مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با توجه به رهنمودهای حکیمانه رهبر فرزانه ء انقلاب اسلامی در دوران جدیدی از فعالیت های خود اقدام به تاسیس واحدهای تحقیقاتی جدیدی متناسب با ضرورت های تحقیقی نموده است. در شمار این واحدهای نوبنیاد واحد تدوین اندیشه سیاسی اسلام می باشد.
اندیشه سیاسی اسلام پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام الهی جمهوری اسلامی توجه اندیشه وران و دانشمندان این رشته را به خود جلب کرد و بازنگری و تدقیق در متون اصیل اسلامی و میراث گرانبهای سیاسی اسلامی به خصوص شیعه برای شناخت اصول و ویژگی ها و ارکان اندیشه و نظام سیاسی اسلام در راس برنامه های مراکز و مجامع تحقیقاتی جهان به خصوص مغرب زمین قرارگرفت اقدامی که ضرورت آن در داخل و در مجامع علمی انقلابی و به ویژه حوزه های علمیه که خود موجد اصلی انقلاب اسلامی بودند, صدچندان می نمود اما مع الاسف توجه لازم مبذول نگشت و چون سایر مسائل علمی از تفحص در آن, بازماندیم.
حوزه علمیه قم در میان سایر حوزه ها علی رغم شهرت به سیاست فهمی و سیاست مداری, غلبه روحیه ء سیاست گریزی را بر خود پذیرفته و با توطئه ء دشمنان آگاه و دوستان جاهل, جدایی دین از سیاست به عنوان پیش فرض مسلم همواره تاثیرات خود را در مباحث مورد مطالعه و مناقشه ء حوزه ها بر جای نهاده و حتی در میان آنان که برای فقه , نظام اجتماعی و سیاسی قائلند, اندیشه ء سیاسی فقهی امری مبهم, تعریف نشده و نامانوس می نماید. امری که مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) هماره ضرورت شناخت و خطر دوریگزینی از آن را یادآور شده بودند:
انقلاب بسیار بزرگی کردیم ... ما هنوز نمی دانیم چه کارعظیمی انجام گرفته است ...این انقلاب با این عظمت و با این ابعاد و با این آثار...از لحاظ ارائه مبانی فکری خودش یکی از ضعیف ترین و کم کارترین انقلاب های دنیاست, برویم سراغ انقلاب ها, مثلا انقلاب اکتبر, وقتی که تحقق پیدا می کند.... در سطوح مختلف راجع به مبانی فکری این انقلاب نوشته می شود.... ما چه کار کردیم, ما کاری که در این زمینه کردیم واقعا خیلی کم است ... اساس قضیه این است که ما تولید نکردیم, ده سال, یازده سال از انقلاب می گذرد, ما در این ده سال خوب بود صدها نویسنده که مبانی اسلام را بنویسند.... تربیت می کردیم که نکردیم. 1 اندیشه ء سیاسی به عنوان مبنا و دست مایه ء هر نظام سیاسی امری است که شناخت آن در استمرار, تقویت و آسیب شناسی آن نظام امری ضروری است علاوه معرفی و عرضه یک نظام و پیشنهاد آن به امم و ملل دیگر راهی را جز تدوین اندیشه ء حاکم بر آن نمی شناسد.
تدوین اندیشه سیاسی اسلام و به خصوص اندیشه سیاسی شیعه ضرورتی است بر زمین مانده و مسئولیت حوزه ها و مراکز تحقیقاتی حوزوی در این میان از سایرین افزون است. واحد تدوین اندیشه سیاسی اسلام از جمله واحدهای نوبنیاد مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی است که فعالیت علمی تحقیقاتی خود را از نیمه ء اول سال1374 در قالب سه طرح کلان تحقیقاتی آغازکرد عناوین این طرح ها عبارتند از:
1 روش شناسی تدوین اندیشه سیاسی اسلام (فلسفه ء علوم سیاسی اسلامی).
2 تدوین اندیشه سیاسی شیعه .
3 بررسی روند تجدد و نوگرایی در ایران.
