آوای علوی (شرحی بر غررالحکم و دررالکلم)

نگه داری زبان

پیام هایی که در گفتارمان به یکدیگر می رسانیم، گاه دربردارنده احساس یا واقعیتی عقلانی است که با توجه به شرایطِ موجود بر زبان جاری می سازیم. تأثیر جمله ها و لحن گفتار در هنگام سخن گفتن انکارناپذیر است. در عین حال، سکوت نیز جایگاهی ویژه در انتقال پیام های گوناگون به افراد محیط پیرامون دارد. در رهنمودی گران بار از مولا علی علیه السلام این سخن چنین بیان می شود که: «لا وِقارَ کَاْلصَّمْتِ؛ هیچ بزرگی و سنگینی، مانند خاموشی نیست.» ازاین رو، می گویند در پرتو سکوت است که سخن گفتن معنا می گیرد. و چه خوش گفت سعدی شیراز که:

گاه با دقت در گفتار و رفتار شخص، می توان به دین داری یا بی دینی او پی برد. حضرت علی علیه السلام در بیان یکی از نشانه های ایمان می فرماید: «مِنَ الایمانِ حفظُ اللّسان؛ نگه داری زبان، از ایمان است.» با آنکه در سکوت، کلامی جاری نیست، وقتی به جا به کار می رود، بهترین تأثیر را بر مخاطب می گذارد. با سکوت به موقع می توان انواع پاسخ ها را در ذهنِ شخص پرسش گر ایجاد کرد. به گونه ای که حتی نافذترین کلمات نیز چنین معنایی را نمی توانستند القا کنند. شایسته است که انسان میان دیگران و خود با سکوت خویش پرده ای قرار دهد تا فرصتی را که خداوند بنا بر ویژگی پوشانندگی عیب ها به بشر داده است، به سبب کلمات و سخنان نابجا از میان نبرد. پس سکوت بجا، نجات بخش نادان و داناست. همان گونه که مولای متقیان می فرماید: مَنْ صَمَتَ سَلِمَ؛ هر که خاموش ماند، به سلامت ماند.»

پیام متن:

1. «تا تو سخن نگفته ای، اختیار آن را در دست داری، ولی وقتی که گفتی، تو در اختیار آن هستی». (حضرت علی علیه السلام )

2. «زبان، درنده ای است که اگر رها کنی، گوینده و شنونده را بدرد».(حضرت علی علیه السلام )

3. «هیچ چیز بیشتر از زبان شایسته زندانی رفتن نیست».

(حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم )

نیکی کردن به مردم

نیکی کردن به مردم، از مقدس ترین وظایف آدمی است و همواره حسن نیت داشتن به مردم و اصلاح امور آنها، از آموزه های اخلاقی دین اسلام بوده و هست و در فرهنگ دینی ما بسیار بدان سفارش می شود. علی علیه السلام در این باره فرمود: «مِنْ کَمالِ السَّعادَةِ السَّعْیُ فی اِصْلاحِ الْجُمْهورِ؛ از کمال نیک بختی در اصلاح کار مردم کوشیدن است.» همچنین رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید:

هر کس در راه تأمین نیاز برادر مؤمن خود بکوشد، برابر است با نه هزار سال پرستش خداوند، در حالی که روز را روزه داشته و شب را به بیداری سپری کرده است.

امروزه در جهان متمدن، به دلیل دوری از معنویت و اصالت دادن به فرد، مردم کمتر به اصلاح امور یکدیگر می پردازند و افراد همواره خواهان منافع شخصی خود بوده و در برابر کارهای دیگران بی توجه هستند. امروزه تربیت از نوع پیشرفته اروپایی، خانواده و اجتماع را به سوی خودمحوری و لذت خواهی می کشاند. برای چنین فردی، تعهدی به نام اصلاح امور دیگران وجود ندارد، مگر اینکه این مسئله به پیشرفت امور مادی خود آنها بینجامد. در مقابل، اگر بپذیریم که خطر ایجاد رخنه در آن کشتی که همه انسان ها مسافرش هستند، به طور یکسان همه را دربرمی گیرد، دیگر چیزی به نام بی توجهی مفهومی ندارد. حضرت علی علیه السلام فرمود: «مِنْ اَفْضَلِ الْمَعْرُوفِ اِغاثَةُ الْمَلْهوفِ؛ برترین خوبی ها، فریادرسی از درمانده افتاده است».

