خودسازی و اهل سازی در پرتو عفاف و حجاب از منظر قرآن و کلام شهیدان

یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ ِلأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُوءْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُوءْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُورًا رَحیمًا. (احزاب: ۵۹)

رعایت پوشش زنان

ای پیامبر! به زنان و دختران خود و به زنان مؤمنان بگو که جلباب های خود (روسری های بلند) را بر خویش فروافکنند. این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار واقع نگردند، بهتر است و خدا آمرزنده و مهربان است.

پوشش کامل زن، نشانه حیا و ایمان اوست. قرآن نیز با همین انگیزه و هدف، پوشیدن جلباب را به زنان توصیه می کند و رعایت آن را برخاسته از پاکدامنی و عفت می داند؛ زیرا پوشاندن تمام بدن به شناساندن چنین زنانی به عنوان اهل حجاب و عفت و صلاح و پرهیزکاری کمک می کند. در نتیجه، وقتی با این عنوان شناخته شدند، دیگر اذیت نمی شوند و اهل فسق و فجور مزاحم آنان نمی شوند.

زمان و موقعیت اجتماعی نزول آیه نیز همین معنا را تأیید می کند؛ زیرا در دوران جاهلیت و سال های نخستین بعثت، کنیزان و زنان اهل کتاب، بدون پوشاندن سر و گردن از منزل بیرون می رفتند و برخی از افراد هرزه و بی بندوبار، مزاحم آنها می شدند. اگر زنانی که تازه مسلمان شده بودند، با همان رسم و بدون رعایت پوشش کامل رفت و آمد می کردند، چه بسا از شر مزاحمان فاسد احساس امنیت نمی کردند. ازاین رو، خداوند دستور می دهد زنان مؤمن به طور کامل حجاب را رعایت کنند تا در جامعه به عنوان زن مؤمن پاکدامن شناخته شوند و همانند زنان بی عفاف اهل کتاب و کنیزان بی تعهد، مورد آزار و نگاه های خائنانه مردان بیگانه قرار نگیرند و بهانه ای به دست مزاحمان اهل فسق ندهند.

حجاب کامل، تأمین کننده امنیت و آسایش روانی زن و گویای این پیام است که چنین زنی هیچ گاه نباید توهین و مزاحمت ببیند. این زنی است که حجاب به طور طبیعی او را حفظ می کند و شایسته در امان بودن است. پوشش اسلامی، زن را در سنگری نفوذناپذیر و دور از تیررس نگاه و هوس بیگانگان قرار می دهد و از تشویش و نگرانی نگه می دارد. رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای در این باره می گوید:

پای بندی بانوان به حجاب، آنان را در رسیدن به مدارج عالی معنوی کمک می کند و از سقوط به پرتگاه هایی که در سر راه آنان قرار دارد، مانع می شود. هیچ بحثی درباره پوشش زن، نباید متأثر از هجوم تبلیغاتی غرب باشد. البته حجاب زنان به چادر منحصر نمی شود، ولی چادر بهترین نوع حجاب و نشانه ملی ماست و هیچ منافاتی با فعالیت های زنان مسلمان در مسائل اجتماعی و فرهنگی ندارد.

در این آیه جلباب به فتح و کسر جیم، وسیله پوشش معرفی شده است و آن، لباس بلند مثل چادر و یا روسری بزرگ (چارقد) است که بخش های عمده بدن، سر و گردن و سینه را می پوشاند و بیشتر در بیرون از منزل استفاده می شود. بنابراین آیه، زنان باید جلباب را طوری به خود بگیرند که موی سر، زیر گلو و سینه هایشان را بپوشاند تا در انظار نامحرمان پیدا نباشد که همگان و البته افراد شهوت ران بیماردل و هرزه، آنان را به حیا و عفت بشناسند و جرئت بی احترامی و تعرض به آنان را به خود ندهند.

پیام متن:

1. پوشش زنان، محافظی در برابر نگاه ناپاکان و هرزگان؛

2. پوشش ظاهری، وسیله تعالی معنوی.

رعایت عفت در خانواده

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْکُمُ الَّذینَ مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ وَ الَّذینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوّافُونَ عَلَیْکُمْ بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ اْلآیاتِ وَ اللّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ. (نور: 58)

ای کسانی که ایمان آورده اید! باید بردگان شما و آنها که هنوز به حد بلوغ نرسیده اند، در سه وقت از شما اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، هنگام ظهر که لباس از تن بیرون می کنید و بعد از نماز عشاء. این سه وقت، وقت خلوت شماست. در غیر این سه هنگام، بر شما و آنها باکی نیست که آنان در کنار شما باشند و گرد هم رفت و آمد کنید. خداوند، آیات را این چنین برای شما بیان می کند و خداوند دانا و حکیم است.