چنان که از عناوین طرح ها برمیآید, طرح اندیشه ء سیاسی علمای شیعه در جهت شناخت اندیشه ء سیاسی اسلام و به خصوص شیعه طرح اصلی محسوب می شود و طرح اول برای روشمندساختن تدوین اندیشه سیاسی اسلام در قالب یک طرح کلان موردنظر قرارگرفته و طرح بررسی روند تجدد و نوگرایی در ایران, درواقع آسیب شناسی اندیشه ء دینی در یک نظر عام و آسیب شناسی اندیشه سیاسی اسلام به طور اخص می باشد که این سه طرح پس از بررسی ها و اعمال نظر صاحب نظران و اندیشه وران حوزوی و دانشگاهی و تایید هیئت علمی واحد و درنهایت تصویب شورای پژوهشی و ریاست مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی در برنامه ء کار تحقیقی واحد تدوین اندیشه سیاسی اسلام قرارگرفتند.
قبل از ارائه توضیحاتی در مورد اهداف و ضرورت اجرای طرح های پیش گفته ذکر نکته ای درباره ء تامین نیروهای محقق مورد نیاز در این واحد ضرورت می نماید: از آن جا که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با تاسیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) در رشته علوم سیاسی از حدود ده سال قبل اقدام به تربیت نیروهای حوزوی در رشته علوم سیاسی در چهار گرایش اصلی فلسفه سیاسی, مسائل جهان اسلام, ایران و سیاست داخلی نموده و در گذر این تلاش پیگیر موفق به تربیت طلاب فاضل و متعهد حوزه در این رشته ء مهم گردیده لذا زمینه ء مساعدی از نیروهای مستعدلا برای انجام تحقیقات سیاسی در بخش های تحقیقاتی این دفتر فراهم آمده است و اینک واحد تدوین اندیشه سیاسی اسلام با استفاده از این طلاب فاضل, که سابقه ء چندسال درس های خارج حوزه دارند و در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم سیاسی از تحصیلات جدید برخوردارند, سه گروه تحقیقاتی برای اجرای طرح های خود سامان داده است. در این بخش به معرفی اجمالی این طرح ها می پردازیم.
1 طرح تحقیقاتی تدوین اندیشه سیاسی شیعه با نگاهی به تاریخ اندیشه سیاسی اسلام در می یابیم که میان متفکران و عالمان مسلمان که در جهت تبیین اندیشه و نظام سیاسی تلاش کرده اند چهار گرایش و طرزتفکر عمده قابل ملاحظه است:
1 اندیشه سیاسی فلسفی: اندیشه ای است که توسط فلاسفه پی نهاده شده است و مانند دیگر شعبه های فلسفه , از نحله های قدیم و از مبانی کتاب و سنت و هردو, استفاده کرده است. کتاب هایی همچون آراء اهل المدینه الفاضله , السیاسات المدنیه , التنبیه علی سبل السکعاده از فارابی, سیاسیات شفا از ابن سینا, تدبیر المتوحد از ابن باجه , نبوات و سیاسات مبدا و معاد و الشواهد الربوبیه از ملاصدرا و از این قسم است. ماهیت, حقیقت و واقعیت سیاست محور اصلی بحث و بررسی در این گرایش است, در مرتبه ء بعد, از زاویه حکمت عملی که همان عمل به حکمت است, به ارائه ویژگی های انسان کامل می پردازند و چون انسان کامل نمی تواند به کمال برسد, مگر در مدینه فاضل و کامل, به ارائه ویژگی های مدینه فاضله و رئیس و رهبر آن و نحوه ء تدبیر حیات بشر در آن پرداخته اند.