سعدی در این بیت گویا به ترجمه کلامی از مولا علی علیه السلام پرداخته است که می فرماید: «مِنْ کَفّاراتِ الْذُّنُوب الْعِظامِ اِغاثَهُ الْمَلْهوُفِ؛ به فریاد بیچارگان رسیدن، جبران و تدارک کردن گناهان بزرگ است.» آری:

پیام متن:

1. صدها فرشته بوسه بر آن دست می زنند

کز کار خلق یک گره بسته وا کند

2. کسی که مایل است خیر دیگران را تأمین کند، خیر خودش را نیز تأمین کرده است. (کنفوسیوس)

ابوالقاسم حالت

دعا و توان مند سازی ذهن

از امام علی علیه السلام نقل می کنند:

ما مِنْ شَئٍ أحَبُّ اِلَی اللّه ِ سُبْحانَه مِنْ اَنْ یُسْأَلَ.

هیچ چیزی نزد خداوند بزرگ، از این محبوب تر نیست که شخص از خدا چیزی درخواست کند.

درخواست بنده از خداوند و دعا کردن او به درگاه الهی، در حقیقت، کلیدی برای رهایی از تیرگی های درون و درگیری های نفسانی است. امروزه روان شناسان دریافته اند در بیمارانی که باورهای مذهبی قوی دارند، شفا و درمان، بهتر صورت می گیرد. با دعا، فرد به آرامش و تمرکز قوای ذهنی می رسد که در پرتو آن، بخش هایی از مغز فعال می شود. حال آنکه در حالت عادی، انسان تنها بخش محدودی از مغز خود را به کار می گیرد و دیگر بخش های آن ناشناخته و ضعیف می ماند.

پیام متن:

اگر در همه حال به درستی با پروردگار یکتا ارتباط داشته باشیم، تأثیر دعا همواره در جهت گسترش ظرفیت بشر و پویایی ذهنی او خواهد بود.

اقرار به گناه نزد خداوند

خداپرستی، گرایش ذاتی انسان هاست. مفهوم گناه و تیرگی را نیز گنه کارترین افراد به خوبی می دانند؛ زیرا یکتاپرستی، فطری بشر است و سرپیچی از گرایش پرستش خداوند و انکار آن به خوبی حس می شود. صداقت در عشق، نوعی اظهار ناتوانی به منظور جلب توجه و دل سوزی معشوق به عاشق است. آنان که با خدا ارتباطی عاشقانه دارند، می دانند وقتی در اوج محبت الهی قرار می گیرند، سنگینی بار کارهای ناشایست، اجازه پیشروی به آنها را نمی دهد. پس به ناچار در پیشگاه خداوند به گناهان خویش اقرار می کنند تا خود را از این فاصله رهایی بخشند. از مولای رستگاران علی علیه السلام نقل است: «مِن اعْتَرَفَ بِالْجَرائِرِ اِسْتَحَقَّ الْمَغْفِرَةَ؛ هر که به گناهان اقرار کند، سزاوار آمرزش شود».

