بسم اللّه الرحمن الرحیم
«قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمة سواء بیننا و بینکم ان لانعبد الا اللّه و لانشرک به شیئا»
قرآن کریم، آل عمران (3) آیه 64
(لندن و امپل فورث: 14 تا 18 تیرماه 1382 - 5 تا 9 جولای 2003)
محمد سوری(3)
برگزارکنندگان
این همایش، به همّت اولیای امور صومعه «اَمپِل فورث»(1) و گروه دین شناسیِ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، در لندن و امپل فورث برگزار شد. در این میان، نقش «مرکز مسیحیت و
گفت وگوی بین ادیان»(2) وابسته به کالج هیثروپ در دانشگاه لندن را نمی توان نادیده گرفت. افتتاحیه و سخن رانی های روز نخستِ همایش، در کالج هیثروپ صورت پذیرفت و استادان این مرکز، شرکت فعّالی در همایش داشتند. کالج هیثروپ قدیمی ترین بخش دانشگاه لندن و بزرگ ترین مرکز مطالعات الهیات وفلسفه در انگلستان است.
شرکت کنندگان
حاضران در همایش، عموما از صاحب نظران در دین اسلام (شیعه) و مسیحیت (کاتولیک) و علاقه مند به گفت وگوی بین ادیان بودند. شیعیان، از مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله ، دانشگاه تهران، دانشگاه قم، مؤسسه شیعه شناسی، مرکز اسلامی انگلستان، کالج اسلامی لندن و مؤسسه مطالعات اسماعیلی، و کاتولیک ها از صومعه امپل فورث، کالج هیثروپ، دانشگاه بیرمنگام و چند مرکز دیگر بودند که در همایش شرکت داشتند. افزون بر ایران و انگلستان، برخی از شرکت کنندگان از کشورهای ایتالیا (مؤسسه پاپیِ مطالعات عربی و اسلامیِ واتیکان) و آمریکا (دانشگاه کاتولیکی واشنگتن) در همایش حضور داشتند.
اهداف
هدف این همایش، آشناترشدن بی واسطه طرفین با سنت های عرفانی و دیدگاه های کلامی یکدیگر بود تا با تکیه بر نقاط مشترک و با درکی یک سان از بحران های موجود، برای انسان سرگشته معاصر راهی به سوی معنویت بگشایند و پاسخ های استوارتری به چالش های امروزینِ پیشِ روی دین مداران فراهم آورند.
آغاز ارتباط
صومعه امپل فورث بزرگ ترین صومعه انگلستان است و به پیروان سنت بِنِدیکت تعلق دارد.(3) این صومعه در سال 1802 در شمال شهر «یورک» تأسیس شده است. در کنار صومعه، کالج امپل فورث وجود دارد که حدود 600 نفر در آن جا به تحصیل اشتغال دارند. سابقه ارتباط میان صومعه امپل فورث و شیعیان، به دوره تحصیل حجت الاسلام دکتر محمدعلی شمالی در منچستر بازمی گردد. در تابستان 1380 به دعوت اَبِت تیموثی رایت،(4) اسقف صومعه و رئیس کالج، دکتر شمالی سه سخن رانی درباره «اسلام»، «عرفان اسلامی» و «توصیه های عملی عرفای مسلمان» برای کشیشان و راهبان ارائه کرد. ارتباط مذکور، نخستین برخورد این طریقت کاتولیکی، با مسلمانان بود و برخلافِ روال معمول بود، چون معمولاً آشنایی با مسلمانان، ابتدا از اهل سنت آغاز می شد. دکتر شمالی پس از بازگشت به ایران و پذیرش مدیریت گروه دین شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، در سال گذشته (1381) از اِبِت و دکتر وولستان پیتربِرس، مسئول آموزش(5) الهیات مسیحی در کالج امپل فورث، برای بازدید از قم و ایراد سخن رانی در مؤسسه امام خمینی رحمه الله دعوت کرد. سفر به ایران و بازدید از مراکز حوزوی، تأثیر بسیار مثبتی بر ایشان داشت و توافق شد که ارتباطات و فعالیت های مشترک تداوم یابد. بر این اساس، قرار شد که در تابستان سال جاری (1382) با شرکت محققان ایرانی و کاتولیک، همایشی درباره تفکر شیعه و کاتولیک در انگلستان برگزار شود. در جریان سفر دکتر شمالی به انگلستان در تابستان 1381، سه جلسه میان ایشان و اَبِت در امپل فورث برای برنامه ریزی و انتخاب موضوعات تشکیل گردید و طرفین یک سال برای برگزاری همایش تلاش های پیگیر و مستمری انجام دادند.