2 اندیشه سیاسی اجتماعی: این سنخ از اندیشه, عمدتا از جانب مصلحان اجتماعی معاصر ارائه شده است. از چهره های برجسته این شعبه از اندیشه می توان از سید جمال الدین اسدآبادی, شیخ محمد خیابانی, سید عبدالحسین شرف الدین لبنانی و شیخ محمدحسین کاشف الغطا یاد کرد. افکار این گروه در مکتوباتی همچون مجله العروه الوثقی و کتاب های دیوان اقبال, الفصول المهمه فی تالیف الامه , المثل العلیا فی الاسلام لا فی بحمدون و دریافتنی است. سید جمال الدین اسدآبادی, به عنوان پرچمدار این جریان, معضلات اساسی جهان اسلام را مطرح نمود و به دنبال ارائه راه حل هایی به تکاپو و تلاش, اقصی نقاط جهان اسلام و غیراسلام را زیر پا گذاشت. سئوال هایی که سید مطرح کرد از این قبیل بود که : چرا مسلمانان ذلیل شدند؟ چرا دین اسلام ضعیف شد؟ کفار چرا غالب گردیدند؟ این پریشانی از کجاست و خرابی از چه راه است؟ و توصیفش از جهان اسلام این بود که : مورد تاخت و تاز بیگانگان قرارگرفته و اموالشان غارت شده و بیگانگان به اغلب کشورهای این جامعه مسلط هستند و سرزمین های آن ها را قطعه قطعه , در میان خود تقسیم می کنند .... چنان ذلیل و خوار گشته اند که پادشاهان و امرای باقی مانده این امت, صبح خود را با مصائب شروع می کنند و روز نو را با رنج و مشقت به شب می رسانند, ترس از بیگانگان بر وجود آنان مستولی شده و یاس بیش از امید, بر روح آنان غلبه کرده است.
آن چه از سوی سید, به عنوان موانع داخلی و خارجی عزت و سربلندی جهان اسلام, مطرح شد, دستمایه ء دیگر اندیشمندان در این گرایش گشت. اهم این مشکلات از این قرار بود: ترک فضایل اخلاقی و رسوخ اوصاف رذیله , فاصله گرفتن از اسلام اصیل و نفوذ خرافات و بدعت ها در عقاید مسلمین, قومیت گرایی و تعصبات قومی و نژادی, تفرقه و جدایی و درنتیجه عدم همکاری میان علما و زمامداران و مسلمین شهرهای مختلف و عدم آشنایی نسبت به هم, جدایی دین از سیاست و تبدیل خلافت به سلطنت, استبداد حکام خودکامه در کشورهای اسلامی, جهل و بی خبری و عقب ماندگی جوامع اسلامی از دانش و علوم بشری, نفوذ و استیلای بیگانگان بر کشورهای اسلامی, تهاجم گسترده فرهنگی غرب برای نابودی دین اسلام و......
با اذعان به این مطلب که سید و دیگر رهروان او در شناخت مشکلات جهان اسلام توفیق شایانی کسب کردند, اما در ارائه راه حل و درمان نتوانستند نسخه ای موفقیتآمیز ارائه دهند.
3 اندیشه سیاسی کلامی: از آن جا که یکی از بحث های اساسی کلام, بحث امامت است, متکلمان مسلمان قسمت عمده ء مباحث خود را به بحث درباره ء نیاز جامعه اسلامی به امام و خصایص و شرایط وی اختصاص داده اند و از این طریق نظام سیاسی مطلوب خود را ارائه کرده اند. کتاب هایی از قبیل الشافی فی الامامه از سیدمرتضی علم الهدی و تجریدالعقاید از خواجه نصیرالدین طوسی نمونه هایی هستند که می توانند شاهدی بر این گونه اندیشه ها باشند. دانش کلام پیوسته در معرض مسائل جدید است, از این رو وقتی به دوره ء شکوفایی علم کلام می نگریم, گرایش های کلامی شیعه اثناعشری, زیدی و, گرایش های کلامی اشعری, معتزلی, مرجئه و قابل مشاهده است اما سوگمندانه در تاریخ معاصر, که در جهان اسلام و به ویژه ایران مورد تهاجم و بلکه شبیخون دشمنان اسلام قرارگرفته و هنوز هم قراردارد, این دانش و اندیشمندان آن از صحنه علمی به دور بوده اند و پاسخگوی معارضات جدید نبوده اند. مهم ترین اقدام و بلکه یگانه اقدام موثر در این شعبه از اندیشه از سوی حضرت امام خمینی(ره ) با طرح ولایت فقیه صورت گرفت.
