اشاره:
در سال 1980 م، در شهر سی هزار نفری پریه پولیه، در منطقه ی مرزی صربستان با مونته نگرو بوسنی، در جنوب غربی این جمهوری ، به دنیا آمدم. پدر بزرگوار بنده، که از زمان انقلا ب اسلا می ایران به مکتب تشیع شرفیاب شده بودند، علا قه ی وافر داشت تا به ایران بیاید و تحقیقات علمی و عملی خود را در زمینه ی وارسی اصول متعالی معنویت شیعی، در دیار عش آل محمد(علیهم السلا م) ادامه دهد. بعد از آن که در مسابقات قرائت قرآن یوگسلا وی، که یکی از برگزارکنندگان آن رایزنی فرهنگی جمهوری اسلا می ایران در بلگراد بود، توانستم توفیق کسب مقام نخست را در رده ی سنی زیر شانزده سال داشته باشم، به همراه والدین گرامی و دو برادر کوچک تر از خودم به ایران آمدیم. از همان سال 1372 ش وارد حوزه ی علمیه ی قم و مرکز جهانی علوم اسلا می شدم. مقطع کارشناسی را در مدرسه ی مبارکه ی المهدی(عج) به پایان رساندم و در همان سال، پس از تکمیل تحصیلا ت راهنمایی و دبیرستانی، پیش دانشگاهی را هم، به صورت حضوری، تمام کردم. در آن موقع توفیق بزرگی داشتم که به مدت پنج، شش سال در محضر مبارک استاد بزرگ ادبیات عرب، حجت الا سلا م والمسلمین حاج آقای محمود حایری، بسیاری ازکتاب های سنتی صرفی، نحوی و معانی بیان، از جمله قسمت اعظم جلد اول تفسیر کشاف جناب زمخشری را بخوانم که تأثیر جاودانه ای بر شخصیت من داشته است. در مقطع کارشناسی ارشد، در رشته ی فلسفه و عرفان اسلا می، در مدرسه ی عالی امام خمینی(ره)، توفیق داشتم از محضر اساتید گران قدری - چه در زمینه ی فلسفه و عرفان و چه در فقه و اصول - استفاده کنم و بحمدالله، پایان نامه ام را زیرنظر اساتید معظم، حجج اسلا م حاج آقای پارسانیا، حاج آقای دکتر گرجیان و حاج آقای معلمی، که هرکدام تأثیر بسیار عمیق و خاصی بر من گذاشتند، با عالی ترین نمره به پایان برسانم. در حال حاضر در درس خارج فقه حضرت آیت الله العظمی تبریزی شرکت می کنم و همچنین توفیق دارم از محضر استاد عظیم الشأن، حاج آقای یزدان پناه، استفاده های وجودی ذی قیمتی داشته باشم.
عضو انجمن دوست داران دانشکده ی فلسفه ی بلگراد و عضو افتخاری انجمن دولتی دوستی صربستان و ایران می باشم. به درخواست رییس سابق بخش شرق شناسی دانشکده ی ادبیات بلگراد و سفیر صربستان در واتیکان چند سخنرانی، در نهاد فرهنگی دولتی صربستان ایراد نمودم. چند مقاله ی تألیفی و ترجمه ای، با موضوعات فلسفی و عرفانی، در یکی از مجلا ت معتبر صربستان به چاپ رساندم. همچنین متن درسی تعلیمات دینی کالج ایران - بوسنی را ترجمه کردم و آخرین ترجمه ام تحت عنوان «تاریخ ادبیات فارسی»، در 320 صفحه، با پس گفتاری از خودم و پیش گفتار / تقریظ اسلا م شناس معروف مسیحی صربستانی که رییس انجمن دوستی صربستان و ایران و رییس سابق دانشکده ی ادبیات بلگراد می باشد، از سوی رایزنی فرهنگی ایران و انجمن مذکور در بلگراد به چاپ رسیده است.