قرآن مجید در آیه های پیشین، شرایط ورود به خانه همدیگر و ضرورت اجازه خواستن از صاحب خانه را بیان کرده است. حال می فرماید بردگان و فرزندان کوچک خود را که به حد بلوغ نرسیده اند، یاد بدهید تا هنگامی که به جایگاه و حریم خصوصی شما وارد می شوند، در سه وقت اجازه بگیرند: پیش از نماز صبح، وقتی که با لباس خواب از بستر برمی خیزید؛ هنگام ظهر، وقتی که استراحت می کنید و لباس معمولی خود را درمی آورید و پس از نماز عشاء، وقتی که به بستر می روید. بنابراین:

1. مردان و زنان مسلمان باید محل استراحت خود را از محل استراحت فرزندان خود جدا کنند.

2. خدمت گزاران و کودکان خود را به اجازه گرفتن در وقت های سه گانه مقید کنند؛ بدین جهت که این سه وقت، حریم خصوصی زندگی انسان هاست و نباید کسی در آنها دخالت کند.

از دیدگاه علم روان شناسی، این حقیقت ثابت شده است که صحنه های تحریک آمیز جنسی، بر نوجوانان و کودکان تأثیر ویرانگری دارد و تا پایان زندگی با آنان می ماند و آنها را دچار عقده های روانی و انحرافات جنسی می سازد. قرآن برای رعایت بهداشت روانی جامعه، حفظ سلامتی روح و اعصاب نونهالان و برای پیش گیری از آفت های روانی، رهنمودهای ارزشمندی ارائه کرده است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این موضوع را بسیار حساس دانسته و فرموده است: «مبادا در حالی که کودکی در گهواره به شما می نگرد، با همسر خود آمیزش کنید».

پیام متن:

1. اجازه خواستن فرزندان برای ورود به اتاق والدین؛

2. دقت و توجه والدین در پوشیدگی.

هشدار به فرزندان آدم علیه السلام از خطر شیطان

یا بَنی آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنّا جَعَلْنَا الشَّیاطینَ أَوْلِیاءَ لِلَّذینَ لایُوءْمِنُونَ. (اعراف: 27)

ای فرزندان آدم! شیطان شما را نفریبد؛ چنان که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد، لباس شان را از تن شان بیرون آورد تا عورت شان را به آنان نشان دهد. همانا او و همکارانش شما را می بینند، از جایی که شما آنها را نمی بینید. همانا ما شیطان ها را سرپرست کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند.

اگر چه این آیه با خطاب به بنی آدم شروع شد، بر حسب معنا ادامه آیه پیش است که در آن خداوند فرمود:

ای فرزندان آدم! ما بر شما لباسی فرو فرستادیم که عورت های شما را می پوشاند و نیز پوششی زیبا نازل کردیم و لباس تقوا بهتر است که آن از نشانه های خداست، شاید ایشان متذکر شوند. (اعراف: 26)

در حقیقت، مفهوم آیه چنین است: ای فرزندان آدم بدانید که برای شما معایب و نواقص باطنی است که آشکار شدن آنها باعث رسوایی شماست، همچون عورت ظاهری که آشکار شدنش باعث رسوایی و ننگ است و جز تقوا، چیزی آنها را نمی پوشاند. خداوند برای پوشاندن آنها، شما را به وسیله فطرت و پیامبران، به لباس تقوا راهنمایی کرد تا با آن، زشتی های باطنی خود را بپوشانید و مانع پدیدار شدن آنها شوید. زنهار که شیطان فریب تان ندهد و جامه فطری تقوا را که خدا بر شما پوشانده از تنتان بیرون نکند، همان طور که از تن پدر و مادرتان (آدم و حوا) بیرون کرد و عورت های مخفی آنها را بدانان نمایاند.

جمله «او و همکارانش شما را می بینند از جایی که شما آنها را نمی بینید»، در واقع اخطاری برای تمام فرزندان آدم و تأکید بر دوری از فریب شیطان است و می فهماند که راه نجات از فتنه های ابلیس، بسیار باریک است؛ زیرا وی طوری به انسان نزدیک می شود و او را می فریبد که فریب خورده، نمی فهمد.

جمله پایانی آیه پیش، یعنی «انّا جَعَلْنَا الشَّیاطینَ اَولِیاءَ لِلّذینَ لا یُؤْمِنوُن»، پاسخ این پرسش است که خداوند دادگر و مهربان، چرا دشمنی قدرت مند را بر انسان مسلط ساخته است، در حالی که هیچ گونه موازنه ای میان توانایی انسان ها و قدرت او نیست. هرجا که بخواهد می رود، بدون اینکه کسی حضورش را احساس کند؟ و پاسخ این آیه این است که شیطان ها را سرپرست و ولی افراد بی ایمان قرار دادیم، یعنی امکان ورود شیطان به قلب و حکومتش بر اعضا، به دست خود انسان هاست. شیطان فقط وارد روح و قلب افراد بی ایمان می شود. بنابراین، برای او در وجود بندگان خالص خدا و مؤمنان، جایی نیست.

پیام متن:

1. لباس تقوا، پوشاننده زشتی های باطنی.

2. شیطان در خانه دل افراد بی ایمان نفوذ می کند، نه مؤمنان و بندگان خالص.

مسئولیت در برابر خانواده

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُوءْمَرُونَ. (تحریم: 6)

ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده تان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ است، نگه دارید. فرشتگانی درشت گفتار و سخت گیر بر آن آتش گماشته شده اند. هرچه خدا فرمان شان دهد، نافرمانی نمی کنند و به آنچه دستور یافته اند، عمل می کنند.

