تغذیه نوزاد - شیر مادر بهترین غذاست

شیر مادر بهترین غذاست

شیرانسان کاملاً برای نیازهای رشدی کودک انسان ، ایده آل و مناسب می باشد نیازهای نوزادان جانوران مختلف به طور مشابهی با شیر مادرشان تأمین می شود مادران روستایی نوزادشان را با شیر خود تغذیه نموده و جانشینی را برای آن انتخاب نمی کنند؛اما گاهی بعضی از مادران شهری و تحصیلکرده از کافی نبودن شیر شکایت داشته و حتی با این که دوست دارند این کار را انجام دهند،به علت تفکر کافی نبودن شیر خود ،شیشه شیر را جایگزین آن می نمایند .
چرا این گونه می شود ؟ چرا مادر روستایی که احتمالاً تغذیه ی خوبی هم نسبت به مادر شهری ندارد ، قادر خواهد بود با موفقیت نوزادش را شیر بدهد ولی مادران شهری فکر می کنند نمی توانند ؟ مادر جایگزینی را برای شیر خود نمی یابد بنابراین شیردهی برای او سلامتی را به ارمغان خواهد آورد . او دوستان و اقوام خود را دیده است که نوزادشان را با شیر خود تغذیه کرده اند و یاد گرفته است که چگونه این عمل را انجام دهد او هیچ مانعی را در برابر این کار نمی بیند و همه چیز کاملاً طبیعی می باشد .او کودک را هر وقت که گرسنه باشد و هرجا که باشد ، چه در خانه یا مهمانی ، در تنهایی یا حتی در هنگام کارخانه می تواند تغذیه کند .
ترشح شیر به وسیله ی هورمون ها کنترل می شود .هورمون ها در حقیقت بوسیله ی هیجان ،میل و لذت قادر بودن به شیردهی کنترل می شوند .میل و شوق فردی ، به نظر می رسد که مهم ترین عامل باشد . متأسفانه نگاهی تلاش های پزشکان و پرستاران برای تشویق به شیردهی کودک یا دادن اطمینان کافی به او در توانایی شیردهی مؤثر واقع نمی افتد .عده ی کمی از مادران که مشکل خاصی را دارند بایستی به نوزاد خود ، شیر جایگزین بدهند . به محض گریه کردن کودک پس از تغذیه ، این تفکر ایجاد می شود که شیر مادر کافی نبوده و بایستی شیر دیگری اضافه شود .این امر مخصوصاً در سه یا چهار روز اول که شیر مادر هنوز زیاد نشده است ، صادق می باشد .
این عمل اشتباه از دو طریق باعث مهار شیردهی می شود :
اول این که مادر فکر می کند که دادن شیر خشک با بطری ساده تر است و دوم این که از آنجایی که نوازد ، مانند قبل سینه را نمی مکد ، تولید شیر نقصان پیدا می کند .
شکی نیست که تبلیغ و تشویق سازندگان شیر خشک ، اثر قابل توجهی در کاهش شیردهی مادران داشته است .به هر حال ، این وضعیت به تدریج در حال تغییر می باشد و بسیاری مادران تحصیل کرده نیز با حمایت و راهنمایی های پرسنل بهداشتی و پزشکی به نوزادان خود شیر داده و احساس غرور و موفقیت خواهند نمود .

فیزیولوژی شیردهی (طریقه ی عملکرد شیردهی )

شیردهی توسط رفلکس های متعددی صورت می گیرد .هنگامی که بچه پستان را می مکد ، پیام هایی به مغز رفته و هورمونی را که پرولاکتین گفته می شود در خون آزاد می کند و شیر بیشتری ترشح می شود .بنابراین ، ساده ترین و طبیعی ترین روش افزایش شیر ،اجازه دادن به کودک برای مکیدن هر چه بیشتر می باشد .هنگامی که نوزاد سینه را می مکد ، هورمون دیگری به نام اوکسی توسین آزاد می شود که شیر را از داخل پستان به نوک پستان میراند .این امر را رفلکس رها کردن می گویند .این رفلکس در صورت اضطراب مادر ،مخصوصاً اگر در مورد تأمین شیر خود نگران باشد و اطمینانش را از دست داده و از نداشتن شیر کافی در هراس افتاده باشد ، مهار می گردد .

