اولین همایش زن وسینما / گفتگوبابتول محتشمی دبیرهمایش

به منظور تبیین رسالت هنر سینما در دوران پرشکوه جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از فراگیرترین و تأثیرگذارترین ابزارهای هنری معاصر و با هدف کوشش در دستیابی به الگوی رفتاری ایده آل زن مسلمان و تثبیت ارزشهای نظام اسلامی، «شورای فرهنگی - اجتماعی زنان» وابسته به «شورای عالی انقلاب فرهنگی»، در نظر دارد با استعانت از خداوند متعال، به منظور فراهم آوردن ز ...

به همین مناسبت فصلنامه شورای فرهنگی - اجتماعی زنان، مصاحبه ای را با سرکار خانم محتشمی، دبیر محترم همایش «زن و سینما» ترتیب داده است.

به نظر حضرتعالی مهمترین مسایل فرهنگی اجتماعی که موجب گردید تا همایشی تحت عنوان «زن و سینما» در دی ماه 78 برگزار شود، چیست؟

به اعتقاد ما، اساسی ترین و زیر بنایی ترین عنصر یک جامعه فرهنگ آن جامعه است. چرا که سایر شئون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی یک جامعه از فرهنگ آن متأثر می شود. فرهنگ یک جامعه، مقررات اجتماعی و ارزشهای حقوقی و اخلاقی را تبیین می کند و روح وجان و باطن تمدن است. از این روست که فرهنگ را روح و مایه حیات تمدنها می نامیم و ستیز و رویارویی تمدنها در اصل ستیز و مقابله فرهنگهاست. فرهنگ به عنوان یکی از عوامل زیربنایی در زندگی اجتماعی انسانها جایگاه بسیار والایی دارد و به مثابه قلب در بدن انسان است که خون را در شریانهای حیاتی جامعه تزریق می کند و کلیه ارکان جامعه مانند ارگانهای مختلف بدن از آن تغذیه می کند. با توجه به نقش فرهنگ و جایگاه هنر و رسانه های تصویری در جاودانه کردن فرهنگ و ارزشها، سینما به عنوان بالاترین و مؤثرترین هنر و ملقمه ای از هنر هفتم، جایگاه خاصی دارد و از همه رسانه ها رساتر، بلیغ تر و جاذب تر می باشد و می تواند تأثیراتی شگرف بر نگرش، نقش و ابعاد مختلف زندگی مردم جامعه بر جای گذارد، به حدی که هیچ هنری، واجد چنین ویژگی نمی باشد؛ به فرموده مقام معظم رهبری «ما امروز برای بیان دقیقترین حقایق دینی مجبور هستیم از عادی ترین و نارساترین وسیله یعنی همین بیان استفاده بکنیم و این مسئله مقداری ظرفیت دارد و همه حقایق را منعکس نمی کند و بیان هنری به خصوص هنر نمایشی ظرفیتی دارد که با حرف زدن عادی قابل مقایسه نیست و ما باید از این وسیله رسا، یعنی سینما برای ارائه برترین حقایق عالم یعنی حقیقت دین بهترین استفاده را بنمائیم. ارزشهای اسلامی والاترین ارزشها و برترین حقایق است که یک انسان را می تواند به خود مجذوب و در مقابل خود خاضع نماید.» ایشان در جایی دیگر می فرمایند: «ما ضمن اینکه نسبت به همه کسانی که در زمینه هنر تلاش صادقانه و مخلصانه می کنند و دارای اهداف بلند هستند، اخلاص و ارادت داریم و تشکر می کنیم ولی هنوز بین این واقعیت و آنچه که باید باشد فاصله زیاد است.»

سینما که در آغاز به انگیزه خدمت به بشریت در جهات مختلف به وجود آمده بود، به تدریج همانند دیگر بدایع بشری به علت سود جویی برخی افراد، در خدمت تجار و تجارت قرار گرفت و وسیله ای برای بدآموزی و تباهی مردم گردید به گونه ای که مردم را به جهنم فساد اخلاقی و انواع تبهکاریها سوق داد و اثرات اخلاقی آن، گاه از تسلیحات نظامی کمتر نبوده است. قبل از انقلاب اسلامی سینمای ما یک سینمای ضد دین، ضد زن و در جهت تعمیق بخشیدن به مسایل مادی بود که باندهای اشاعه فساد به نام ترویج هنر سینما، از زن استفاده ابزاری نمود، به طوری که جاذبه های جنسی محور ارزشگذاری شخصیت زن، در اغلب فیلمها بود. نمایش سکس و خشونت صرفا اهداف اقتصادی را پیگیری می نمود. در این سینما حجاب زن مسلمان به بدترین شکل ارائه شد و دهها فیلم مهوع و مفتضح به اکران درآمدند و فرهنگ ارزشی و مذهبی مردم مسلمان ایران را به باد فنا دادند و خلاصه سینما به دامی مهیب و مرگبار برای دختران و پسران مبدل شد و این ابزار در یک کلام مظهر و سمبل فساد و بدبختی در جامعه بود.

