مقدمه: به دنبال هدف آشنایی با کتابهای مرجع در زبان انگلیسی و شیوه صحیح مراجعه به آنها، نگارنده بر آنست تا در این مقاله نیز ضمن معرفی چند دایرة المعارف چگونگی استفاده صحیح از آنها را بررسی نماید، باشد که بدین وسیله دانشجویان و علاقمندان به تحقیق را در راهیابی درست به این منابع اطلاعاتی، یاری نماید و این گونه کتابها را از انزوای قفسه های فراموش شده به عرصه پر جنب و جوش میزها و کتابخانه ها بیاورد .
شاید استفاده از کتابهای مذکور امری بدیهی و ساده به نظر بیاید، اما به عنوان کسی که به تناسب شغل معلمی همواره شاهد برخورد دانشجویان با کتابهای مرجع بوده است به کرات متوجه شده ام که عموم این عزیزان یا کارآیی بسیاری از این کتابها را نمی دانند و یا بطور جدی نیازمند یک روش شناسی در امر مراجعه به کتابهای مرجع می باشند . همین واقعیت مرا بر آن داشت تا به فرضیه بدیهی بودن مطلب اعتماد نکنم و به طرح نوعی راهنمای مراجعه به برخی از دایرة المعارفها و فرهنگهای موجود انگلیسی بپردازم .
صفحات نخست و پیشگفتار دایرة المعارف ها و فرهنگهای لغت معمولا از کم اقبال ترین و فراموش شده ترین بخشهای اینگونه کتابها در نزد مراجعه کنندگان می باشد . اما در حقیقت این صفحات، هماهنگونه که در مقاله مربوط به دایرة المعارف بریتانیکا گفتم، کلیدهای ورودی به گنجینه های درون کتابهای مرجع می باشند . شناخت این کلیدها به ما امکان می دهد تا شیوه درست مراجعه به دایرة المعارف یا فرهنگ و ابعاد اطلاعات آن را بشناسیم و با استفاده از شیوه درست، بتوانیم بیشترین اطلاعات را در کمترین زمان به راحتی به دست بیاوریم .
همانطور که در قسمت اول این مقاله و در بررسی دایرة المعارف بریتانیکا ملاحظه شد، دایرة المعارفهای نظیر آن یا آمریکانا در همه زمینه ها منبع اطلاعاتی جامعی هستند و تقریبا در هر موضوعی می توان دانش مورد نیاز را از این کتابها بدست آورد . اما در کنار اینها، دایرة المعارفهایی نیز وجود دارند که خود را محدود به زمینه های خاصی از دانش و علوم بشری می کنند و به اصطلاح برای خود در گستره بی انتهای دانش های بشری قایل به مرز و محدوده ای خاص هستند . این مرز را، دایره مطالب و سرفصل های همان دایرة المعارف تعیین می کند . از جمله این دسته دایرة المعارفها، باید از دایرة المعارف بزرگ اسلام) ( The Encyclopedia of Islam نام برد .
اگرچه کار تدوین این دایرة المعارف هنوز به آخر نرسیده است، مجموعه های آماده شده آن می تواند تا حد زیادی، نیاز دانشجویان و دانش پژوهان علوم اسلامی و ادبیات عرب را بر طرف کند . به دلیل آنکه هنوز کتاب راهنمای موضوعی آن (INDEX) در دسترس نیست، تنها راه دستیابی به مدخل های کتاب تربیت
