با پژوهشگران و محققان
سازماندهی علوم و معارف اسلامی , نیازی است که همه دست اندرکاران مسائل پژوهشی , آموزشی واهل تالیف و ترجمه و تبلیغ , با آن مواجه اند. کدام استاد, معلم , مدرس , مبلغ , طلبه و دانشجو, نویسنده و مترجم است که از درهم ریختگی و نابسامانی حاکم بر مجموعه مدون و نامدون علوم و معارف اسلامی ,احساس رنج و درد, نکند؟ و کدام اندیشه ور دلسوز و مسلمان متعهداست که اتلاف عمر گرانبهای استادان بزرگ حوزه های علمیه و دانشگاههای کشور و صدها دانشور و هزاران طلبه و دانشجو را برای بازیابی یک مطلب در منابع و ماخذ علوم اسلامی مشاهده نمایند و برنایابی آن گوهر شریف و صرف ساعتها و روزهااز وقت بهترین نیروهای فرهنگی کشور, بدون نتیجه یا با بازدهی اندک ,افسوس واندوه نخورد؟
این احساس , که کتابخانه بزرگ فرهنگ اسلامی , همچون انباری نامنظم و درهم دریخته است و توان تغذیه کافی و به موقع تشنگان کوثر زلال وحی را ندارند زنگ خطری است که در گوش همه علاقمندان فکر و فرهنگ اسلامی به صدا در آمده است و مسؤولیتی بزرگ بر دوش پاسداران مرزهای فکری و حقوقی واخلاقی اسلام می نهند.
دریغ نیست که هزاران , گوهر تابناک وحی و دستور حیات بخش اجتماعی و چکیده تجربه واندیشه ی والای بشری , در زندان و کتابخانه ها و لابلای صفحات کتابها, گم و گور شود و همزمان با نیاز جامعه بر صفحه سمینارها, کنفرانس ها و هزاران منبر و مدرش و کلاس و کنفرانس مطرح نگردد؟
دربغ نیست که دست آورد سالها تلاش مخلصانه عالمان بزرگواراسلام به خاطر عدم تبویت و تنظیم و سازماندهی مواداطلاعاتی , ناشناخته و متروک و مهجور بماند؟
دریع نیست که با وجود خلاهای تحقیقی , تالیفی , آموزشی واصولا نیازهای فرهنگی فراوان , دوباره کاری و چندباره کراری رائج و لازم جلوه کند؟
احساس حقایق فوق ریشه حرکتی بود که به تاسیس پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] انجامید.
اهداف بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع]
اهداف پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] درامور ذیل خلاصه می شود:
1.ایجاد هماهنگی بین فعالیتهای پژوهشی , نگارشی در چهارچوب علوم و معارف اسلامی
2. پیشگیری از دوباره کارهای غیر لازم وایجاد توازن , در قلمرو تحقیق و تالیف و جلوگیری از تورمم کاری در موضوع واحد و سطح واحد و شکل قالب ثابت .
3. سازماندهی دست آورد پژوهشهای عالمان حل و گذشته واحیای کتابخانه های کشور وایجاد پیوند نزدیک بین کتابخانه ها و کتابخوان ها, به منظوراستفاده بیشتر و بموقع از زحمات مولفان و مترجمان علوم اسلامی در طول تاریخ درخشان اسلام .
4. شناسایی کمبودهای تحقیقی , تالیفی , مطبوعاتی و هدایت اصحاب فکر وارباب قلمک در جهت نگارش و تحقیق در موضوعات لازم , در سطوح و قالب های نگارشی مورد نیاز جامعه اسلامی .
5. پاسخگویی سریع و دقیق به پرسشهای ماخذ شناسی علوم و معارف اسلامی .
6. شناسایی و معرفی کارشناسان و متخصصان علوم و معارف اسلامی و جستجوگران و علاقمندان , بهره وری از چهره های دارای تحقیق و تجربه در رابطه با علوم و معارف اسلامی و به عبارت ساده تری , تدوین[ علم الرجال] زنده علوم و معارف اسلامی .