با پیروزی انقلاب اسلامی حضرت امام استراتژی نظام را در خصوص سینما معین نموده و فرمودند که ما با سینما مخالف نیستیم، بلکه با فساد و فحشاء مخالفیم. ایشان معتقد بودند که با توجه به مبانی فکری، دینی و ارزشی نظام اسلامی و با توجه به سطح تأثیر گذاری این هنر بر مخاطبین سینما، باید از پتانسیل هنر سینما در ترویج ارزشها استفاده نمود.

از طرفی تفکر حاکم بر نظام اسلامی این بود که زن و شخصیت او دچار بی مهریها و ناملایمات زیادی در ادوار گذشته و جاهلیت مدرن قرار گرفته است که باید اصلاح گردد و زنان همیشه با دو تفکر جاهلانه روبرو بوده اند؛ یکی تفکری که جسم زن را در زیر خاک مدفون می کرد و تفکر دیگری که شخصیت او را به همراه تبلیغات گمراه کننده به اسارت برده است و محور ارزشگذاری شخصیت زن را جاذبه های ظاهری او قرار می دهد. به برکت انقلاب اسلامی و تلاشهای حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، آفتاب اسلام از افق ایران مجددا طلوع کرد و زن در جایگاه واقعی خود قرار گرفت و زنان با توجه به تحولی اساسی که در ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه پدید آمد به ایفای رسالت خود در همه عرصه ها پرداختند به طوری که در پیروزی انقلاب پیشگام صف مرصوص مردان بودند و در هشت سال دفاع مقدس با عشق و علاقه و تدبیر و صبر خودشان عامل خلق حماسه های جاویدان مردان شدند و این ناشی از تحولاتی بود که در مبانی فکری و بالطبع ایفای نقش آنها پدیدار شده بود. به دنبال این تحولات بعد از انقلاب، انتظار بر این بود که سینمای ایران به عنوان مؤثرترین ابزار فرهنگی، به شناسایی و معرفی هویت واقعی زن و تبیین و ترسیم دیدگاه اسلام و رهبران بزرگوار نظام بپردازد. اما آنگونه که باید و شاید به طور موفق عمل نکرد. همان نگاهی که مقام معظم رهبری می فرمایند: «زن و مرد از اجزاء اتم نظام آفرینش هستند و اگر جوامع بشری شناخت درستی از هویت، جایگاه و نقش زن و مرد در عرصه های مختلف به دست آورند و آن را درست به کار گیرند، از فیض همکاری و همگنی همه جانبه زن و مرد بهره مند خواهند شد». البته علی رغم اینکه سینمای بعد از انقلاب، گامهای اساسی در جهت تبیین این موقعیت، جایگاه و حقوق و مسئولیت برداشته است و نمادهای مثبتی را به تصویر کشانیده، اما هنوز به نظر می رسد راه طولانی در پیش روی خود دارد و باید این نمادها را به جریانی مستمر تبدیل کند. در این خصوص سؤالهای جدی مطرح است از جمله آنکه آیا سینمای ما توانسته است بطور صحیح با این دو تفکر جاهلانه (افراطی و تفریطی) مبارزه کند و یک دیدگاه متعادلی ارائه کند که زن را ضعیفه و ظریفه تلقی نکند و یا او را فقط در محدوده خانه و برای مرد و بقاء نسل ضروری نداند و یا زن را وسیله ای برای سوداگری جهان سرمایه داری و لذت واقتصاد جهان غرب در نظر نگیرد.