فواید شیر مادر

حال به فواید بسیار زیاد شیر مادر می پردازیم .این شیر ، بهترین ، مناسب ترین و طبیعی ترین غذای نوزاد بوده و طبیعت ، آن را برای تغذیه نوزاد فراهم آورده است به طوری که گرم بوده ، به سادگی در دسترس است ، از میکروب عاری است و به راحتی توسط مادر حمل می شود . زحمت جوشاندن شیشه های شیر ،سرشیشه ، قاشق و کاسه وجود نداشته و هزینه اینها مورد دیگری است که حذف می شود .شیردهی ، مادر و فرزند را به هم نزدیک می کند . کودک دوست دارد که بغل شده ، نوازش گردیده و با او صحبت شود . این روش پرورش و مادری کردن برای رشد بچه اهمیت داشته و تصور می شود حتی در تکامل شخصیتی و رفتاری او تأثیر خواهد گذاشت .
عفونت ها ،مخصوصاً اسهال ، در کودکانی که از شیر مادر تعذیه می کنند کمتر بروز خواهد نمود .کلستروم (آغوز )که چند روز اول پس از زایمان از پستان مادر ترشح می شود ، غنی از آنتی بادی ها بوده و دفاع ارزشمندی را در برابر عفونت ها پدید می آورد .این عقیده ی مرسوم که کلستروم مضر است ، غلط می باشد .شیر کامل که چند روز پس از کلستروم وجود دارد همچنین حاوی مواد دفاعی می باشد که از رشد میکروب هایی که موجب اسهال می شوند جلوگیری می کند . این شیر همچنین حاوی ماده ی ضد ویروس به نام اینترفرون می باشد .ترکیب پروتئین ، قند و چربی شیر برای گوارش و رشد بچه کاملاً مناسب است پروتئین آن غالباً لاکتالبومین بوده که از پروتئین کازیین سهل الهضم تر است .شیر گاو سه برابر بیشتر از شیر انسان کازیین داشته و کلسیم بیشتری نیزدارد و بالطبع برای رشد سریع گوساله مناسب می باشد نه کودک انسان .شیر انسان ، حساسیتی به وجود نمی آورد ولی با شیر گاو حساسیت ممکن است ایجاد شود ،زیرا پروتئین های آن ناآشنا بوده و مخصوصاً برای کودکانی که سابقه ی حساسیت در خانواده شان دارند ، این احتمال بیشتر است .
مغز نوزاد در ماه های اول تولد ،بسیار سریع رشد می کند . بافت مغز عمدتاً از چربی های خاصی تشکیل شده و شیر مادر حاوی چربی های مخصوص برای رشد آن می باشد .شیر انسان همچنین غنی از لاکتوز می باشد که لاکتوز مورد نیاز را برای رشد مغز فراهم می کند .(لاکتوز پس از تجزیه به گالاکتوز و فروکتوز ،تبدیل می شود ).
شیردهی باعث انقباض رحم گردیده و به مادر کمک می کند تا به تدریج با مصرف ذخیره ی چربی که در حاملگی پدید آمده است ، به وزن اولیه بازگشته و لاغر گردد .شیر مادر حاوی ویتامین «د »محلول در آب و همچنین ویتامین «د »محلول در چربی می باشد که کودک را در مقابل راشیتیسم محافظت می کند .همچنین حاوی ویتامین های «آ » ، «ث » و « یی »بیشتر نسبت به شیر گاو است .آهن موجود در شیر مادر بهتر از شیر گاو جذب می شود .
شیر انسان نمک کمی دارد .این امر به معنی این است که مقادیر سدیم ، پتاسیم و کلرید کم بوده و به طور مناسبی برای نیازهای کودک تنظیم شده است .شیر گاو نمک بیشتری داشته و می تواند به کلیه های کودک صدمه برساند .این امر مخصوصاً برای نوزادان نارس که کلیه های شان هنوز کاملاً تکامل پیدا نکرده است ، قابل می باشد غلظت کلسیم و فسفات همچنین در شیرگاو بیشتر می باشد و در نتیجه ، فسفات با منیزیم ترکیب شده و از جذب آن ها جلوگیری می نماید .کودکی که با شیر گاو تغذیه می شود ، ممکن است دچار انقباض عضلات و تشنج گردیده که به علت کمبود میزان کلسیم و منیزیم خون می باشد (با اینکه میزان آن ها در شیر زیاد است ).