7. فراهم آوردن امکان عرضه سریع و دقیق علوم و معارف اسلامی متناسب با نیازهای فکری و علمی ,از طریق سازماندهی , سطح یابی و ارزیابی و سبک شناسی مطبوعات , کتب و دیگر منابع علوم و معارف اسلامی .
8. صرفه جویی در عمر گرانبهای کلیه دست اندرکاران پژوهش , آموزش , تقنین , تبلیغ و دیگر تلاشهای فرهنگی .
9. فراهم آوردن زمینه مناسب برای پرداختن به نیازهای جدید جامعه واجتهاد در مسائل مستحدثه و برداشتن بار تتبع و ردیابی موضوعات , در کتب و منابع ,از دوش پژوهشگران علوم اسلامی .
10. فراهم آوردن شرایط مناسب برای مقایسه اندیشه ها وافکار و تصفیه فرهنگ اسلامی از میراث شوم : جهل و جعل و تحریف و زمینه سازی برای وحدت برداشت و فهم و فتوااز طریق احاطه به کل منابع و ماخذ مربوط به هر موضوع اسلامی .
نکات یاد شده بخشی ازاهداف پژوهشکده است که با تکمیل بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] آدرس دقیق هر موضوع در[ مدینه العلم] وحی مشخص می شود و آثار تدوین شده در رابطه با علوم و معارف دین , سازماندهی , طبقه بندی , سطح یابی وارزیابی می گردد.
نیاز به تاسیس بانک اطلاعات علوم اسلامی
درست است که در حوزه های علوم اسلامی و سایر رشته های دانش بشری , هستند عالمان و پژوهشگرانی که بسیاری موضوعات را با سرعت و دقت فراوان واتقان و جامعیت لازم , بازیابی می کنند. و به مسائل رشته ای تخصصی خوداحاطه دارنداما براستی تعداداینان چند نفراست ؟ و خود آنان تا چه حد شناخته شده اند؟ و آمار آنان نسبت به نیازهای روزافزون جامعه بزرگ اسلامی , چه درصدی را تشکیل می دهد؟
بدون سازماندهی و طبقه بندی علوم و معارف اسلامی و تشکیل بانک اطلاعات , زواید تاریخی ,اوهام واشتباهات فراوان برخاسته از جهل و دس و تحریف , در کنار گوهرهای گرانبهای[ وحی] ,[ عقل] ,[ فطرت] ,[ تجربه] و[ شهود] جای می گیرد و پراکندگی و بی نظمی همراه با غبار قرون و اعصار,ازارزش معارف آسمانی می کاهد و حداقل دستیابی را با تاخیر مواجه می سازد.
دیگر, روزگار کتابهای بی فهرست و بی عنوان و بدون صفحه شمار و... سپری شده است . دنیای سرعت , برای شنیدن پاسخ مسائل فکری و فرهنگی منتظر نمی ماند و پاسخ های سریع شرقی و غربی را گاه تنها به دلیل آمادگی و سهولت دستیابی می پذیرد.
بیم آن است که به خاطر عدم پاسخگویی دقیق و روشن و سریع به مسائل فراوانی مثل موسیقی شطرنج , تحدید نسل , زمین , بانک ها, و حدوداختیارات ولایت فقیه و غیره اسلام عظیم متهم گردد و جامعه به کج اندیشی و بیراهه کشیده شود.
سازماندهی و دسته بندی منظم معارف اسلامی , براساس موضوعات , زمینه را برای شناخت سره از ناسره و تشخیص معیارهای اسلام ناب محمدی از اسلام گرفتارالتقاط شرق و غرب و جهل و عادت فراهم می سازد و یک راه چاره برای بلای[ تاخیر بیان از وقت حاجت] محسوب می شود. بدون شک در نزول وحی آسمانی و صدوراحادیث معصومین[ ع] هیچ گونه تاخیر و تعویق بیجا وجود نداشته است و هم اکنون که رسالت تعلیم و تبلیغ واجرا بر عهده عالمان دین و حوزه های علوم اسلامی است , هرگونه تاخیر بیان از وقت نیاز, آفتی بزرگ برای حیات اجتماعی اسلام عزیزاست . وظیفه همه علاقمندان دین به ویژه پاسداران اسلام و حوزه های علمیه است که کلیه امکانات را در جهت شناخت هر چه دقیق تر و خالصتر وارائه هر چه کاملتر و سریعتر پیام پیامبران به کار گیرند.