در این دیدگاه متعادل که برخاسته از اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله می باشد، زن یک انسان و دارای هویت و موجودیت مستقل است که می تواند راه تکامل را در زندگی انسانی، خانوادگی و اجتماعی طی کند و به وظایف خود در قلمرو زندگی خانوادگی واجتماعی بصورت توأمان بپردازد. حال سؤال می شود آیا سینما توانسته است شخصیت زن را از پیرایه ها و رسوم بدوی و خرافی گذشته، پاک نماید و پیشرفتهای زنان را به عنوان محور اصلی در توسعه فرهنگ، معنویت، آموزش و تربیت نیروی انسانی بالنده و پویا به تصویر بکشاند؟ آیا سینما در تبیین مبانی خانواده و ترسیم راههای تحکیم بنیان آن و نقش زنان در پاسداری و حفظ این عمود و خیمه جامعه و سست بودن این بنیان در غرب به درستی عمل نموده است؟ و بالاخره آیا سینمای ما سهمی در افزایش آگاهی زنان از حقوق و مسئولیت آنها مطابق با اسلام داشته است؟ و بالاخره سینمای بعد از انقلاب چه چهره ای از زنان ما را ترسیم نموده است؟! آیا چهره ای پویا، ارزشمدار، توانمند، عامل به ارزشها و فرهنگ دینی و دارای حیات معنوی و عزت روحانی آن گونه که در مدنیت دینی عصر پیامبر بوده، ارائه کرده است؟

متأسفانه شخصیت ارائه شده از زن در سینما، زنان را به عنوان افراد ساده نگر، سطحی، احساساتی، فاقد شعور، خرافه پرست و بدون داشتن قوه تشخیص، زنان سلطه پذیر و نوکر صفت و یا نقش معشوقه، مظنون و طلسم شده، معرفی نموده است. در سینمای بعد از انقلاب، دیدگاه مذهبی زنان و نمادهایی که این سلوک را نشان دهد، همواره بسیار کم رنگ و رنگ پریده، تاریک و غبار گرفته بوده است و اگر یک زن دارای تفکرات مذهبی باشد از تدبیر همه چیز عاجر است و یا در ساختن و ایفای نقش های اجتماعی بسیار ضعیف عمل می کند. به همین دلیل با توجه به اینکه رسانه های تصویری به عنوان مهمترین ابزار تقویت هویت فرهنگی و القای اندیشه های سازنده، تصحیح گونه های جامعه و ارائه الگوهای مطلوب مبتنی بر اسلام از جایگاه و موقعیت خاصی برخوردار می باشد و در این راستا سینما به عنوان یکی از ابزار مهم فرهنگی، می تواند نقش اساسی در ارائه چهره حقیقی زن مسلمان در ابعاد مختلف القاء نماید، لذا شورای فرهنگی - اجتماعی زنان به منظور تقویت رسالت حقیقی زنان هنرمند در انتقال و تثبیت ارزشهای اخلاقی و نیز اهداف دیگر، این همایش را برنامه ریزی و تدارک دیده است.

جایگاه شورا جهت طرح مسأله زن و سینما را توضیح دهید؟

شورای فرهنگی - اجتماعی زنان به عنوان یک مرکز سیاست گذار در مسایل فرهنگی و اجتماعی زنان و یکی از شوراهای تخصصی شورای عالی انقلاب فرهنگی که هماهنگ کننده دستگاههای اجرایی ذیربط درخصوص مسایل زنان می باشد، تحقق اهداف متعالی و انسان ساز اسلام را مد نظر دارد. از اهم وظایف این شورا، تدوین و پیشنهاد سیاستهای لازم به منظور ایجاد زمینه های مساعد برای اعتلای شخصیت زن و تسریع در بازیابی ارزش و کرامت انسانی و تأمین حقوق همه جانبه زنان بر پایه موازین اسلام و تدوین الگوهای مناسب، برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی در برنامه های پیشنهادی دستگاههای اجرایی جهت تقویت هر چه بیشتر نهاد خانواده و آسان کردن تشکیل خانواده و پاسداری و قداست از آن و استوار ساختن روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی و ارائه نظرات کارشناسی به دستگاههای اجرایی ذیربط و نیز بررسی زمینه مشارکت زنان در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری و بررسی موانع و مشکلات موجود در راه گسترش اینگونه فعالیتها و ارائه راهکارهای مناسب و نهایتا مطالعه و ارزیابی مستمر وضعیت فرهنگی، اجتماعی بانوان می باشد. لذا تا کنون اقدام به تهیه سیاستها و برنامه ریزی هایی جهت ارتقاء وضعیت زنان نموده است و از آنجایی که تدوین سیاستهای کلان مستلزم کسب اطلاعات، آمار و ارزیابی دقیق از وضعیت موجود زنان در زمینه های مختلف می باشد، این شورا درصدد برآمد تا جهت تهیه سیاستهای تبلیغاتی - هنری زنان اقدام به برگزاری همایش زن و سینما نماید. تا از این رهگذر از یکسو با بررسی مسایل و مشکلات حرفه ای زنان هنرمند، به بررسی علمی و همه جانبه وضعیت موجود زن در سینما و ارائه راهکارهای کاربردی و تبیین وضعیت مطلوب، بتواند به اطلاعات و راهکارهای دقیق دست یابد و از این نتایج جهت تهیه و تدوین سیاستها استفاده نماید و بتواند موجبات ارتقاء سطح فرهنگی جامعه و فضاسازی مناسب برای حضور شایسته و مطلوب زنان را در سینما فراهم نماید.