مادرانی که کودکانشان را با شیر خود تغذیه می نمایند دوره ی بدون قاعدگی طولانی تری را پس از زایمان خواهند داشت .به عبارت دیگر قاعدگی آن ها دیرتر شروع می شود .این امر برای به تأخیر انداختن حاملگی بعدی و فاصله گذاری بچه دار شدن کمک می نماید .
بهترین چیز در هنگامی که بچه گرسنه به نظر می رسد ، دست کشیدن از کار و شیر دادن به بچه می باشد .بایستی راحت بوده و در حالتی نظیر خوابیده در بستر ، نشسته در تخت یا صندلی و یا حالت دیگر این کار را انجام دهید . مادرانی که کودکان خود را در وضعیت های مختلف و با فرهنگهای مختلف شیر می دهند ، همگی به طور یکسانی راحت و راضی بوده اند .کودکان به خلق مادر حساس اند .اگر مادر خسته ، عصبی و مضطرب باشد کودک می تواند این حالت را درک نموده ، سپس بی قراری کرده ، شیر را به سختی می خورد .فضایی آرام در زمان شیردهی برای کاستن این مشکلات کمک می کند همچنین وضعیت صحیح بچه در هنگام شیرخوردن بسیار مهم می باشد . شما بایستی در وضعیت راحتی بنشینید ، بچه را در بازوان خود قرار داده ، به طوری که صورتش مقابل پستان و شکم او روبروی شما باشد.شما بایستی همه ی پستان را برایش از لباس بیرون آورید و تنها نوک پستان یا هاله ی پستان لمس شود ،رفلکس روتینگ تحریک می گردد (رفلکس روتینگ به صورت نوازش کردن گونه می باشد که کودک سرش را به طرف پستان آورده شیر خوردن را شروع می کند).سپس سرش را بر می گرداند و شروع به مکیدن می نماید.وضعیت بد مکیدن ممکن است منجر به زخم نوک پستان ، نخوردن شیر و احساس عدم وجود شیر کافی گردد .گاهی ممکن است نیاز باشد که با انگشت قسمتی از پستان که روی بینی را گرفته است ، کنار بکشیم زیرا مانعی برای تنفس کودک به وجود می آید .
در شیردهی اولیه زمان شیر خوردن نوزاد کوتاه بوده و بین 2 تا 5 دقیقه می باشد .نیاز کودک نیز در این زمان ، زیاد نبوده و نیازی به دادن غذای اضافی وجود ندارد .به تدریج که شیر زیاد می شود ، مدت مکیدن بچه نیز بیشتر می گردد .کودک قادر است نیاز گرسنگی خود را در عرض 5 دقیقه رفع نماید ولی از مکیدن لذت برده و بنابراین مکیدن خود را مدتی دیگر ادامه می دهد.شیر مادر در ابتدا بیشتر آبکی و حاوی قند و پروتئین بیشتر و پس از مقداری نوشیدن یا مکیدن بچه ، بیشتر حاوی چربی می باشد و مادرانی که فقط مدت کمی از هر پستان به بچه شیر می دهند ، وی را از قسمت پرچربی که برای رشد کودک بسیار مهم است ، محروم می کنند .معمولاً هنگامی که کودک از یک پستان به قدر کافی شیر مکید و یا شیر آن تمام شد ، آن را رها کرده و در این حالت بایستی با پستان دیگر تغذیه او را شروع نمود .اما اگر بچه پستان را رها نکرد ،با گذاشتن انگشت کوچک دست خود در گوشه ی دهان کودک ، دهان باز شده و پستان را رها می کند .هیچ گاه پستان را از دهان بچه بیرون نکشید زیرا موجب آسیب و جراحت هاله پستان و نوک آن می گردد.10 تا 15 دقیقه مکیدن در هر بار تغذیه ، معمولاً برای بچه کافی می باشد.