پژوهه: جناب آقای خلیل اویچ، عنوان رساله ی شما، در کارشناسی ارشد، «وحدت شخصی وجود از دیدگاه ملا صدرای شیرازی» بود. لطفاً بفرمایید سؤال اصلی و فرضیه ی شما در این پایان نامه چه بوده است؟
سعید خلیل اویچ: در نظر داشتم مبنایی ترین آموزه ی هستی شناختی و شاخص ترین میراث دار ثروت سترگ عقلا نی و شهودی سنت معنوی اسلا م را برجسته نمایم. از یک سو، رویکرد شرق شناختی بنده بر این نکته استوار است که ماجرای اندیشه ی اصیل دینی اسلا می و بالا خص شیعی - ایرانی توجه ما را در هر برهه ای از زمان بر یک نقطه ی عطف اساسی متمرکز می نماید که تنها در آن جا تلا ش های علمی ما برای یافتن تعالیم ناب به ثمر خواهند نشست. جناب صدرالمتألهین، بدون تردید، چنین جایگاهی در زمان خود داشته و نهاد رخشان حکمت متعالیه ی وی، در مجموعه ی سنت فلسفی و عقلا نی ایران شیعی در چند قرن اخیر، کافه ی مراکز جدی مباحث برهانی را نوافشانی کرده است. رساله، همچنین، با صراحت خاصی، توضیح می دهد چگونه اهمیت رویکرد مذکور اسلا م شناختی، در نهاد متدولوژی کارهای محققان پربرکت باختری، کم رنگ می باشد. از سوی دیگر، خواستم بر عالی ترین تبیین در مورد توحید حق (سبحانه) در مباحث جناب صدرالمتألهین تأکید نمایم؛ گو این که صاحب حکمت متعالیه نظر شریف خود را در زمینه ی آن کبریت احمر، به قول بزرگ احیاگر سنت صدرایی، جناب ملا علی نوری، به طور اجمال و اشاره بیان نموده است تا، چنان که حضرت استاد جلیل القدر سید جلا ل الدین آشتیانی می فرماید، غیر متدرب در فن هیچ متوجه آن نحو از دقایق نشود.
پژوهه: لطفاً محتوای اثر خود، نما و فضای کلی آن را برای ما بیان فرمایید.
سعید خلیل اویچ: این ثمن بخس بنده نشان می دهد که تنها نهاد هستی شناختی مورد پذیرش برهان صحیح و متقن عقلی، نظام مبتنی بر وحدت شخصی وجود و تشکیک در مظاهر آن می باشد، به طوری که هرگونه منظومه ی عقلا نی دیگر فاقد نظام مندی و همه جانبه نگری در مسایل مبحوث عنهای خود خواهد بود؛ عناصری که برای جاویدان ماندن یک منظومه یا آموزه، در راه هدایت انسان معاصر به سوی شرق معنا و وجود، سرنوشت ساز می باشند.
نکته ی دیگری که در فضای کلی رساله اهمیت بنیادینی دارد این است که وحدت شخصی وجود، به هیچ وجه، منافی کثرات علمی و عینی را، به صورت بسیار روشن، تبیین می نماید، به نحوی که فرهنگ شریعت تنها کثرات بدین معنا را تصحیح و تأیید خواهد کرد. در واقع، دغدغه ی فهم شریعت عرفای عظام را به قول به وحدت شخصی وجود کشانده است؛ این نکته، خیلی مهم است.
