فهرست مطالب میشنا

میشنا در شش بخش، یا به زبان عبری شش «سدر» (۲۸۰) و به ترتیب ذیل تدوین شده است:

میشنا در شش بخش، یا به زبان عبری شش «سدر» ⁽²⁸⁰⁾ و به ترتیب ذیل تدوین شده است:

.1 زراعیم ⁽²⁸¹⁾ (بذرها) در یازده رساله: در این بخش، از مسایل مربوط به کشاورزی، غذاها، سرزمین فلسطین و مسایل متفرقه دیگر سخن به میان آمده است.

.2 موعد ⁽²⁸²⁾ (عیدها) در دوازده رساله: درباره روز سبت ⁽²⁸³⁾ (شنبه) و مناسبتها و اعیاد سال.

.3 ناشیم ⁽²⁸⁴⁾ (زنان) در هفت رساله: درباره مسایل و احکام مربوط به ازدواج، طلاق، نذر و قسم.

.4 نزاقین ⁽²⁸⁵⁾ (خسارتها) در ده رساله: درباره حقوق مدنی و کیفری، ساختار قضایی و دادگاههای حقوقی و کیفری و آیین دادرسی.

.5 قداشیم ⁽²⁸⁶⁾ (مقدسات) در یازده رساله: درباره معبد و مراسم عبادی تقدیم قربانی.

.6 طهاروث ⁽²⁸⁷⁾ (طهارت) در دوازده رساله: درباره احکام طهارت و نجاست شرعی.

«گمارا» ⁽²⁸⁸⁾ یا تفسیر میشنا

فقیهان یهود با تلاش و جهد وافر خود، اجازه ندادند تورات در حصار تنگ کلمات باقی بماند . آنان با شرح و تفسیر، و با اجتهاد خویش نص تورات را پویا ساخته و آن را برای مسایل و نیازهای روز جامعه یهود پاسخگو و انعطاف پذیر نمودند. از این همه تلاش که در راه تفسیر تورات برداشته شد، مجموعه ای عظیم به نام «میشنا» برای نسلهای بعدی و تا به امروز باقی مانده است.

اما میشنا بسیار گسترده و در عین حال از ایجاز و اختصاری شدید در عبارات و جملات برخوردار بود؛ این ایجاز و اختصار مفرط و بیش از اندازه بدان خاطر بود که از برکردن آن برای حافظان آسان تر شود. از این رو، میشنا «برای کسی که به تاریخ و سوابق زندگی یهود معرفتی نداشته باشد، به نحو عاجزکننده ای مختصر و مبهم است». ⁽²⁸⁹⁾ این ایجاز و ابهام، عده ایی از فقیهان را بر آن داشت که به شرح و تفسیر آن روی آورند . اینان که به اموراییم ⁽²⁹⁰⁾ (شارحان) ملقب بودند، همانند شش نسل پدید آورندگان میشنا یعنی تناییم، طی شش نسل تلاش فکری و فقهی خود، دو اثر گرانبها را به جامعه یهود تقدیم داشتند.

اموراییم بابل و فلسطین، همان کاری را که تناییم آن دو دیار در قبال تورات انجام داده بودند، درباره میشنا کرده اند؛ یعنی اگر تناییم به شرح و تفسیر و روزآمد کردن تورات پرداختند و در نتیجه «میشنا» را به جامعه عرضه داشتند، اینان به توضیح و تبیین میشنا و اجتهاد در تعالیم آن همت گماردند، که ثمره تلاش آنها دو تفسیر یا دو «گمارا» تحت عناوین «گمارای اورشلیم» ⁽²⁹¹⁾ از اموراییم فلسطین و «گمارای بابلی» ⁽²⁹²⁾ از اموراییم بابل بود.

این دو تفسیر، صرف نظر از تفاوتی که از نظر مکان کتابت و هویت تدوین کنندگان دارند، از لحاظ کمی و کیفی نیز با هم تفاوتهایی دارند، که از افتراق کمی آن دو می توان به اختلاف در حجم مطالب هر یک اشاره کرد؛ گمارای اورشلیم در مقایسه با گمارای بابلی از حجم مطالب کمتری برخوردار است و این تفاوت به حدی است که حتی نقل شده است که «تفسیر بابلی یازده برابر خود میشناست». ⁽²⁹³⁾

با گذشت زمان، طی حدود 150 سال، با کار جدی و جرح و تعدیل های سابوراییم ⁽²⁹⁴⁾ (استدلالیان) تفسیر بابلی متحول گشت و در قرن پنجم میلادی به شکل مجموعه ای به نام «تلمود بابلی» مرکب از میشنا و گمارای بابل، در آمد. در مقابل، با ادغام گمارای اورشلیم و میشنا «تلمود اورشلیمی یا فلسطینی» شکل گرفت. وجه مشترک هر دو تلمود، میشنا، و نقطه افتراق آنها گماراست. در اینجا پیش از پرداختن به معرفی اجمالی سرشناس ترین اموراییم این شش نسل، که در تدوین تلمود نقش اساسی را ایفا کرده اند، تفاوتهای تلمود بابلی و اورشلیم را مرور می کنیم.

