکتب اسلام گاهی 20 تا 25 روز وقت مرا می گرفت. ابتدا تک تک کتابها را از بحار، مستدرک و قرآن و. . . جمع آوری می کردم; و فقط در عرض 2 یا 3 روز مقاله مورد نظر کامل و قابل تحویل می شد.

به این ترتیب بیشتر وقت ما صرف جمع آوری منابع می شد. تازه این در صورتی بود که ما بتوانیم همه منابع را تهیه کنیم. چون اولا کتابهای ضروری در دسترس نبود. کتابها در محلهای مختلف مانند کتابخانه مدرسه فیضیه، کتابخانه مکتب اسلام و کتابخانه آیة الله مرعشی پراکنده بود. بنا بر این به خاطر نوشتن یک مقاله، مجبور بودیم که این طرف و آن طرف بگردیم تا منابع لازم را پیدا کنیم. الان بحمد الله وضع فرق کرده است. اگر ما کامپیوتر و شرایط فعلی موجود در حوزه ها را بیست سال قبل داشتیم قطعا نویسندگان موفق تر از این بودند. مخصوصا در این میان باید از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به نیکی یاد کرد که زیر بنای تحقیقات را برای حوزه فراهم آورده است و نرم افزارهای خیلی قوی و مورد نیاز در کلیه زمینه ها شامل فقه، اصول، قرآن، تاریخ و. . . عرضه کرده است.

من سعی کرده ام که از همان ابتدا نرم افزارهای مورد نیاز خود را تهیه کنم. شاید کمتر نرم افزاری باشد که به بازار آمده و آن را تهیه نکرده باشم. برای یکی دو کار تحقیقی که در دست انجام دارم از همین نرم افزارها استفاده زیادی برده ام و هم اکنون در حال تدوین مطالب هستم; حتی برخی دوستان از سرعت قابل توجه در کارهای اخیر بنده اظهار شگفتی می کنند. پاسخ بنده به این دوستان این است که وقتی منابع تحقیق آماده باشد البته کار سریع تر و بهتر پیش می رود.

حتی به بعضی از مراجع عرض کردم که شما به جای اینکه این همه کتابها را بگردید، یک بانک اطلاعاتی در خانه خودتان ایجاد کنید و موقعی که می خواهید در موضوعی تحقیق یا بررسی کنید یکی از این منابع قوی را بررسی کنید. مثلا مجموعه کامل تفاسیر شیعه شامل 53 دوره تفسیر از زمان امام حسن عسکری علیه السلام تا زمان حاضر در یک سی دی گنجانده شده است; این چیز کوچکی نیست. همین طور بحار، وسائل و سایر کتب حدیثی همه در یک سی دی عرضه شده اند که واقعا ارزشمند است.

شما بیشتر از چه نرم افزارهایی استفاده می کنید؟

از نرم افزار بحار خیلی استفاده می کنم بخصوص هنگام نوشتن کتابهای اخلاقی بسیار قابل استفاده است. مثلا تمام مسائل اخلاقی را به طور موضوعی در جزوات و دفترهای مجزا جمع آوری کرده ام که حدود 400 الی 500 دفترچه شده است. به این ترتیب کلیه روایات اخلاقی را جمع کرده ام. این نتیجه استفاده از نرم افزار بحار الانوار است که مرکز تحقیقات کامپیوتری آن را تهیه کرده است. همین طور از نرم افزارهای وسائل الشیعه، اصول کافی و غیر از آنها در دسته بندی و جمع آوری احادیث سود برده ام.

آیا خودتان مستقیم با کامپیوتر کار می کنید؟

بله، چون دوره های مختلف کامپیوتر را دیده ام، می توانم بی واسطه از آن استفاده کنم. ویندوز 98 انگلیسی و ویندوز عربی را در دو کامپیوتر قرار داده ام و یک سیستم کامندر هم گذاشته ام. به هر کدام از این ویندوزها که نیاز داشته باشم، مراجعه می کنم مثلا کتب صحاح را از طریق ویندوز عربی استفاده می کنم.

توصیه شما برای فضلای حوزه علمیه که تصور می کنند کار با کامپیوتر دشوار است، چیست؟

این امر بستگی به روحیات افراد دارد. فرد باید علاقه و ذوق این کار را داشته باشد تا دنبال این وسائل باشد و اگر دشواری از این جهت است که تهیه وسائل برای او امکان ندارد، باید از بانک های اطلاعاتی موجود استفاده کند. اما بهتر این است که شخص در خانه خود کامپیوتر داشته باشد . همین امر باعث می شود که به تدریج سایر امکانات آن فراهم شود; من هم به همین صورت شروع کردم. الان دو دستگاه کامپیوتر دارم که یکی از آنها خیلی مجهز است. همچنین دستگاه چاپگر و اسکنر دارم و یک بانک اطلاعاتی راه اندازی کرده ام که بسیاری از نیازهای مرا برآورده می کند .