اهداف اصلی برگزاری همایش «زن و سینما» چیست؟

شورای فرهنگی - اجتماعی زنان با توجه به وظایف و اختیاراتش، همزمان با یکصدمین سال حضرت امام خمینی (ره) و نیز با توجه به تهاجم فرهنگی که همراه با برنامه ریزی دقیق، با استفاده از شیوه ها و ابزارها و امکانات متعدد برای دگرگونی ارزشها و انحراف اندیشه ها و تغییر و تبدیل آداب و سنن و ایجاد روحیه خودباختگی در غرب و نابودی اصول اخلاقی حاکم بر جامعه از مدتها قبل آغاز گردیده است و با توجه به نیاز جامعه و ضرورت مشارکت زنان در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی، هنری و بررسی چگونگی وضعیت حضور و نقش زن در سینما و تبیین معیارهای مطلوب و ایجاد بستر مناسب جهت فعالیت سالم و سازنده زن در عرصه سینما، مطابق با فرهنگ اسلامی این همایش را تدارک و طراحی نمود. ان شاءاللّه بتواند در این همایش به بررسی مسایل و مشکلات زنان هنرمند اعم از آموزشی، تربیت نیروی انسانی و نیز مشکلات فرهنگی، اقتصادی آنها بپردازد و زمینه را بیش از گذشته برای دست اندکاران این صنعت درخصوص آشنایی بیشتر آنان با شأن و مقام زن مسلمان فراهم نماید و از این رهگذر با ارائه راهکارها و سیاستهای مناسب، مسئولان و متولیان سینمایی کشور را در جهت تقویت جریان صحیح حضور زن در عرصه سینمایی کمک نماید.

تصویب محورهای فراخوان مقاله چه مراحلی را طی کرده است؟

در این رابطه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، مسئولیت تشکیل ستاد سیاست گذاری و برنامه ریزی و اجرایی همایش را با همکاری کارشناسان و محققین و روشنفکران آشنا به مقوله زن و سینما به عهده دارد و از نظر ساختار و تشکیلات گردهمایی، شورای سیاستگذاری مرکب از 5 نفر از افراد صاحبنظر است که به منظور تعیین سیاستها و برنامه ها و هماهنگی های لازم در برگزاری همایش همکاری میکنند. رئیس شورای زنان رئیس همایش و دبیر همایش به جهت سرعت در تصمیم گیری و نظارت بر اعمال گروههای اجرایی و هیأت علمی و نیز اجرای تصمیمات شواری سیاستگذاری انجام وظیفه می نماید که این وظیفه خطیر به این حقیر سپرده شده است. از خداوند می خواهم که این همایش بتواند در جهت تحقق آرمانهای متعالی نظام اسلامی و اعتلای فرهنگ زنان جامعه و نیز جامعه هنرمندان گام کوچکی بردارد.

در خصوص برنامه ریزی علمی همایش نیز کمیته ای مرکب از صاحبنظران در عرصه فرهنگ و هنر خصوصا مقوله سینما و زن و نیز آشنا به دیدگاههای اسلام و رهبران نظام تشکیل گردید که تا کنون در طی جلسات متمادی با تلاش و همکاری آنان محورهای موضوعی همایش به منظور ابلاغ به سخنرانان و انتشار در روزنامه های کثیر الانتشار در چهار محور اصلی و زیر محورهای فرعی تهیه و منتشر شده است. امید است که این مسأله با استقبال فرهیختگان هنر سینما روبرو و به منظور بهینه سازی علمی همایش با استقبال خوبی روبرو شود و برگزار کنندگان را مفتخر به ارسال نظرات، پیشنهادات و مطالب تحقیقی و پژوهشی خود نمایند. لازم به ذکر است ترکیب اعضاء کمیته علمی مرکب از اعضایی از شورای فرهنگی - اجتماعی زنان، معاونت محترم سینمایی وزارت ارشاد، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، صدا و سیما، بخش فرهنگی بنیاد جانبازان، فرهنگسرای ارسباران، دبیر محترم شورای عالی هنر، تعدادی از مدرسین دانشکده های سینمایی و سایر شخصیتهای علمی و حقیقی می باشند. بخش دیگر، دبیرخانه همایش است که جهت اجرای تصمیمات شورای سیاستگذاری و دبیر همایش و تدارک مکان و امکانات مود نیاز صوتی، تصویری، هماهنگی با مطبوعات و رسانه های تصویری جهت انجام هر چه بهتر تبلیغات و پوشش خبری کامل و پذیرایی از میهمانان و سایر کارها انتخاب شده اند و شامل روابط عمومی، امور مالی و تداکات، انتشارات می باشد.