تفاوتهای تلمود بابلی و تلمود فلسطینی

علاوه بر تفاوتهایی که ذکر شد، می توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

.1 تلمود اورشلیمی یا فلسطینی، از مباحثی نظیر مسایل مربوط به سرزمین فلسطین، و وضعیت کشاورزی در آن مرز و بوم، به اطناب سخن می گوید، در حالی که در تلمود بابلی از این گونه مباحث سخنی به میان نیامده است.

.2 بر خلاف تلمود بابلی که پر از حکایات، داستان و افسانه است، در تلمود اورشلیم از این قبیل موارد کمتر می توان سراغ گرفت.

.3 گذشته از ناهمگونی در سازمان دهی موضوعات و روشهای فکری و تحقیقی، هر دو تلمود، از نظر کیفیت تدوین نیز متفاوت اند؛ انشای تلمود بابلی با احتیاط زیاد و صرف وقت صورت پذیرفته است؛ در حالی که شتاب در ویرایش و عدم دقت و صرف وقت لازم و کافی از مشخصات بارز تلمود فلسطینی است.

.4 از لحاظ تاریخی نیز تلمود بابلی و اورشلیمی با هم تفاوت دارند؛ تلمود بابلی بعد از تلمود اورشلیم تدوین شد و از این رو، در مقایسه با آن از اعتبار بیشتری برخوردار است .

.5 روشهای تحقیقی و تعلیمی تلمود بابلی با توجه به قلمرو وسیع و تحلیل عقلانی دقیق آن، نسبت به تلمود فلسطینی، فضای بازتری برای بسط و توسعه مباحث فکری و عقلی فراهم آورده است.

.6 و آخرین نکته این که: تا قرنها توجه جهانیان به تلمود بابلی معطوف بود و تنها در این صد ساله اخیر، علایق نهفته نسبت به تلمود فلسطینی بیدار گشته است؛ اما با این همه، هنوز از تلمود فلسطینی به عنوان یک منبع درجه دوم بعد از تلمود بابلی یاد می کنند.

چهره های برجسته شش نسل از اموراییم

.1 نسل اول

«راو» (نام اصلی: ابا اریخا) ⁽²⁹⁵⁾ متوفای 247 م. او پایه گذار حوزه علمیه شهر «سورا» ⁽²⁹⁶⁾ بود. «سموئیل» ⁽²⁹⁷⁾ متوفای 254 م. او مدرسه علمیه نحاردیه ⁽²⁹⁸⁾ (یا نهر دعا) را پایه گذاری کرد. این مدرسه بعدها به «پامبدیتا» ⁽²⁹⁹⁾ نقل مکان کرد.

.2 نسل دوم

«راوجودا» ⁽³⁰⁰⁾ متوفای 297 م. وی بعد از «راو»، ریاست مدرسه علمیه سورا را به عهده گرفت. «راو یهودا» (ابن حزقیال) ⁽³⁰¹⁾ متوفای 299 م. او رئیس حوزه علمیه پامبدیتا بود.

.3 نسل سوم

«راوحیسدا» ⁽³⁰²⁾ متوفای 309 م. رئیس حوزه علمیه سورا.

«راو نحمان» (ابن یعقوب) ⁽³⁰³⁾ متوفای 320 م. قلمرو فعالیت او نحاردیه (نهر دعا) بود. او از عنوان «قاضی» که ظاهرا عنوانی است برای رهبری غیر دینی یهودیان بابل یعنی راس الجالوت برخوردار بود. ⁽³⁰⁴⁾

«ربا (ابن نحمانی) ⁽³⁰⁵⁾ متوفای 330 م. او مشهورترین استاد این نسل است که ریاست مدرسه علمیه پامبدیتا را بعهده داشت. او را به خاطر تواناییهای بسیار بالایش در مناظرات و احتجاجها، «ریشه کن کننده کوهها» ⁽³⁰⁶⁾ لقب دادند.