گزارش تفصیلی همایش
روز اول همایش (شنبه 14 تیر، 5 جولای) در دانشگاه لندن، کالج هیثروپ برگزار شد. مراسم با دعا و نیایش توسط پدر تیموتی رایت و آیة اللّه محسن اراکی، رئیس مرکز اسلامی انگلستان، آغاز شد و عصر همان روز با دعا و نیایش به پایان رسید. برنامه همایش به گونه ای تنظیم شده بود که در هر موضوع، یک نفر از متفکران شیعه و یک نفر از متفکران کاتولیک دیدگاه خود را مطرح می کرد و این امر، به طور طبیعی به فهم بهتر موضوع و مقایسه میان دو دیدگاه کمک می نمود.
سخنرانانِ اصلی همایش در روز نخست، آیة اللّه محسن اراکی و دکتر هوستو لاکونزی بالدا،(6) مدیر مؤسسه پاپیِ مطالعات عربی و اسلامیِ واتیکان بودند. پس از آن، سه نشست برگزار شد: موضوع نشست اول، ذکر و یاد خدا بود. سخن رانان نشست نخست، از شیعیان، دکتر شاه کاظمی عضو مرکز مطالعات اسماعیلیِ لندن، و از کاتولیک ها دکتر وولستان پیتربِرس بودند. نشست دوم درباره چالش ها بود که دکتر عاملی، استاد دانشگاه تهران، و دکتر آنتونی اُماهونی،(7) رئیس مرکز مسیحیت و گفت وگوی بین ادیان، به ارائه مقاله های خود پرداختند. نشست سوم به مسائل اخلاقی مربوط به مرگ و زندگی اختصاص داشت و سخن رانان، دکتر شمالی و دکتر جان مک دِیْد،(8) رئیس کالج هیثروپ، بودند.
روز بعد (یک شنبه 15 تیر، 6 جولای) شرکت کنندگان در همایش به امپل فورث رفتند تا سه روز پایانی همایش را در آن جا ادامه دهند. هر روزِ همایش، شامل بحث از یک محور اصلی و دو نشست درباره موضوعات فرعی بود. در کنار نشست های عمومی، سه جلسه گروهی و یک جلسه پایانی (اختتامیه) نیز برگزار شد. محور بحثِ دوشنبه (16 تیر، 7 جولای) «آشنایی با سنّت های معنوی یکدیگر» بود که خود، دو موضوع فرعی داشت. درباره موضوع فرعیِ نخست یعنی «کلمه خدا و شعایر» دکتر مایکل کِرمَن(9) از کالج هیثروپ در باب «دیدگاه کلامی کاتولیک» به بحث پرداخت و دکتر عِلمی، مدیر کالج اسلامی لندن، مقاله خود را درباره «وحی و کلمه خدا از دیدگاه اسلام» ارائه داد. موضوع فرعیِ دوم «نیایش و تفکر» بود. در این موضوع از کاتولیک ها، یان لاثام(10) عضو «برادران کوچک عیسی»(11) در لندن، تحت عنوان «نیایش مسیحی» مقاله داشت و از شیعه، دکتر محمد فنایی اشکوری، استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله ، با عنوان «نیایش و تفکر در معنویت اسلامی» مقاله خود را ارائه کرد.