پژوهه: تفاوت دیدگاه و اندیشه ی ملا صدرا، در بحث وحدت شخصی وجود با دیگران، در چیست؟
سعید خلیل اویچ: در جواب قبل تأکید کردم که بسیاری از عرفای قایل به وحدت شخصی با دغدغه ی فهم شریعت و با تدبر در مجموعه ی آیات نورانی وحی محمدی(ص)، بدون آن که بخواهند فقط بعضی از زوایای شریعت را در نظر بگیرند، در پرتو چشیدن های مکرر تمامی فرهنگ شریعت، به شهود و فهم وحدت اطلا قی حق (سبحانه) بار یافتند. با این حال این که ما جناب صدرالدین شیرازی را، به تبع بیانات خود آن جناب در مواضع زیادی از صحف قیمه شان، مبتکر و مبتدع در این بحث و در مباحث متعدد دیگر می دانیم که اصول همه ی آن تحقیقات درکتاب های عرفا و حکما و بالا خص نمایندگان سترگ مکتب عرفان نظری شیخ اکبر ابن عربی مرقوم و مقرر می باشد، بدین جهت است که ایشان توانسته همه ی آن تحقیقات را مبرهن نماید؛ به تعبیر دیگر میراث عظیم وحیانی و شهودی مجموعه ی سنت معنوی اسلا م را، در حد اعلا ، با برهان قطعی و متقن عقلی و هم آوا سازد و بر این نکته ی شریف صحه بگذارد، بلکه پایه ی آن را بنهد که قرآن و عرفان و برهان از هم جدایی ندارند.
پژوهه: دیدگاه ها و اندیشه های حکمت متعالیه به چه مقدار در کشورهای اروپایی طرح گردیده و متفکران آن سامان چه اندازه با اندیشه های وی آشنایی دارند؟
سعید خلیل اویچ: بخش نخست فصل آغازین رساله، تحت عنوان «بازتاب آموزه های صدرالدین شیرازی در مغرب زمین»، به تفصیل، جواب گوی سؤال حضرت عالی خواهد بود. در این جا، تنها در تأیید آن مطالب، به دو نکته ی بسیار جالب و راه گشا اشاره می کنم:
هنگامی که با دانشجویان دانشگاه علوم اسلا می سارایوو، درباره ی جاذبه های شهر مقدس قم سخن به میان می آوردیم، از من سؤال می کردند آیا به کهک هم رفته ام؟ این واقعاً دل انگیز و بسیار غیرمنتظره است که اقامت چند ساله ی جناب صدرالمتألهین، در روستای کهک در اطراف قم، برکت خاصی به آن قریه بخشیده است، به صورتی که نزدیک به چهارصد سال پس از آن موقع، دانشجویانی در قاره ی دیگری، بدان صورت، از اسم روستایی در ایران اسلا می تجلیل به عمل میآورند. در ثانی گرچه پژوهش های اقوام اسلا و جنوبی، درباره ی حکمت و عرفان ایرانی - اسلا می، به صورت عمومی، در چند دهه ی اخیر، قابل مقایسه با کارهای خاورشناسان اروپای غربی (مگر در موارد استثنا) نیست، ولی تاجایی که من اطلا ع دارم فقط دو کتاب مستقل کامل به زبان های مردم یوگسلاوی اسبق، در مورد جناب ملا صدرا ترجمه و منتشر شده است (یکی کتاب فلسفه ی ملا صدرا شیرازی از فضل الرحمن که دکتر رشید حافظویچ ترجمه کرده و دیگر، صدرالدین شیرازی و حکمت متعالیه ی وی از دکتر سیدحسین نصر با ترجمه ی دکتر عدنان سیلا یجیچ، که هر دو مترجم بوسنیایی، چند سال قبل، از مرکز جهانی علوم اسلا می هم بازدید به عمل آورده بودند) و همچنین می توان مقالات متعددی را در مورد جناب صدرالمتألهین در کتاب های تاریخ فلسفه ی ترجمه شده در آن منطقه، جستجو کرد؛ کتاب های بس ارزشمندی همچون تاریخ فلسفه ی اسلا می از میان محمد شریف، تاریخ فلسفه ی اسلا می جناب هانری کربن، فلسفه ی اسلا می در ایران در قرون هفده و هجده باز از کربن و...