تشکیل بانک اطلاعات علوم اسلامی وانسانی و هدایت اجتهاد به سمت تلاش های پژوهشی گروهی به دوراز غبار غرور و هوس و جهل , گامهایی ارزشمند به سوی آفاق بلند وحی آسمانی و پاسداری از حرکت معنوی جامعه بشری است .
ابعاد و قلمرو و پژوهش پژوهشکده و بانک اطلاعات باقر العلوم(ع)
این موسسه , که همان بخش پژوهش و نگارش معاونت فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی است , در پی این هدف است که در رابطه با علوم و معارف اسلامی و علوم انسانی وابسته به آن , ماخذ و منابع هر موضوع را مشخص نماید و به سوالات زیر پاسخ دقیق و سریع ارائه دهد.
1. چه آیاتی درباره هر موضوع اسلامی وجود دارد؟ (آیه شناسی موضوعات) .
2. چه روایاتی و در چه منابعی در رابطه با هر موضوع وجود دارد؟ حدیث شناسی موضوعات .
3. چه نهادها و موسساتی در رابطه با هر موضوع , فعالیت پژوهشی , آموزشی دارند؟ (نهادشناسی موضوعات) .
4. چهره متخصص و کارشناس هر موضوع کیانند و آدرس و شماره تلفن ایشان چیست ؟ (چهره شناسی موضوعات) .
5. چه کتابهای ویژه عمر موضوع و تدوین شده و در چه سطح و درجه ارزشی قرار دارد؟ (کتاب شناسی ویژه هر موضوع) .
6. هر موضوع در چه کتابهایی مورد توجه بوده و چه فصولی را به خود اختصاص داده است ؟ (کتاب شناسی مشترک موضوعات) .
7. چه مجلات , نشریات مقالاتی درباره هر موضوع منتشر شده است ؟ (مقاله شناسی موضوعات) .
8. چه نوارهایی درباره هر موضوع در مراکز فعالیتهای صوتی و بانک های نوار وجود دارد؟ (نوارشناسی موضوعات) .
9. چه فیلم هایی در رابطه هر موضوع علوم اسلامی و علوم انسانی وابسته به آن ساخته شده و دارای چه مشخصاتی است و در کجا نگهداری می شود؟ (فیلم شناسی موضوعات) .
دریک سخن قلمرو کاراین موسسه , شناسایی , سازماندهی معرفی ماخذ و منابع[ زنده] [مکتوب ، صوتی] و [ تصویری] موضوعات علوم و معارف اسلامی و علوم انسانی وابسته است .
هم اینجا باید یادآور شویم که پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] از آغاز,امعیت هر چه بیشتر را مورد توجه قرار داده و سعی بر آن داشته است که کلیه منابع را در رابطه با هر موضوع مشخص نمایداما با توجه به گستردگی کار وامکانات محدود, تغییراتی به شرح زیر در قلمرو پژوهشی اولیه در نظر گرفته است .
1 موضوع شناسی در آیات قرآن یا آیه شناسی موضوعات با توجه به طرح عظیم وارزشمندی که مرکز فرهنگ و معارف قرآن , (در شماره پیش , گزارشی از این مرکزارائه شد) در دست اجرااست از دستور کار پژوهشی کنونی خارج گردیده است .
2 موضوع شناسی دراحادیث و با حدیث شناسی موضوعات به صورت یک طرح مستقل و گسترده توسط جناب آقای مهندس علیرضا برازش , مولف معجم اصول کافی , و با همکاری موسسه انتشارات امیرکبیر پایه ریزی و آغاز به کار کرده است که امیداست رسالت تدوین جامع احادیث شیعه و معجم المفهرس لفظی و موضوعی آن را هر چه سریعتر و دقیق تر به انجام رساند واین بنیادی ترین نیاز فرهنگی امت اسلامی را بر طرف نماید.