نیاز تغذیه ای

مادر بزرگ شما یا حتی مادر شما هنگامی که بچه به نظر گرسنه می رسیده یا هر وقت که گریه می نموده ، به او شیر می داده است . این روش را برنامه ی خود تنظیمی گویند .بعدها این امر مرسوم گردید که تغذیه کودک را در زمان های ثابت با توجه به زمان و ساعت مقرر هر سه ساعت برای بچه زیر 3 کیلوگرم و هر چهار ساعت برای بچه بالای 3 کیلوگرم انجام داد .حتی اگر بچه گریه نمود یا جیغ کشید ،زودتر از زمان برنامه ریزی شده به او شیر نمی دهند و تلاش برای آرام کردن او با دادن آب و آب میوه صورت می گیرد .بسیاری مادران بر این باورند که تغذیه بر اساس برنامه برای گوارش و تربیت کودک ضروری می باشد . این نکته ضروری است که بدانیم تغذیه کودک بایستی تجربی بوده و نبایستی زیاد تابع قانون باشد .هنگامی که بچه گرسنه است او را تغذیه کنید و هنگامی که خوابش می آید ، او را بخوابانید .در عرض چند هفته یک برنامه خواب و بیداری و خوراک خود به خود به وجود می آید که کاملاً منظم می باشد .بنابراین حتی اگر شما با ساعت منطبق نباشید ،کودک برای خودش تنظیم می شود .همین روش برای تغذیه ی شبانه به کار می رود .کودک فرق بین شب و روز را نمی داند و از آنجایی که ساعات زیادی را در طول روز خواب می باشد ، شبها گرسنه و بی خواب می گردد .بنابراین تنها تأکید ، تغذیه ی شبانه ی کودک ، در صورت نیاز می باشد .
شما نبایستی برای تربیت کودک یا مجبور کردن وی جهت تغذیه شبانه اجباری فراهم آورید .این امر تنها منجر به ادامه ی گریه ی طفل و بیدار کردن اهل منزل و حتی همسایه ها می گردد .شما و همسر شما به هر جهت بیدار بوده و شاید بچه را کتک بزنید بنابراین چرا او را مجبور به خوردن کرده و آرامش را از دست بدهیم ؟ باید همیشه کارهای عقلانی انجام داد . کودک به زودی نظیر همه ی ما در زندگی ، منظم خواهد شد .ترس از این که وقت شما تنها منحصر به بچه شده و وقتی برای خود نداشته باشید ، آزار دهنده می باشد . کارها و اعمال کودک به زودی و به طور کامل تنظیم گشته و می توانید وقت خود را برای رفع نیازهای او تظنیم نموده و به کارهای دیگر نیز برسید . هنگامی که این امر انجام می پذیرد ،می توانید او را تا حدودی مجبور به تغییر زمان تغذیه ، کمی زودتر یا دیرتر برای انجام سایر نیازهای خود ، بنمایید .کودکی که در ساعت 9 صبح تغذیه می شده است ، در صورتی که می خواهید ساعت 9 بیرون بروید ، می تواند به تدریج تشویق شده تا کمی زودتر این عمل صورت بگیرد .
همین کار در شب نیز می تواند صورت بگیرد .بعد از 2 یا 3 ماهگی اغلب کودکان برنامه ی تنظیم شده ی معینی دارند .مشکلات احتمالی به علت کافی نبودن شیر مادر یا عدم احساس راحتی کودک حاصل می گردد .کودکانی که از شیر مادر تغذیه می شوند ، هوای زیادی را نمی بلعند و بنابراین آروغ زدن ضروری نمی باشد .بعضی از کودکان هم اصلاً نیازی به آروغ زدن ندارند. اما تفاوت های فردی وجود داشته و پس از هر بار تغذیه بایستی بچه را بغل نموده سرش را روی شانه گذاشت .این عمل به بالا آمدن هوای بلعیده شده کمک می کند .
گاهی بازیگوشی های کودک در شب موجب بیدار ماندن شما شده و اگر در ساعات روز کسی نباشد که از او نگهداری کند ، در روز هم فرصتی برای استراحت و خواب نخواهید داشت .بنابراین با همسر خود به نوبت با او بازی کرده و از او نگهداری کنید .
این امر عقلانی است که بیدار شدن یک نفر در شب بهتر از بی خواب شدن هر دو می باشد .نگران نباشید ،این وضعیت همیشگی نیست و هفته 6 تا 8 زندگی ،نوزاد یاد می گیرد که 6 ساعت متوالی را شب ها بخوابد .
بعضی ها فرشته هستند و چند روز پس از تولد خواب خوبی در شب خواهند داشت .ولی همیشه بایستی برای بدترین وضعیت آماده شد و بدترین حالت نیز همیشه بهتر خواهد شد .