همایش در روز سه شنبه به بررسی «چالش های بیرونی و درونی (ضعف های اخلاقی و ایمانی)» پرداخت. دکتر کاترین کولی،(12) استاد فلسفه اخلاق کالج هیثروپ، تحت عنوان «دیدگاه کلامی کاتولیک» و دکتر محسن جوادی، استاد دانشگاه قم، با عنوان «عوامل تهدیدکننده یقین در جهان معاصر» به موضوع فرعیِ نخست پرداختند. در موضوع فرعیِ دوم و با تأکید بر ابراهیم علیه السلام به عنوان رمز مشترک ادیان ابراهیمی، دکتر مِری میلز،(13) استاد دانشگاه بیرمنگام، مقاله خود را با عنوان «ابراهیم؛ مرد ایمان»، و محمد سوری از دانش جویان کارشناسی ارشد گروه دین شناسی در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، مقاله خود را با عنوان «ابراهیم در قرآن» قرائت کردند.
محور بحث در روز پایانی همایش (چهارشنبه 18 تیر، 8 جولای) «طرح هایی برای آینده» که در دو موضوع «خانواده و دین» و «دین و تعلیم و تربیت» متمرکز بود. درباره موضوع اول از کاتولیک ها، خانم کارولین دولارد(14) عضو صومعه امپل فورث از تجربیات خود در تربیت دینی فرزندان با توجه به مشکلات جوامع مدرن سخن گفت. از شیعیان نیز حجت الاسلام دکتر محمود تقی زاده داوری، مدیر گروه جامعه شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و مؤسس و رئیس مؤسسه شیعه شناسی قم، مقاله ای با عنوان «خانواده و جامعه پذیری دینی در ایران» قرائت نمود. راجع به موضوع فرعیِ دوم، پدر تیموتی رایت و آقای عباس جعفر، مدیر سابق مدرسه شیعه اثناعشریِ خوجه در لندن، به طرح دیدگاه کاتولیک و شیعه پرداختند و همایش، با دعا و نیایش ویژه ای به پایان رسید.
برنامه های جانبی
1. روز اول همایش در لندن هیئت ایرانی، نمایش گاه کتابی از کتاب های مربوط به اسلام و شیعه به زبان انگلیسی تشکیل داد که مورد استقبال قرار گرفت.
2. از طرف هیئت ایرانی، مجموعه سخن رانی های همایش به صورت صوتی و تصویری ضبط گردید و گزارش مختصری از روز اول همایش (شنبه 14 تیر) در اخبار صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد.
3. در صومعه امپل فورث، شرکت در مراسم عبادی کلیسا - که روزی پنج بار توسط کشیش ها و راهب ها برگزار می شد - برای تمام مهمانان آزاد بود و اولیای صومعه از شرکت میهمانان استقبال می کردند. هم چنین مکان مناسبی جهت اقامه نماز جماعت برای هیئت مسلمانان در نظر گرفته شده بود و گاه خواهران و برادران روحانی نیز در مراسم نماز شرکت می کردند.
4. برنامه همایش در عصر دوشنبه 16 تیر، بازدید از کلیسای جامع شهر «یورک» بود که همراه با پدر تیموتی رایت صورت گرفت. کلیسای جامع «یورک» از کهن ترین و با اهمیت ترین کلیساهای انگلستان است که بر روی خرابه های معبدی متعلق به دوره نورمن ها بنا شده که به سده های نخست مسیحیت مربوط می شود. این کلیسا مدت ها با کلیسای جامع کانتربری بر سر ریاست کلیساها در رقابت بوده و درنهایت، با دخالت پادشاه وقت، کلیسای کانتربری گوی سبقت را ربود.
5. عصر سه شنبه 17 تیر، فیلم ایرانی «مریم مقدس» به کارگردانی شهریار بحرانی که توسط گروه ایرانی به آن همایش آورده شده بود، با زیرنویس انگلیسی برای شرکت کنندگان پخش شد که بسیار تأثیرگذار بود؛ و با اشک و عاطفه میزبانان غربی همراه شد.