همه ی این ترجمه ها در منطقه ای نسبتاً کوچک در اروپا، به برکت تلا ش های جدی و تحقیقات عمیق و مفصل هانری کربن و به دنبال ایشان، ایزوتسو، دکتر نصر و همچنین فضل الرحمن ظهور کرده که نخستین کتاب را، به زبان انگلیسی، که تمامی محتوای آن به فلسفه ی جناب ملا صدرا پرداخته به رشته ی نگارش مزین کرده بود.
پژوهه: پس از استقلا ل، مسلمانان در کشور صربستان و مونته نگرو چه وضعیتی دارند؟
سعید خلیل اویچ: البته باید بگویم دولت اتحادیه ی صربستان و مونته نگرو، باقی مانده ی یوگسلا وی اسبق بود که تا چندی قبل به نام جمهوری فدرال یوگسلا وی در عرصه ی جهانی فعالیت می کرد؛ این کشور تنها به صربستان و مونته نگرو تغییر نام داده و به کار بردن اصطلا ح استقلا ل یافته در مورد آن، طبیعتاً درست نخواهد بود.
پس از تحویل میلوشویچ، به دادگاه بین المللی لا هه و تغییر و تحولا ت بنیادینی که در این کشور روی داد، وضعیت مسلمانان و سایر اقلیت های قومی و دینی به کلی فرق کرده است. البته مسأله ی کوزوو را به دلیل بحث خاصی که در مورد آن باید ایراد شود، به کنار می گذارم، گو این که آلبانیایی تبارهای کوزوو با رویکردهای ملی گرایانه ی تند، برای جدا شدن از صربستان، هر کاری را برای جلب حمایت های آمریکا انجام می دهند. اگر کوزوو را در نظر نگیریم، مسلمانان در صربستان و مونته نگرو نزدیک به پنج درصد از جمعیت کل کشور را تشکیل می دهند، اما از همه ی حقوق شهروندی برخوردار و کاملا ً برابر با سایر اقوام و پیروان دیگر ادیان می باشند. مسلمانان در آن جا می توانند با آزادی کامل به بیان آموزه های دینی خود و اجرای عبادات فردی و جمعی خود بپردازند؛ مراکز دینی و مساجد بنا کنند؛ بانوان مسلمان می توانند درخواست نمایند عکس با حجاب برای مدارک رسمی دولتی تحویل دهند و حجاب آنان، به لحاظ قانونی، هیچ محدودیتی را، در عرصه ی فعالیت های اجتماعی، برای آنان به دنبال نخواهند داشت؛ سربازان مسلمان می توانند در مواردی که شریعت اسلا می احکام خاصی را برای آنها دارد، غذای دیگری سفارش دهند؛ همچنین، چند سفیر مسلمان در چند کشور اسلا می نماینده ی مردم صربستان و مونته نگرو می باشند. نکته ی جالب تر این که از پنج وزیر در سطح اتحادیه ی دو جمهوری، دو وزیر مسلمان هستند و همین چند روز پیش یکی از آن دو شخصیت سال 2004م صربستان گردید؛ وی وزیر حقوق بشر و اقلیت های قومی صربستان و مونته نگرو است که چند هفته ی قبل، در را‡س یک هیأت پنجاه نفری دولتی - بازرگانی، سفر پنج روزه ای به ایران داشتند و با مسؤولا ن بلند پایه ی ایرانی، رییس محترم جمهوری، وزیر محترم امور خارجه، وزیر محترم اقتصاد و دارایی، رییس محترم مجلس شورای اسلا می، رییس محترم اتاق بازرگانی ایران و استاندار محترم استان مرکزی دیدارهای جداگانه ای داشتند. من هم افتخار داشتم، به دعوت سفیر محترم صربستان و مونته نگرو در ایران، برای ترجمهی همه ی جلسات، تمام پنج روز به همراه وزیر محترم، جناب آقای راسیم لیاییچ و هیأت همراه، باشم که بحمدالله کار خیلی پربرکتی بود.