به تعبیر حکیم نظامی گنجه ای:

آدمی با آگاهی و اعتراف به کرده های ناشایست خویش در پیشگاه الهی، به توفیق توبه دست می یابد و در نتیجه مهر و رحمت الهی را به سوی خویش فرا می خواند. این مفهوم، وعده علی علیه السلام است که در جمله ای کوتاه فرمود: «ألمُقِرُّ بِالْذُّنُوبِ تآئِبء؛ آن که به گناه اقرار می کند، توبه کار است.» در سخنی دیگر بشارت می دهد: «ألتَّوبَةُ یَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ؛ بازگشت به سوی خدا، فرود آورنده مهر و رحمت خداست».

انسان، لحظه ای به عجز و ناتوانی می رسد که عظمت خالق هستی را بشناسد. پس آن گاه از بی شرمی و جسارتش بر ارتکاب گناهان شرمنده می شود و چه بسیارند گنه کارانی که توفیق رسیدن به این حالت را یافتند و رستگار شدند. (در هنگام اقرار به گناه، انسانی که با گناه درآمیخته است، دو شعبه می شود: یکی، گناه و دیگری، انسان.) هنگامی که گناه به زبان می آید، شامل نقد و اعتراض صاحب آن قرار می گیرد و همین حالت، فرد گنه کار را به پشیمانی و توبه فرا می خواند:

پیام متن:

لحظه ای که در پیشگاه الهی به گناه خود اقرار می کنید، راه خود را از گناه جدا کرده اید. پس آن گاه بدانید که در قبر، گناه، هم نشین شما نخواهد بود.

منت گذاشتن

مولا علی علیه السلام می فرماید: «ماکُدِّرَتِ الْصّنایِعُ بِمِثْلِ الأِمتِنانِ؛ هیچ چیزی مانند منت گذاشتن، خوبی ها را از میان نمی برد.» این سخن، به این نکته اشاره دارد که گاهی برخی افراد پس از خیر و نیکی رساندن به دیگران، به سبب غلبه خودخواهی و خودپسندی، بر آنها منت می نهند و با رفتارهایی نامناسب، تأثیر نیک کار خیرشان را از بین می برند. کسی به منت گذاشتن پناه می آورد که به خلوص باطنی کافی نرسیده است. گاه این مسئله چنان شدت می گیرد که جنبه استعمار می یابد و به شرمندگی و خودباختگی در شخص مقابل می انجامد. همچنین منت نهادن بر دیگران در برابر خدمت به آنها سبب زیرپا گذاشتن عزت نفس آنان می شود و آبروی آنها را تهدید می کند. از حضرت علی علیه السلام نقل است: «ما اَهْنَأَ بِمَعروفِهِ مَنْ کَثُرَ اِمْتِنانَهُ؛ آن کس که بسیار منت می نهد، نیکی اش ناگوار و تحمل ناپذیر است.» آری:

ازاین رو، منت نهادن صاحبان نعمت بر دیگران، نتیجه طرز تفکری مادی است که در عمل، از باور نداشتن به معاد خبر می دهد؛ زیرا مؤمن واقعی، هرگز به واسطه عمل خود قصری را بنا نمی کند که با اخلاق ناشایست و منت نهادن، آن را به آتش بکشد. این حسن نوعی وسوسه شیطانی است که پس از انجام دادن کار خیر، ابلیس را بر آن می دارد تا با برهم زدن رابطه بنده و خداوند، تأثیر آن کار خیر را در روح شخص نابود کند؛ زیرا به موازات رشد مقام معنوی انسان، حس کبرورزی و پندار خام مفید بودن برای خود و دیگران، مکر دیگری است که نفس اماره در شخص برمی انگیزد تا دوباره انسان را از مقام معنوی کسب شده به پایین بکشد؛ مگر آنکه با تمرین و مراقبت، از بازگشت روح خود به مراتب پایین تر مانع شویم.

پیام متن:

1. وقتی منت می گذارید، به این معنی است که خوبی شما در حق آن شخص بر اساس احساسات آنی بوده است، نه عقل و اندیشه ای استوار.

2. منّت گذاشتن، نوعی تحقیر دیگران در برابر خوبی کردن به آنها می باشد.