آیا شیر من کافی است ؟

شیر مادر از 100 میلی لیتر در روز دوم به 500 میلی لیتر در هفته دوم خواهد رسید و به تدریج بیشتر هم خواهد شد .بعضی از مادران بشدت دچار نگرانی می شوند که آیا شیرشان برای کودک کافی است یا خیر . من مادرانی را می شناسم که هر بار پس از شیر دادن یا حداقل روزی یک بار بچه را وزن می کنند .این نگرانی ممکن است با شیردهی کافی طفل تداخل پیدا کند . کودکی که ناآرامی نمی کند و به راحتی پس از شیر خوردن می خوابد ، و کمتر از دو تا سه ساعت به شیر نیاز پیدا نمی کند ، به اندازه ی کافی از مادر شیر مکیده است .احساس پُری پستان و جریان یافتن شیر به هنگام مکیدن نوزاد ، دلیل دیگری برای کافی بودن شیر مادر می باشد . اغلب مادران می توانند شیر کافی برای تغذیه کودک را تا 6 ماهگی و حتی بیشتر ، تولید کنند .
شما بچه خود را در حال رشد مشاهده و احساس نموده و البته می توانید وزن او را یک یا دو هفته یک بار اندازه بگیرید تا از خود مطمئن شوید .سپس ، وزن کردن کودک هر یک ماه کافی است .جزئیات الگوی افزایش وزن در بخش رشد گفته خواهد شد .
اگر کودک زیاد گریه کند و خواهان شیر بیشتری باشد و یا به خوبی نتواند بخوابد ، به احتمال زیاد شیر مادر برای او کافی نیست .مدفوع او سفت شده و افزایش وزن کافی پیدا نمی کند .بنابراین سعی کنید تا به دفعات بیشتری او را تغذیه کنید زیرا این عمل موجب افزایش تولید شیر می گردد . مطمئن شوید که وضعیت کودک در هنگام شیر خوردن مناسب بوده و دسترسی خوبی به پستان دارد .اما اگر این کارها مؤثر واقع نشد و کودک آشکارا گرسنه بود ، نیاز به غذای اضافی به وجود می آید .بین 4 تا 5 ماهگی ، غذاهای نیمه جامد را می توان برایش شروع کرد ، اما قبل از این سن ، مقداری شیر دیگر باید داده شود .
بایستی تلاش نمود تا حتی الامکان از بطری استفاده نکرد و با قاشق یا فنجان به او شیر داد .
عقاید مختلفی در مورد غذاهای مخصوصی که تولید شیر را افزایش می دهند ، وجود دارد .دلیلی وجود ندارد که این غذاها بتوانند شیر را افزایش دهند مگر از طریق اعمال اثر روانی .آنچه که مهم می باشد ، خواسته ی مادر برای شیردهی به نوزاد و عدم ایجاد اضطراب در مورد آن است . مادر بایستی در طی روز استراحت داشته و خودش را خسته و عصبی نکند .رژیم غذایی او بایستی مقوی و حاوی سبزیجات و میوه بوده و همچنین مایع کافی بنوشد .
قرص های خوراکی که ممکن است برای ضد حاملگی استفاده شود ، گاهی با تولید شیر تداخل پیدا می کنند .بهتر است که با پزشک در مورد روش ضد بارداری در دوره ی شیردهی مشورت گردد .