3 موضوع شناسی در کتب فارسی به دلیل سهولت و آشنایی بیشتر نیروها, نداشتن متصدی خاص و عمومی بودن منافع آن برای معلمان , مبلغان , طلاب و دانشجویان در مرحله اول , مجلات و مقالات در مرحله دوم و کتب عربی سومین گام پژوهشی شناخته شده است . سایر موارد در کنار فعالیتهای پژوهشکده ادامه دارد وامیدواریم با تکمیل اطلاعات یاد شده , بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] , به عنوان بازوی پژوهشی حوزه علمیه قم , در خدمت ملت مسلمان و نظام اسلامی قرار گیرد.
رابطه بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] و مراکز تدوین دائره المعارف اسلامی
تدوین دائره المعارف در رابطه با علوم و معارف اسلامی گامی بلند و ارزشمند و ضرورتی مبرم است , ولی نگارش آن ,امت اسلامی رااز مرکز زنده و فعال , که متناسب با پرسش ها و نیازهای روز آمد و با توجه به سطوح تحصیلی و درجات ارزشی منابع: [ زنده] ,[ نوشتنی] ,[ صوتی] و [تصویری] را معرفی می نماید, بی نیاز نمی سازد.از آنجا که دائره المعارف ها, معمولا, برای یک سطح ,[ سطح تحقیق] و با یک حجم[ حجم زیاد] تالیف می گردد وامکان تهیه و حوصله خواندن آن برای بسیاری از مردم وجود ندارد, ولی بانک اطلاعات می تواند, منابع و ماخذ متناسب با توان خرید و سطح فهم هر کس را معرفی نماید. به علاوه , بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] می تواند, گامی در جهت تدوین سریعتر و جامعتر دائره المعارف ها باشد و جستجوگران علوم اسلامی را به این منابع گرانباراندیشه و آگاهی هدایت کند واین دو گونه فعالیت متمم و مکمل یکدیگراست هیچ گونه تزاحم و تضادی با هم ندارد.
سیر پژوهش در بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع]
گردآوری , تصفیه و ذخیره سازی گامهایی است که در جهت وروداطلاعات به کامیپوتر برداشته می شود,این کار توسط طلاب و فضلای علاقمند به کارهای پژوهشی صورت می گیرد.
بازاریابی ,اطلاع رسانی و نگارش سه گام دیگر در جهت صدوراطلاعات از کامپیوتر به جستجوگران و علاقمندان این علوم و معارف است . هم اینجا باید متذکر شویم :
پژوهشکده و بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] هنوز آمادگی لازم برای پاسخ گوئی به کلیه نیازهای فراوان و گسترده علاقمندان را ندارد و پرداختن به کاراطلاع رسانی نیروی محدود آن رااز پژوهش و تکمیل اطلاعات باز می دارد.اماامید می رود, با گسترش امکانات , بتواند نیازهای اطلاعاتی بسیاری از علاقمندان معارف اسلامی را تامین نماید.
مراحل پایان یافته
1. هم اکنون , با توفیق الهی و زحمات پژوهشگران همکار در بانک اطلاعات باقرالعلوام[ ع] گردآوری فهرست چند کتابخانه مهم حوزه علمیه قم پایان یافته است .
2.اطلاعات توصیفی , موضوعی واطلاعات ویژه حدود هفت هزار کتاب در فرم های کتاب شناسی ویژه وارد شده و مراحل بررسی و کنترل نهایی را سپری نموده است .
3.اطلاعات آماده شده از حدود یازده هزار و پانصد کتاب علوم اسلامی وانسانی به کامپیوتر سپرده شده و در دست ادیت واطلاع رسانی قرار دارد واطلاعات داده شده از بیت طریق قابل بازیابی و گزارش گیری است .
4. تعداد در خور توجهی از مراکز پژوهشی , در رابطه با علوم و معارف اسلامی در سراسر کشور با قلمرو و فعالیت , شناسایی شده است .
5. فهرست کتب فارسی و عربی کتابخانه حضرت آیه الله نجفی مرعشی , جهت تهیه فرم کتاب شناسی و تعیین اولویت پژوهشی و کتابهای کتابخانه عمومی دفتر تبلیغات اسلامی و برخی دیگراز کتابخانه های قم تهیه شده است .
6. جدول اطلاعات چهره های متخصص در علوم اسلامی تنظیم و مواردی از آن تکمیل شده است .