پژوهه: آیا در کشور شما مدارس یا مراکز علمی، فرهنگی ویژه ای برای مسلمانان وجود دارد؟
سعید خلیل اویچ: با وجود دو حوزه ی علمیه، در سطح دبیرستان، یک آکادمی اسلا می علوم تربیتی و همچنین چندین مرکز فرهنگی ملی و دینی مسلمانان در صربستان (دوباره در مورد کوزوو صحبت نمی کنم، چون وضعیت کوزوو، عموماً، متفاوت است) و با توجه به امکانات دولتی و استقبال مسلمانان و متفکران اکثریت مسیحی از مباحث دینی اسلا م، کمبود یک مرکز اسلا می جدی علمی، پژوهشی در صربستان بیش از پیش احساس می شود، زیرا مراکز فوق الذکر به هیچ وجه خواسته های یک پژوهشگر جدی را برآورده نمی سازند. کمبود فوق العاده حساس یک مرکز علمی، پژوهشی، به تدریج، مشکلا ت عدیده ای را به وجود میآورد؛ چه از قبیل روی آوردن مشکوک جوانان مسلمان به جریان های غیر عقلا نی همچون وهابیت تأسف بار و چه از قبیل پدید آمدن این تلقی که مسلمانان، پاسدار میراث سترگ علمی خودشان نیستند.
من به نوبه ی خودم، بحمدالله، توانستم تاکنون، بدون حضور در منطقه، تا اندازه ای وظیفه ام را ادا کرده باشم؛ در حال حاضر کتابی که ترجمه کرده ام به همراه مؤخره ی حکمی عرفانیِ کاملا ً هدف دار و مشوقی که نوشتم، در دانشکده ی ادبیات دانشگاه بلگراد مورد استفاده قرار گرفته است. رییس انجمن دوستی صربستان و ایران کتاب قاموس اسلا م خودشان را، با تواضع علمی بسیار ستودنی، برای بنده فرستاده بودند تا اصلا حات خودم را ، برای چاپ دوم کتاب، ارسال نمایم. باز ایشان به بنده پیشنهاد دادند مرکز پژوهشی «شیعه شناسی» در بلگراد افتتاح شود و گفتند در این مورد حمایت کامل از این پروژه خواهند داشت. این مطلب بسیار مهمی است که اسلا م شناس معروف مسیحی، بدین صورت بر ضرورت وجود پژوهش های شیعه شناختی در صربستان تأکید می کند. بعضی از مسؤولا ن به بنده پیشنهاد کردند که پس از اتمام دوره ی دکترا در قم، مسؤولیت ریاست بخش ادبیات فارسی را، در دانشکده ی بسیار معروف و سابقه دار ادبیات دانشگاه بلگراد، برعهده بگیرم. همچنین، همه ی اعضای هیأت دولتی سابق الذکر در مدت سفرشان به ایران، که از وزارت خانه های مختلف آمده بودند، از فعالیت های علمی بنده در صربستان استقبال خاص کرده بودند. همه ی این مطالب نشان دهنده ی اعتماد فوق العاده ی مسؤولا ن بلند پایه ی صربستانی به نهاد دانش دینی، عقلا نی حوزوی ایران و تشیع است که باید ارج نهاده شود. به یقین لا زم است برای دست یافتن به نتایج هرچه مؤثرتر و ماندگارتری در این مورد، از سوی مسؤولا ن محترم ایران اسلا می اهمیت بسیار ویژه ای به کشور صربستان و مونته نگرو در برنامه ریزی های کلا ن علمی، سیاسی، اقتصادی، بازرگانی و... داده شود. از موالی مقدس معصوم درخواست عاجزانه دارم دست بنده و خانواده ام را در گام به گام و دم به دم فعالیت هایمان، در راه اعتلا ی معارف راستین اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلا م)، در صربستان و مونته نگرو و در اروپا، بگیرند و ما را در سلا متی به وادی رضایت خود واصل نمایند(ان شاءالله) زیرا که «وما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب».
پژوهه: از شما صمیمانه متشکریم.