به نظر شما چه استفاده هایی از اینترنت می توان کرد؟

استفاده هایی که از اینترنت می توانیم ببریم چند تاست:

اولا: از طریق اینترنت می توان از اطلاعات و اخبار جهانی مطلع شد و از نرم افزارهای جدیدی که به بازار آماده است اطلاع پیدا کرد.

ثانیا: می توان از کتابهایی که در کتابخانه های مراکز علمی دنیا به زبانهای مختلف وجود دارد، استفاده کرد. مثلا بعضی از منابع جدید که در دانشگاه الازهر وجود دارد، اگر کسی اهل فن باشد می تواند از آنها استفاده کند. از این طریق کسانی که الان با شبکه های علمی حوزه و مراکز دیگر در ارتباط هستند می توانند از محصولات فکری آنها بهره ببرند.

با توجه به اطلاعات آلوده ای که در شبکه اینترنت موجود است و روی جوانان که به هر حال به اینترنت دسترسی دارند، ممکن است تاثیر بگذارد; حوزه چه نقشی باید در این زمینه ایفا کند؟

حوزه چند کار می تواند انجام دهد، یکی ایجاد شبکه ای قوی برای پاسخگویی به نیازهای فکری جوانان از طریق اینترنت است که باید در این مورد سرمایه گذاری اساسی بشود.

راه دیگر این است که به اساتید و دانشجویانی که در دانشگاهها هستند و به اینترنت وصل شده اند، کمک برسانند و پایگاههای مفید و ارزشمند را به آنان معرفی کنند. ناگفته نماند که حوزه خدمت بزرگی که انجام داده تهیه نرم افزارهای اسلامی در سطح بالاست که واقعا به علم و تحقیقات علمی و دینی کمک کرده است. اگر بتوانیم این محصولات را به دانشگاهها ببریم که دانشجویان دسترسی به منابع اسلامی داشته باشند بسیار خدمت بزرگی انجام شده است. ما خودمان سعی کرده ایم که محتوای برخی نرم افزارهای اسلامی موجود نظیر برنامه بحار، کتب اربعه، تفاسیر، تاریخ و. . . را در اینترنت قرار دهیم، به طوری که افراد از طریق اتصال به شبکه اینترنت بتوانند به آسانی مطالب مفید را دریافت کنند. کار دیگری که بخصوص مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی می تواند انجام دهد در اختیار قرار دادن کامپیوتر با قیمت مناسب و به صورت اقساط است. اگر این کار انجام شود، تحقیق در زمینه علوم اسلامی قوی تر و جذاب تر می شود و انگیزه لازم در اساتید و دانشجویان رشته های اسلامی بیشتر خواهد شد و از این طریق زمینه استفاده از نرم افزارهای علوم اسلامی هم در سطح وسیع تری فراهم خواهد گردید.

تعداد پایگاههایی که روی اینترنت علیه اسلام و تشیع تبلیغ می کنند زیاد است و اگر چه سایت های مسلمان هم زیاد است اما خلا پایگاههای شیعی بسیار ملموس است. تا چه اندازه تاسیس پایگاههای شیعی را برای پاسخگویی به این شبهات ضروری می بینید؟

یکی از کارهایی که انجام گرفته از طرف مؤسسه آل البیت است که آن را دیده ام. ولی این کافی نیست. باید این کار از طرف حوزه علمیه قم پیگیری شود. حوزه باید متصدی انجام این امر بشود. این کار، گرچه بودجه می خواهد ولی به هر حال دیر یا زود باید انجام شود و با بررسی مراکز و پایگاههایی که اشکالاتی به شیعه گرفته اند و آن را در سراسر دنیا پخش کرده اند، پاسخ شایسته را از طریق ینترنت به آنها بدهند و مقابله به مثل بکنند. باید پاسخهای دقیق و مناسب را آماده کرد و جواب داد. این امر شدنی است منتهی یک مقداری زحمت دارد و وقت می خواهد اما به هر حال جزو وظایف حوزه است. یکی از وظایف اصلی حوزه در این زمان به نظر بنده ایجاد پایگاههای متعدد حاوی معارف شیعی است. دیگر زمان آن نیست که بگوییم یک کتاب را منتشر کرده ایم و آن را در تیراژ دو یا سه هزار توزیع می کنیم. الان با همین اینترنت می شود محصولات فکری خود را به همه دنیا فرستاد.

البته پاسخگویی به شبهاتی که در شبکه اینترنت پخش شده ضروری است ولی به کار اساسی نیاز دارد.