از دیرباز در کشورهای مختلف مساله سانسور در رسانه ها و ارتباط آن با محدودیت آزادی بیان مطرح بوده است . در کشور ما نیز هم اکنون موضوع سانسور در رسانه های جمعی مانند صدا و سیما، سینما، مطبوعات و اینترنت، از زوایای حقوقی و قانونی شفافی برخوردار نیست و مخالفین و موافقین سانسور در رسانه ها، در مواردی راه افراط یا تفریط را پیموده اند . آنچه که مسلم است اصل لزوم سانسور در رسانه ها در قانون هیچ کشوری حتی کشورهای مدعی دموکراسی نفی نشده است بلکه تمام کشورها با توجه به فرهنگ خاص خود، بر رسانه های جمعی نظارت داشته و آزادی مطلق به آنها اعطا نکرده اند و دولتها، سانسور در رسانه ها را در زمینه های مختلف اخلاقی، سیاسی و امنیتی، از حقوق مسلم خود دانسته و آن را به صورت قانون درآورده اند .
امروزه مبحث جدیدی در حقوق کشورهای پیشرفته در این خصوص با عنوان «حقوق سانسور» (1) مطرح گردیده و توجه حقوقدانان و قانونگذاران را به صورت جدی به خود معطوف داشته است بویژه آن که هم اکنون اینترنت مرزهای حقیقی و متعارف کشورها را درنوردیده است و به همین دلیل کشورها به لزوم ایجاد «مرز الکترونیکی » (2) پی برده اند .
در رسانه های تصویری ما، خشونت فیلمهای خارجی سانسور می شود ولی متاسفانه در فیلمهای داخلی که به مراتب اثرگذاری بیشتری بر مخاطبین دارد، به وفور شاهد صحنه های خشونت در سینما و تلویزیون هستیم! در حالی که حتی در کشورهای غربی نیز اثر منفی نمایش و ترویج خشونت در رسانه ها موجب شده است تا محدودیتهایی در این باره اعمال گردد . به عنوان نمونه، اخیرا در کشور استرالیا، رئیس اداره طبقه بندی فیلم و مطبوعات این کشور، فیلمی را که از تولیدات هالیوود بوده است، به دلیل تشویق نوجوانان به خشونت، برای نمایش، کاملا نامناسب ارزیابی کرده است . (3)
در امریکا، با حکم دادگاه دیوان عالی این کشور کتابخانه های عمومی که مجهز به اینترنت هستند، فیلترگذاری شده اند . (4) ولی در ایران، اگر سخن از فیلتر گذاری به میان آید، تب حق برخورداری از آزادی در اطلاع رسانی بالا می گیرد که چرا نشسته اید حقوق شهروندان در اطلاع رسانی آزاد به مخاطره افتاده است! بگذریم از این که در ایران کارتهای اینترنتی از سوی ارائه کنندگان خدمات اینترنتی، به راحتی در فروشگاهها در دسترس اطفال و نوجوانان قرار دارد که اساسا ماهیت حقوقی و قانونی این عمل ابهام جدی دارد!
3 - نظارت دولتهای اروپایی بر رسانه های جمعی به حدی رو به افزایش است که این امر موجب شده است تا اخیرا اتحادیه اروپا از این مساله اظهار نگرانی کرده و از کشورهای عضو خواسته است تا نظارت خود را بر رسانه ها کاهش دهند!
اصولا در بسیاری از کشورهای اروپایی در سالهای اخیر، نظارت و اعمال سانسور بر رسانه های گروهی از جمله اینترنت، رو به افزایش گذاشته و در این رابطه قوانین جدیدی وضع نموده اند که غالبا به سمت اعمال نظارت بیشتر، گرایش دارد . در امریکا قانون جدید سانسور، موج جدیدی را در رسانه ها و مطبوعات به وجود آورده است . (5) در این کشور پرونده های متعددی در باره اعمال سانسور توسط دولت بر رسانه ها و مطبوعات در جریان است . (6)
در کشور فنلاند، قانون سانسور بر اینترنت که در سال 2001 به تصویب رسید، به حدی محدود کننده بود که پارلمان مجبور شد در این قانون بازنگری کند . (7)
در کشور استرالیا، قانون مربوط به سانسور بویژه سانسور در اینترنت، در میان نویسندگان و دانشمندان این کشور، طرفداران جدی دارد . (8)
بنابراین، شایسته است قوانین مربوط به نظارت و سانسور بر رسانه ها و مطبوعات در ایران به دور از هر گونه افراط و تفریط مورد بازنگری جدی قرار گیرد و در صورت امکان، در واحدهای درسی مربوط به رشته حقوق، واحدی به نام «حقوق رسانه ها» (9) دست کم به عنوان واحد اختیاری تاسیس شود تا جامعه دانشگاهی کشور نیز بتواند همگام با پیشرفت فناوری ارتباطات، حرکت کند و با بررسی علمی و کارشناسانه این موضوع، بازوی توانایی برای قانونگذاران کشور باشد . فرهیختگان حوزه نیز می توانند با بررسی جنبه فقهی و اسلامی این موضوع، گامی مؤثر در جهت انطباق فقه بر مقتضیات زمان بردارند .
پی نوشت:
1. Censorshiplaws.
2. Electronic frontier.
3. WWW.smh.com.au/articles, Garry Maddox, Trantino accused of urging teenagers to break censorship law, october 17, 2003: ""The director of the office of film and literature classification, Des clark, said tarantino was encouraging young people to break the law..
.".
4. www.naturistjornal.com.
5. www.interesting-people.org, dave farber, New us censorship law causes global 5
concern.
6. www.freeexpression.org/newswire.
7. WWW.mail-archive.com, EFFI: finland rewrote the internet censorship law, Helsink
16 february 2003.
8. WWW.law.murdoch.edu.au, christopher N Kendall, (senior lectuter, school of law,
Murdoch university), Australia؛s New internet censorship Regime: is this Progress?.
9. Media law.