4 اندیشه سیاسی فقهی: که از آن به عنوان فقه سیاسی نیز یاد می شود, نظام ویژه ای است که فقهای مسلمان در باب حکومت و سیاست, در خلال ابواب فقهی عرضه کرده اند. اثر مشهور آیه الله نائینی به نام تنبیه الامه وتنزیه المله ... و نیز مباحث فقهی حکومتی که از سوی فقیهانی همچون شهید اول, شهید ثانی, محقق کرکی, شیخ محمدحسن نجفی, شیخ جعفر کاشف الغطا و مطرح شده ,از این قبیل است.
هرچند هرکدام از گرایش های فکری چهارگانه فوق, از اهمیت زیادی برخوردار بوده و هستند و در دوره های خاص, تاثیرات مهمی بر دولت اسلامی داشته اند. لیکن به دلیل ویژگی دیانت در جامعه اسلامی و نقش فقاهت در اداره زندگی فردی, مدنی و سیاسی مسلمین, فقه سیاسی به تدریج مهم ترین و اساسی ترین گرایش در اندیشه ء سیاسی مسلمین شد. فقه سیاسی به عنوان خطمشی اصلی و فقها به عنوان متفکرین این علم از قرون سوم به بعد در دولت اسلامی نقش مهمی داشتند. فقه سیاسی در تاریخ اسلام به اعتبار تقسیمات کلامی عموما به فقه اهل سنت و شیعه تقسیم می شود که در هردو قدرت و اقتدار سیاسی تقریبا یکسان است, اما نظریه شیعه در سال های خلافت امام علی(ع) و بعد از آن تحت شرایطی به مراحل اختفا, عدم بسط ید و سرانجام به تقیه و انتظار سوق داده شد. طی تحولاتی طولانی عاقبت در ایران و به سبک ویژه ای در مفهوم ولایت فقیه تفسیر ارزشمندی یافت.
با توجه به گرایش های فکری پیش گفته, بررسی و تدوین اندیشه سیاسی علمای بزرگ شیعه در دستور کار گروه تحقیقاتی تدوین اندیشه سیاسی شیعه قرار دارد. برخی از علمایی که هم اینک بررسی و تدوین اندیشه سیاسی آن ها در این گروه در حال انجام است عبارتند از: شیخ مفید, ابوالصلاح حلبی, فارابی, شیخ الرئیس بوعلی سینا, اخوان الصفا, محقق حلی, علامه حلی, خواجه نصیرالدین طوسی, محقق کرکی, شهید ثانی, مقدس اردبیلی, صدرالمتالهین شیرازی, محقق سبزواری, علامه مجلسی و سیدجعفر کشفی.
گفتنی است در شروع کار که ماخذ شناسی از منابع عمده ء آن است, برخی از منابع خطی مهم مربوط به اندیشه سیاسی شیعه در این گروه شناسایی شده است که به نوبت احیا و منتشر خواهد شد. میزان الملوک سیدجعفر کشفی از همین مجموعه است که به زودی به دست علاقه مندان مباحث اندیشه سیاسی خواهد رسید.
2 طرح تحقیقاتی روش شناسی
تدوین اندیشه سیاسی اسلام (فلسفه ء علوم سیاسی) فلسفه علم, که برخی نام متدلوژی را به جای آن ترجیح داده اند, اگر چه پیشینه دیرینه ای دارد و لاقل همراه و همپای علوم مطرح شده است ولی به صورت علمی مستقل از عمر آن چیزی نمی گذرد. این رشتهء نوپا که معنایی جز علم شناسی ندارد در ابتدا در منطق و روش شناسی علم خلاصه می شد که درباره اوصاف قضایا و قوانین و تئوریهای علمی و رابطه ء آن ها با هم و میزان حجیت و اعتبار روش های علمی بحث می کرد, از زمان پوپر بود که تاریخ به عنوان داور یا شاهد یا منبع الهام علم شناسان فلسفی وارد معرکه شد و با لاکاتوش و کوهن به جامعه شناسی علم نزدیک گردید بنابراین امروز فلسفه علم هم توصیفی است هم توصیه ای, هم تاریخی است هم جامعه شناختی هم منطقی است و هم فلسفی.