مادران کارمند

قوانین برای مرخصی زایمان در همه ی دولت ها و تشکیلات اقتصادی وجود دارد قوانین در چند سال اخیر تغییر کرده و طبق آن ، به زنان کارمند یا کارگر ، 4 ماه مرخصی زایمان داده می شود که در کشورهای مختلف با کمی تغییر اجرا می شود :بعضی 6 هفته قبل و 6 هفته بعد از زایمان ، و عده ای از مرخصی قبل از زایمان کاسته و مرخصی بعد از زایمان را افزایش می دهند . اگر مادر بتواند بدون لطمه زدن به شغل خود مرخصی بیشتری داشته باشد بایستی او را تشویق به این کار نمود .
متأسفانه ، قوانین مرخصی زایمان در صنایع اقتصادی و مناطق کوچک به خوبی اجرا نمی شود .
هنگامی که مادر سرکار نمی رود بایستی نوزاد خود را در هر زمان لازم چه شب و چه روز ، شیر بدهد .پس از اتمام مرخصی باید نوزادش را قبل از رفتن به سر کار شیر داده اگر کودک گرسنه نباشد ، بایستی شیر خود را دوشیده و برای طفل بگذارد تا در غیابش ، فرد دیگری آن را به او بدهد .شیر مادر احتیاجی به گرم کردن یا جوشاندن ندارد .در عوض بایستی در مکان سرد و ترجیحاً در یخچال نگهداری شود . فردی که مسئولیت دادن شیر مادر را به بچه در غیاب مادر دارد ، بایستی شیر را قبل از خوراندن به بچه از یخچال بیرون آورد تا سرد نباشد .

چگونه شیر را بدوشیم ؟

یک لیوان را تمیز بشویید .آن را با آب جوش آب کشیده یا ترجیحاً 2 تا 3 دقیقه در آب جوش قرار دهید تا میکروب های آن از بین بروند .دستهای خود را نیز تمیز بشویید ، پستان را بیرون آورده و با دست نگه دارید .انگشت شست را روی هاله ی پستان در قسمت بالای آن و انگشت اشاره را در قسمت پایین هاله پستان قرار دهید . هاله دور نوک پستان را با انگشت اشاره و شست بفشارید .به فشردن و شل ساختن ادامه دهید .شیر شروع به تراوش نموده و جریان خواهد یافت .هاله ی پستان را از همه جهات بفشارید تا مطمئن شوید که شیر از همه نقاط پستانی دوشیده می شود .هیچ گاه نوک پستان را فشار ندهید بلکه هاله پستان را بفشارید .

آیا شیردهی موجب بد شدن هیکل خواهد شد ؟

این عقیده که شیردهی موجب از ریخت افتادن بدن می شود ، پایه و اساسی ندارد تنها چیزی که شما باید انجام دهید ،پوشیدن سینه بند مناسب است . بزرگ شدن اصلی پستان در زمان حاملگی رخ می دهد و به این که شیر بدهید یا ندهید وابسته نمی باشد عقیده دیگری که می گوید شیردهی موجب چاق شدن می شود نیز صحیح نیست .به عبارت دیگر ، چربی ذخیره شده در زمان حاملگی به منظور ذخیره انرژی جهت شیردهی بوده و به تدریج با شیردهی کاهش می یابد مگر این که غذاهای چاق کننده بیشتری مثل شیرینی ها ، غذاهای سرخ کرده ، کره و خامه مصرف گردد .