6. با هماهنگی قبلی و به احترام شرکت کنندگان مسلمان، در طول همایش فقط غذاهای گیاهی مصرف شد و هیچ نوع نوشابه الکلی مورد استفاده قرار نگرفت. علاوه بر این، صومعه در مهمان نوازی سنگ تمام گذاشته بود، به طوری که - طبق گفته مطلعین - چنین پذیرایی ای از انگلیسی ها تاکنون معهود نبوده است.
نکته های قابل توجه این همایش
1. حوزه ای محدود و تخصّصی
حاضران در همایش، در لندن حدود صد نفر و در امپل فورث حدود چهل نفر بودند. از تک تک افراد برای حضور در همایش دعوت شده و تعداد شرکت کنندگان از پیش مشخص بود. در تمام برنامه ها و سخن رانی ها شرکت فعّال داشتند و مباحث را دنبال می کردند و برخلاف ایران، همایش در حکم مجلس ختم نبود که پس از افتتاحیه و اولین سخن رانی، بزرگان رفع زحمت کنند. در این میان، رئیس صومعه الگوی کاملی بود از نظم، جدیت و تواضع. به علاوه، برنامه ها در جوّی دوستانه برگزار شد و مباحث علمی و مباحثه های کلامی مانع ارتباط صمیمی افراد با یکدیگر نبود.
2. نظم و پرهیز از تشریفات
سادگی، بی پیرایگی، پرهیز از تشریفات، در عین حال وقت دانی، نظافت، پاکیزگی، آداب دانی، صمیمیّت و روحیه یادگیری از جمله ویژگی های محسوس این همایش بود. نشست ها بسیار منظم بود و همه مقاله ها پیش از جلسه میان حضار توزیع می شد.
3. جلسه های گروهی
پس از طرح هر موضوع و اتمام سخن رانی ها، پرسش و پاسخ در اطراف آن بحث شروع می شد و نشست گروهی را نیز به دنبال داشت. گروه های چهار - پنج نفره از مسلمانان و مسیحیان در اتاق یا سالنی جداگانه درباره مسائل مطرح شده در همایش، به تفصیل و به طور جدّی و گاه تند به بحث می پرداختند. از فواید بسیار مثبت جلسه های مذکور، این بود که فرصتی فراهم می کرد تا بحث ها در جوّی صمیمی، به طور ریشه ای ادامه یابد و به نتایج مورد نظر طرفین منجر گردد، البته روشن بود که زمان جلسه ها کوتاه بود و مجال بسیاری از بحث های پردامنه را نمی داد و لذا ضروری بود که دامنه بحث ها محدود شود.
4. کتاب همایش
در همایش گفته شد که مجموعه مقالات این همایش، در آذرماه (دسامبر) سال جاری در کتابی با عنوان گفتمان شیعه - کاتولیک: مطالعاتی در الهیات و معنویت با ویراستاری آقایان آنتونی اُماهونی، وولستان پیتربِرس و محمدعلی شمالی توسط انتشارات مِلایزِند در لندن به چاپ خواهد رسید.
··· پی نوشت ها
1. Ampleforth
2. The Heythrop Centre for Christianity and Interreligious Dialogue
3. Benedictine
4. Abbot Timothy Wright OSB
5. Wulstan Peterburs OSB
6. Justo Lacunza Balda MAfr
7. Anthony O'Mahony
8. John McDade
9. Michael Kirman
10. Ian Latham
11. Little Brothers of Jesus
12. Catherine Cowley
13. Mary Mills
14. Caroline Dollard
1. دانشجوی دوره دکترا و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم.
2. تعبیر مجله Tablet (شماره 19 جولای 2003، ص 13) از همایش «گفتمان شیعه و کاتولیک: تبادل منابعمعنوی و کلامی در مواجهه با چالش های معاصر.»
3. دانشجوی کارشناسی ارشد دین شناسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله قم.