فلسفه علم, معرفتی است درجه دوم, که به ماهیت و اوصاف و اقسام و ابزار و فواید و معیارها و روش ها و قوانین و تئوریهای علوم درجه اول می پردازد و رابطه و فصل مشترک و وجه تمایز علم از غیرعلم را بیان می کند. بنابراین متدلوژی قسمتی از فلسفه علم محسوب می شود که بخشی از وظیفه ء عمده اش بررسی فنون و ظرایف و دقایق مراحل پژوهش علمی است.
فیلسوف علم شناس ممکن است خود از صاحب نظران علوم درجه ء اول باشد و بدین ترتیب به تحقیق در موضوعات علم خود بپردازد و با هم مسلکان خود به مشاجرات و مباحثات علمی بنشیند ولی از آن حیث که علم شناس است وظیفه ای جز تماشاگری و در مواردی هم داوری در نزاع عالمان ندارد بنابراین از این ناحیه نمی تواند به عنوان یک بازیگر وارد نزاع شود و حکمی درجهء اول صادرکند.
به هرحال علم شناسی خارج از علوم درجه اول است ولی عالم به آن در قضاوت خویش از علوم درجه اول به عنوان مبادی تصوری و تصدیقی استفاده می کند, ولی از حیث ماهیت و روش با علوم درجه اول هیچ تفاوتی نمی کند الا در موضوع به عنوان مثال, موضوع علم سیاست, سیاست یا جامعهء سیاسی یا قدرت یا قدرت سیاسی است اما موضوع فلسفه علم سیاست, آرا و نظریات عالمان سیاست است و این که از چه روش هایی با چه مفروضات و مفاهیمی به این آراء و احکام دست یافته اند لذا علم شناسی و احکام و روش ها و مبادیاش, خود سزاوار بررسی و نقد خواهد بود.
امروزه افرادی معتقدند که فلسفه و متدلوژی علوم, حاکم بر تمامی معارف و اندیشه های بشر است و اینان با مطلق گرایی های بی دلیل این علم را به ایدئولوژی جدیدی مبدل کرده اند که تکلیف همه چیز حتی دین را روشن می کند و تحت سیطره خود درمیآورد و به تیغ نقد می سپارد, از طرف دیگر, کسانی هستند که هیچ فایده و اثری در آن نمی بینند و می گویند عالمان علوم کار خود را می کنند و به توصیه ها و توصیف های فیلسوفان علم وقعی نمی نهند. عالمان علوم خود بهتر می دانند که روش های علمشان چیست و چه باید باشد, زیرا اگر به روش های تحقیق تفطن نمی داشتند هرگز به علمی دست نمی یافتند.
اما اگر از این افراط و تفریطها دوری شود و اهمیت فلسفه و متدلوژی علوم, خوب شناخته گردد از نتایج و ثمرات آن هم عالمان و هم محققان بهره می برند.
نکته قابل تامل این که همواره در طول تاریخ به فلسفه علم توجه شده, زیرا حدود و ثغور و ماهیت علم در روش های آن تاثیر می گذارد و این روش ها هستند که علم را به پیش می برد و امور قابل تحقیق را معین می نماید. در ضرورت بحث در فلسفهء علوم به صورت علمی مستقل و همین طور در توجه به اندیشهء سیاسی علمای اسلام, شهید مطهری(ره) معتقد است بدون توجه به مسئلهء شناخت فلسفه, علوم ابتر می مانند و خود ایشان در مورد اندیشهء سیاسی در اسلام, مشوق مرحوم عنایت در زمینه ء فلسفه ء علم, و مرغب آقای پایا در ترجمه کتاب جان لازی بوده اند و نتیجه ء این تشویق و ترغیب دو کتاب اندیشه ء سیاسی در اسلام معاصر و درآمدی تاریخی به فلسفه علم است که اتفاقا هردو از اولین کتاب های فارسی در این دو علم هستند.