مهم ترین وظیفه و بزرگ ترین مسئولیت انسان، خودسازی و اصلاح نفس است. تا انسان آن گونه که شایسته خلقت اوست، در تربیت خویش نکوشد، نمی تواند دیگران را به درستی تربیت کند. بنابر سیره تربیتی اسلام نیز مصلحان باید پاک و رستگار باشند. به همین دلیل، این آیه شریفه، نخست خودسازی و سپس اهل سازی را مطرح می کند. دقت در روش تبلیغی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نیز ما را به این حقیقت رهنمون می کند که باید ابتدا اصلاح را از خود شروع کرد و سپس به اصلاح خانواده و پس از آن، اقوام و عشیره و آن گاه جامعه همت گمارد.

نگهداشتن خود و خانواده، به فرمایش امام صادق علیه السلام به این معناست که آنها را امر به معروف و نهی از منکر کند.

تهاجم فرهنگی بر ضد باورهای دینی و اسلامی انکارناپذیر است. به نظر می رسد یکی از بهترین راه های مقابله با تهاجم فرهنگی استکبار، توجیه خانواده هاست تا مراقب خانواده باشند و محیط خانواده را به تربیت کده ای اسلامی تبدیل کنند. اگر خانواده که مهم ترین هسته اجتماع است، اصلاح شود، تمام جامعه اصلاح خواهد شد و برعکس، اگر خانواده ها صالح نباشند، جامعه پاک و سالم نیز نخواهیم داشت. توجه به آموزه های دینی موجود درباره عفاف و حجاب فرزندان، برای واکسینه کردن آنها جایگاه ویژه ای دارد و نمی توان به سادگی از کنار آنها گذشت.

پیام متن:

1. در اسلام، خودسازی در کنار اهل سازی اهمیت دارد؛

2. توجه به حجاب و عفاف فرزندان بسیار سفارش شده است.

الگوهای مثبت و منفی در قرآن

خدا برای کافران، زن نوح و زن لوط را مثال زد که هر دو در نکاح دو تن از بندگان صالح ما بودند و به آن دو نفاق و خیانت ورزیدند. ارتباط با این دو (پیامبر) سودی به حال شان (در برابر عذاب الهی) نداشت و گفته شد با دیگران به آتش درآیید و خدا برای کسانی که ایمان آورده اند، زن فرعون را مثل می زند.

آن گاه که گفت: پروردگارا، برای من در بهشت نزد خود خانه ای بنا کن و مرا از فرعون و عملش نجات ده و مرا از مردم ستمکار برهان و مریم، دختر عمران را که دامان خویش را از آلودگی نگه داشت و ما از روح خود در آن دمیدیم و او کلمات پروردگار خود و کتاب هایش را تصدیق کرده است و از فرمان برداران بود. (تحریم: 10 ـ 12)

قرآن کریم پس از بیان ماجرای همسران دو پیامبر و توصیه مؤمنان به مراقبت از خود و خانواده و نیز پس از دستور به شدت عمل با کافران و منافقان که از افشای اسرار درونی خانه پیامبر و بُروز مشاجره در میان همسران پیامبر خوشحال شده بودند، به منظور هشدار به دو همسر پیامبر صلی الله علیه و آله جریان دو تن از همسران پیامبران پیشین، یعنی زن حضرت نوح علیه السلام و زن حضرت لوط علیه السلام را به عنوان الگوی کافران مطرح می کند و می فرماید: آن دو به خاطر خیانت به همسران شان جهنمی شدند و نسبت آنها با پیامبران، نتوانست نجات شان بخشد و به آنان گفته شد: همراه دیگر جهنمیان بدون هیچ امتیاز و تفاوتی وارد جهنم شوید.

این خود، درسی است برای همگان که فقط صفات انسانی و ایمان و عمل خالص ملاک است و نسبت داشتن با بزرگان و اصل و نسب و موقعیت اجتماعی و سمت و عنوان، در صورت سرپیچی از دستورهای الهی و عمل به گناه، بی ارزش است و بر کمال آدمی تأثیری ندارد.

از سوی دیگر، آسیه همسر فرعون، به عنوان الگو معرفی می شود. او همسر یکی از جبارترین چهره های تاریخ بود و در عین حال، مرفه ترین زندگی را داشت و از همه امکانات مادی بهره مند بود، ولی به همه اینها پشت کرد و با زبان و عمل، قرب پروردگار را طلبید تا اینکه در این راه به شهادت رسید. او می تواند در هر دوره ای، بهترین الگو و بهترین منادی آزادی واقعی زن از بند انواع اسارت ها باشد.

همچنین، حضرت مریم جایگاه ویژه ای را در قرآن کریم به خود اختصاص داده است. او تنها زنی است که نام او دوازده بار مستقل و 22 بار به عنوان مادر حضرت عیسی علیه السلام ، در قرآن آمده است. در این آیه، حضرت مریم علیهاالسلام به خاطر عفت، ایمان، اطاعت و تواضعش در برابر خداوند، تمجید شده است.