والفجر و لیال عشر
این آیات که بر پایه برخی از روایات به دهه نخست ذی الحجه اشاره دارند، (2) در جریان انقلاب اسلامی ایران نمایانگر دهه ای گردید که با ورود بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی ره ، به میهن آغاز گشت و به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید . این دو دهه امسال با یکدیگر مقارن گشته اند . از این حسن اتفاق برای حسن مطلع این شماره از مجله رواق اندیشه بهره می بریم و در باره هر کدام از آنها به یک نکته اشاره می کنیم .
1 . برخی از احادیث که در منابع روایی شیعه و سنی آمده اند، بیانگر آنند که مردمانی از مشرق به پا می خیزند و زمینه را برای ظهور حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه - فراهم می سازند: «یخرج ناس من المشرق فیوطئون للمهدی » . (3) یادآوری این احادیث می تواند امید به چشم انداز روشن آینده را در دل ها زنده گرداند و منتظران منجی حقیقی عالم را به پرورش صفات نیکویی که بدانها اشاره دارند، رهنمون گردد . بر اساس این روایات، زمینه سازان ظهور منجی، از مبارزه با دشمنان به ستوه و گاه تا سر حد شهادت نیز پیش می روند . (5) دل های آنان همچون پاره های آهن است (6) که تندباد حوادث آن را نمی لرزاند و ترس و واهمه را به خود نمی پذیرد . (7) برخی از این روایات، خاستگاه این قیام و زمینه سازی را شهر قم می دانند;مردمانی که در استواری چون پاره های آهن اند، پیرامون بزرگ مردی از اهل قم - که مردم را به سوی حق می خواند - گرد می آیند و با توکل به خداوند به پیش می روند: «رجل من اهل قم یدعو الناس الی الحق، یجتمع معه قوم کزبر الحدید» . (8) در این زمان، رخت بر می بندد و در قم رحل اقامت می افکند و از آنجا به سراسر] و نجف [علم و دانش از کوفه جهان سرازیر می گردد (9) . گفتنی است که قم در روایات در مرزهای معهود جغرافیایی محصور نمی گردد و گستره ای وسیع می یابد;چنان که امام صادق ع خطاب به گروهی از اهل ری فرمود: «مرحبا باخواننا من اهل قم » ، (10) و هر چه آنان قمی بودن را از خود نفی می کردند، تغییری در تعبیرات امام نمی دیدند .
2 . ماه ذی حجه و به ویژه دهه نخست آن، موسم برگزاری مراسم معنوی حج است که دل های بسیاری را به سوی خود می خواند . یکی از ویژگی های عرفان اصیل اسلامی آن است که بر معانی و حقایقی که در پس اعمال و عبادات ظاهری نهفته است، انگشت نهاده، آنها را برجسته می سازد; چنان که از دیدگاه جنید بغدادی (207- 297 ه’ق) کسی که خانه را به قصد انجام اعمال حج ترک می گوید، باید ترک معاصی را در نظر گیرد و وقتی که برای پوشیدن لباس احرام جامه از تن به در می کند، دست از تعلقات دنیوی بشوید و چون به منا می رسد، خواهش های نفسانی را به قربانگاه ببرد، (11) و به همین گونه پیوندی عمیق میان همه اعمال ظاهری و معانی باطنی برقرار سازد . ناصر خسرو قبادیانی با الگوگیری از این حکایت قصیده ای زیبا به نظم درآورده که قسمتی از آن چنین است:
چون همی خواستی گرفت احرام چه نیت کردی اندر آن تحریم؟
جمله بر خود حرام کرده بدی هر چه مادون کردگار عظیم؟
گفت: نی، گفتمش: زدی لبیک از سر علم و از سر تعظیم؟
می شنیدی ندای حق و جواب بازدادی چنان که داد کلیم؟
گفت: نی، گفتمش: چو در عرفات ایستادی و یافتی تقدیم
عارف حق شدی و منکر خویش به تو از معرفت رسید نسیم؟
. . . گفت: از این باب هر چه گفتی تو من ندانسته ام صحیح و سقیم
گفتم: ای دوست پس نکردی حج نشدی در مقام محو مقیم
رفته و مکه دیده آمده باز محنت بادیه خریده به سیم
گر تو خواهی که حج کنی پس از این این چنین کن که کردمت تعلیم (12)
پی نوشت ها:
1. این متن توسط مدیر علمی نشریه با هماهنگی و تایید سردبیر محترم نگاشته شده است .
2. محمد حسین طباطبایی، المیزان، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ دوم، 1394ق، ج 20، ص 279 .
3. ابن ماجه، سنن، دار الفکر، بیروت، ج 2، ص 1368 (ک الفتن، ب خروج المهدی;) کشف الغمه، علی بن عیسی الاربلی، همراه با ترجمه علی بن حسین زواره ای، کتابفروشی اسلامیه، تهران، 1382ق، ج 3، ص 381 .
4. ابن ماجه، پیشین، ص 1366;الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیه، بیروت، ج 4، ص 511 .
5. محمد بن ابراهیم النعمانی، کتاب الغیب، مکتب الصدوق، تهران، ص 273 .
6. یوسف بن یحیی المقدسی الشافعی، عقد الدرر، مکتب عالم الفکر، القاهر، 1399ق، ص 129 (ب 5).
7. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، دار احیا التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1403ق، ج 57، ص 216 .
8. همان .
9. همان، ص 213 .
10. همان، ص 216 .
11. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، امیر کبیر، تهران، 1336ق، ص 425 .
12. ناصر بن خسرو قبادیانی، دیوان اشعار، تصحیح سید نصر الله تقوی، چاپخانه گیلان، 1339ش، ص 258- 260 .