به هرحال کم ترین فایده ء متدلوژی و فلسفهء علم بررسی مجدد مفروضات پنهان و آشکار و انگیزه ها و علت ها و نتایج و بازنگری چگونگی استقلال و ارتباط منطقی و روانی با محیط خارج از یک سو و با سایر علوم از سوی دیگر است و بدین ترتیب عالمان هم از حیث نظر و هم در مقام عمل کمابیش از نظریات فیلسوفان علم بهره می جویند و در مواقعی به علت اهمیت خود به صورت فیلسوفی علم شناس ظاهر می شوند.
از طرف دیگر, محققان حیطه معرفت و حوزه ء دانش و حتی در سطوح پایین تر همه دانش اندوزان می توانند از نتایج علم شناسی فیلسوفان و جامعه شناسان و روان شناسان و روش شناسان بهره گیرند. در ابتدا آن چه باعث شد احساس ضرورت طرح مباحث فلسفه و متدلوژی علوم اسلامی سیاسی به اقدام عملی و فعلیت تبدیل شود نیاز واحد تدوین اندیشهء سیاسی در اسلام بود. اما این طرح خود به صورت تحقیقی مستقل قابل ارائه است به خصوص که در این زمینه حداقل به زبان فارسی منبع و اثر شناخته شده ء مستقلی وجود ندارد و آن چه به صورت پراکنده موجود است کاستی های فراوانی دارد.
البته در زمینه ء معرفت شناسی دینی و فلسفه و احصاء علوم اسلامی کتاب های بسیار محدودی وجوددارد ولی در خصوص اندیشهء سیاسی جز پاره ای از مباحث مقدماتی کتاب های اندیشه ء سیاسی و برخی کتب مانند روش فهم نظریه های سیاسی که مربوط به اندیشه های سیاسی غربی است, کتاب های دیگری دیده نشده است.
در تحقیق حاضر دو سوال اصلی وجوددارد: اول این که مدخل و فلسفه ء علوم سیاسی اسلامی چیست؟ به عبارت دیگر, علوم و اندیشه های سیاسی در اسلام چه اوصاف و ویژگی ها و تقسیماتی دارند و فلسفه ء آن ها چیست؟ دوم این که روش تحقیق در تاریخ اندیشه سیاسی اسلامی و اندیشه سیاسی اندیشمندان مسلمان کدام است؟ اما در نگاهی عمیق تر این دو سوال ارتباط وثیق و پیوندی محکم با هم دارند چرا که تاریخ صاحب نظران هر علمی در واقع بخشی از آن و منبعی برای فلسفه آن علم محسوب می شوند و با قدری تسامح می توان گفت سوال اصلی همان سوال اول و سوال دوم بخشی یا فرعی از آن است. که به دلایل خاصی که در ابتدا بدان اشاره شد اندکی ادعای اصالت کرده است.
3 طرح تحقیقاتی بررسی روند تجدد و نوگرایی در ایران
رویدادهایی که محتوای تاریخ سیاسی معاصر ایران را تشکیل می دهد, خواسته یا ناخواسته , بر فرهنگ و اندیشه ملی و دینی در این سرزمین تاثیرات اساسی گذاشته است. یکی از این وقایع, ورود اندیشه های جدید غربی به ایران است که محصول آن جریان روشنفکری و نوگرایی در ایران می باشد.