نحوه گزینش و انتخاب مقالات ارسالی به دبیرخانه همایش به چه نحوی می باشد؟

موضوعات فراخوان مقالات همایش در اکثر روزنامه های کثیر الانتشار و مطبوعات هنری منتشر شده است. ان شاءاللّه افراد علاقمند و متخصص در رابطه با محورها و زیر محورهای این فراخوان، مقالات خود را به دبیرخانه همایش ارسال خواهند داشت. اکنون اعضای کمیته علمی همایش بر اساس چهار محور اصلی همایش که عبارتند: از زن، سینما و شخصیت پردازی - زن، سینما و رسالت فرهنگی - زن، سینما و نیروی انسانی - زن، سینما و معیارهای حضور.

البته در محورهای چهارگانه، موضوعات دیگر مطرح شده است و مقالات همایش بر اساس موضوعات اصلی و فرعی بین گروههای مختلف کمیته علمی توزیع می شوند و با توجه به ضیق وقت و مدت برگزاری همایش که دو روز می باشد، امکان معرفی مقالات منتخب خیلی زیاد نخواهد بود، لذا مقالات جامع، علمی و تحقیقی را در کتاب مجموعه مقالات همایش منتشر خواهیم نمود تا به عنوان سندی ماندگار برای محققین و دست اندرکاران سینما مورد استفاده قرار گیرد.

دبیرخانه همایش درخصوص تبلیغات همایش و پوشش خبری آن تاکنون چه اقداماتی را انجام داده است؟

این کار از طریق روابط عمومی همایش صورت می پذیرد. از هم اکنون با کلیه نشریات هنری و غیر هنری هماهنگ شده و بعضی از آنها اقدام به چاپ فراخوان مقاله همایش نموده اند. از طرفی با کلیه مدیران مسئول مطبوعات مکاتبه گردیده و اطلاعیه فراخوان و فرم تهیه مقاله برای آنها ارسال شده است تا از هم اکنون بستر سازی و فضاسازی بر اساس سلیقه و خواست آنها جهت برگزاری هر چه بهتر همایش فراهم آید. از طرفی صدا و سیما در سه بخش، پوشش خبری همایش، برنامه ریزی و تهیه میزگردهای تخصصی در مقوله زن و سینما و ساختن آنوس های تبلیغاتی، قول همکاری و مساعد با دبیرخانه همایش را داده اند. ان شاءاللّه در آینده نزدیک مسؤلین برگزار کننده، نشستی با اصحاب مطبوعات خواهند داشت تا زمینه آشنایی بیشتر آنها با اهداف و برنامه های همایش فراهم گردد و ما امیدواریم آنان به رسالت مطبوعاتی خود عمل کنند و با توجه به اینکه سینما، زبان اندیشه، احساس، فرهنگ در دنیای پرتلاطم امروز است بتوانند زمینه ارتقاء آگاهی جامعه را در این موضوع فراهم نمایند.

نتایج حاصله از برگزاری همایش چقدر ضمانت اجرا خواهد داشت؟

در مورد ضمانت اجرایی، امیدواریم بتوانیم به دستاوردهای کاربردی و قابل توجهی در این سمینار دست یابیم تا بتواند منشأ سیاستگذاری و برنامه ریزی جامع و کاربردی باشد اما همانگونه که بسیاری از قوانین و برنامه ها را سایر دستگاههای سیاستگذار و قانونگذار را تصویب نموده و به دستگاههای اجرایی ابلاغ می کنند. ما هم امیدواریم نتایج این همایش به صورت طرحی در شورای زنان تصویب و با هماهنگی شورای عالی هنر و شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور پیش گیری از اعمال سلیقه های مختلف درخصوص مسایل زنان در سینما بتواند برای دستگاههای اجرایی ذیربط مورد استفاده قرار گیرد و با توجه به اینکه برنامه ریزی این همایش از ابتدا با حضور معاونت محترم سینمایی کشور صورت پذیرفته است و از طرفی وزیر محترم ارشاد هم عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند، فکر می کنیم زمینه مناسب برای همکاری و تحقق نظرات و پیشنهادات شورای زنان فراهم است.