7. مقررات پر کردن فرم های پژوهشی , نمایه سازی و شرح وظائف واحدها و قسمت های مختلف پژوهشکده تدوین و دراختیار پژوهشگران و مسؤولان واحدها قرار گرفته است .
فعالیت های جنبی :
پژوهشکده باقرالعلوم[ ع] در کنار کار قبلی سازماندهی علوم و معارف اسلامی و تشکیل بانک اطلاعات باقر العلوم(ع) فعالیت های دیگری نیز دارد که به اختصار یادآور می شویم .
1. برگزاری جلسات منظم مجمع اهل قلم :
این جلسات به منظور تقویت نیروی نویسندگی طلاب جوان پژوهشگران همکار در پژوهشکده برگزار می شود و نقش آماده سازی نویسندگان لازم برای مرحله نهایی بانک اطلاعات باقرالعلوم[ ع] را بر عهده دارد.
تهیه طرح هایپژوهشی و راهنمای تحقیق و تبلیغ :
تعیین اولویتهای پژوهشی و شناسایی محورهای تحقیق , همراه با ماخذ و منابع هر موضوع , کار نویسندگان و مبلغان و دانشجویان را تسهیل و راه ارائه خدمات فرهنگی را هموار می سازد. بدین منظور, پژوهشکده طرحهای پژوهشی و تبلیغی مورد نیاز را آماده نموده و در سطح محدود, توسط معاونت فرهنگی سازمان پخش شده است ,از جمله :
طرح متن آموزشی ویژه جانبازان
طرح متن آموزشی ویژه کارگران .
طرح متن آموزشی ویژه بانوان .
طرح پژوهشی آفتاب طوس , ویژه فعالیت های فرهنگی آستان قدس رضوی .
طرح پژوهشی رسالت سازمان تبلیغات اسلامی .
طرح پژوهشی فقرزدائی .
طرح پژوهشی فعالیتهای فوق برنامه فرهنگیان .
طرح پژوهشی هنر.
راهنمای سخنوران برای ماه مبارک رمضان .
راهنمای سخنوران برای سالگردامام خمینی[ قدس سره] .
طرح تشکیل گروههای تخصصی در حوزه های علوم اسلامی .
برگزاری سمینارهای علمی و پژوهشی :
پژوهشکده باقرالعلوم[ ع] در بهمن ماه 1367 ش . سمینار آشنائی با مراکز تحقیقات اسلامی را در سطح شهر قم برگزار نمود و زمینه ی تبادل آرمانها و روشها و طرحهای تحقیقی را فراهم آورد. و همچنین در تاریخ 27 و 28 دی 1369, سمینار نویسندگان علوم و معارف اسلامی را با همکاری دفتر ویژه قم , برای تبادل تجارب اهل قلم برگزار نمود.
4. برنامه در محضراستاد:
به منظوراستفاده بیشتراز دانشوران و عالمان بزرگوار حوزه علمیه قم واستادان دانشگاه و برای انتقال تجارب پژوهشی , پژوهشکده , هر پنجشنبه , یکی از چهره های فکر و فرهنگ را دعوت می کند تا در جمع پژوهشگران مسائل مورد نیاز را مورد بررسی و تحقیق قرار دهنده واز شیوه ها و طرحها و فعالیت های تحقیقی مورد نیاز گفتگو کنند.
5. طرح دلیل مجمع البیان
یکی دیگرازاقدامات این مرکز, تشکیل گروهی از فضلا حوزه علمیه قم , برای تکمیل راهنمای موضوعی تفسیر گرانقدر مجمع البیان است .این گروه اطلاعات موضوعی تفسیر مجمع را بیش از 80%استخراج نموده و برنامه کامپیوتری پردازش اطلاعات یاد شده نیز آماده شده است که امید می رود به زودی , شاهد بهره گیری بهتر و بیشتر وسیعترازاین میراث قرآنی باشیم
6. بررسی کتب فارسی برای چاپ و نشر:
بخشی از نیروی پژوهشکده , صرف بررسی کتب پیشنهاد شده , جهت چاپ و نشر, توسط معاونت فرهنگی سازمان می شود واحیانا به تدوین مقالات مورد نیازاین معاونت می پردازد.