ورود تفکرات جدید غربی به ایران از جمله وقایعی بود که به شکلی کاملا هدفدار به جنگ فرهنگ و اندیشه دینی در کشور ما آمد و توانست تا حدودی نیز با به دست گرفتن مقامات و مراکز علمی, سیاسی و اجتماعی باعث انزوای تفکر دینی گردد, اما تاریخ شاهد غلبه نهایی تفکر دینی در این دیار بر غرب و فرهنگ اومانیستی آن می باشد. انقلاب اسلامی این فرصت را فراهم آورد تا به جای گله و شکایت از غرب و غرب زدگی به تامل و نقادی در تاریخ غرب و جریان نوظهور روشنفکری بپردازیم. برای فهم و شناخت واقعیت جریان روشنفکری در ایران باید بیش از هرچیز به فهم و درک صحیح روشنفکری و روشنگری در غرب نایلآمد, زیرا جریان روشنفکری در ایران, چه به لحاظ تاریخی و چه از زاویه تئوریک و نظری, محصول و نتیجه بسط فرهنگ و تفکر جدید غربی و ظهور و تحقق ناقص, سطحی و تقلیدی مراتب نازلی از خردگرایی جدید و جهان بینی عصر روشنگری است.
اساسا وجه تسمیه جریانی که در ایران منورالفکری نامیده شد, ظهور جریان روشنگری و عصر تنویر افکار در غرب است و هدف این گروه تحقیق و کاوش در شکل ارتباط آرا و نظریات نسل های مختلف جریان روشنفکری و ظهور و تطور تاریخی آن در ایران با جریان فرهنگی و تاریخی روشنگری در غرب می باشد.
مهم ترین سوالاتی که تحقیق حاضر, پاسخ آن ها را بر عهده گرفته است این است که: مهم ترین ویژگی ها و مشخصه های فرهنگ غربی چیست؟ با چه ابزار و مجاری و با چه اهدافی وارد ایران شد؟ چه کسانی پرچمدار این نزاع بودند و چه تاثیراتی بر فرهنگ دینی و اندیشه سیاسی جامعه ء ایران گذاشتند؟ و بالاخره این درگیری چه روندی را طی کرده است و در حال حاضر در چه وضعیتی به سر می برد؟ در مورد بررسی تجدد و نوگرایی در ایران تاکنون تحقیق منسجم و کاملی که در بردارنده تمامی زوایای نفوذ فرهنگ غرب همراه با معرفی ابزارها و شخصیت های منادی آن فرهنگ باشد, انجام نشده است. البته تنی چند از اندیشمندان آن هم به شکلی اجمالی و در محدوده های تاریخی خاص به بحث و پژوهش و تامل پرداخته اند. از ایرانیان دکتر رضا داوری و دکتر کریم مجتهدی استادان فلسفه, دکتر حمید عنایت استاد علوم سیاسی, دکتر عبدالهادی حائری استاد تاریخ, دکتر محمد مددپور استاد تاریخ ادیان و دکتر فریدون آدمیت کارمند سابق وزارت امورخارجه و در میان دانشوران مغرب زمین, حامد الگار پژوهشگر تاریخ اسلامی ایران برجسته ترند.
روشی که در این تحقیق مورد استفاده قرارگرفته, روش تاریخی تحلیلی است و این روش با این هدف اتخاذشده که ضعف موجود در منابع را که خالی از روح تحلیلی است, برطرف نماید. چراکه منابعی که در زمینه سیر فرهنگ و تفکر از تاریخ گذشته ایران موجود است, دارای روحی تاریخی و توصیفی است که نقاط ابهام فراوانی در آن به چشم می خورد و سوال های عدیده ای که در اذهان تحصیل کردگان و محققان امروزی مطرح است را بی پاسخ گذاشته اند لذا نیاز به منابع تحلیلی که زوایای تاریک تاریخ گذشته را روشن و آشکار سازند, احساس می شود و این وظیفه سنگین را این تحقیق برعهده گرفته است.
واحد تدوین اندیشه سیاسی اسلام با آگاهی از سنگینی بار مسئولیت علمی و حساسیت موضوع و اذعان بر تازه بودن موضوعات تحقیقاتی خود, پای در این راه مشکل و ناهموار نهاده و از فرهیختگان و اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی امید یاری و همکاری دارد و آماده ء پذیرش نقدها و اصلاحات عالمانه در مورد طرح های موجود و پیشنهادهای جدید بر محور اندیشه سیاسی اسلام می باشد.
---------------------------------------
پی نوشت:
1. سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع نمایندگان طلاب, قم, 1368.