نوک پستان مسطح یا تو رفته

با توجه دقیق به نوک پستان ها در زمان حاملگی ، این مشکل به حداقل خواهد رسید نوک پستان مسطح را می توان در ماه آخر حاملگی با کشیدن ملایم انگشتان روی هاله پستان از قاعده نوک پستان به خارج ،به طور مکرر و منظم در همه جهات ، تصحیح کرد .نوک پستان تو رفته مشکل بزرگتری را ایجاد می کند و مکیدن نوزاد از آن مشکل خواهد بود .پوششهای نوک پستانی در این صورت می توانند به کار برده شوند تا مکیدن بچه بهتر صورت گیرد . مشکل پستان تو رفته شیوع چندانی ندارد .

احتقان پستان

این مورد ممکن است روز سوم یا چهارم ،هنگامی که شیر بیشتری تولید می شود ، به وجود می آید .شیر اضافی بایستی به وسیله ی دوشیدن ، تخلیه گردد .نوک پستان نبایستی فشرده شود زیرا باعث درد خواهد گردید .یک سینه بند مناسب باید پوشیده شود .پستان در این حالت ، محتقن و دردناک بوده و کودک به علت سفت بودن پستان ، به خوبی قادر به مکیدن شیر نخواهد بود .این امر به خاطر این است که به طور طبیعی ، نوزاد هنگام مکیدن شیر نوک پستان را در انتهای دهان خود می گذارد و در حقیقت هاله پستان را می مکد ولی در این وضعیت ،به علت سفت بودن پستان ،هاله و نوک آن به خوبی در دهان کودک قرار نمی گیرد .احتقان پستان می تواند همچنین منجر به آبسه پستان گردد مگر این که شیر اضافی به موقع تخلیه شود .به کودک اجازه دهید تا آنجا که ممکن است شیر بمکد ،اگر کودک نتواند شیر کافی را بمکد ، بایستی خود ، شیر را بدوشید .دوشیدن با دست بهترین روش بوده ولی می توان از شیر دوش نیز استفاده کرد .گذاشتن پارچه ی گرم و یا حمام داغ به بهبود وضعیت کمک می کند .پس از دوشیدن مقداری شیر ،بایستی کودک را روی پستان گذاشت .تا وقتی که وضعیت پستان مطلوب نگردیده ، دوشیدن شیر را ادامه دهید .
شیر دوش ها ممکن است موجب ورم نوک پستان و حتی عفونت محل گردند . در واقع باز هم تأکید می شود که دوشیدن با دست ، بهترین روش است .در شیردهی مناسب نوزاد بندرت مشکلی با احتقان پستان به وجود می آید . پوشیدن سینه بند مناسب نیز از احتقان موضعی جلوگیری می کند .

زخم نوک پستان

شایع ترین علت زخم نوک پستان این است که نوزاد شیر را در وضعیت نامناسبی می مکد .بایستی اندازه ی کافی از هاله پستان در دهان کودک قرار بگیرد و تنها منحصر به نوک پستان نباشد .
از به کار بردن صابون برای نوک پستان خودداری کرده و با آب معمولی روزی یک یا دو بار آن را تمیز کنید .پستان را از دهان نوزاد بیرون نکشید صبر کنید تا مکیدن نوزاد تمام شده و آن را رها نماید و یا انگشت کوچک خود را در گوشه ی دهان طفل قرار دهید تا پستان را رها نماید .اگر درد ادامه پیدا کرد بایستی با دوشیدن شیر ، و یا به وسیله ی شیر دوش ، شیر پستان را خارج کنید و آن را به بچه بدهید .

شقاق (شکاف )نوک پستان

اگر طفل به مکیدن خود در وضعیت بدی ادامه بدهد ، ممکن است موجب آسیب پوست نوک پستان گردیده و سپس یک شکاف یا ترک روی آن به وجود آید . این امر می تواند منجر به عفونت محل گردد .پستان را در برابر نور آفتاب و هوای آزاد تا می توانید قرار دهید .همچنین می توانید پس از شیردهی ، قطره ای از شیر خود را روی قسمت ضایعه دیده بچکانید .این عمل به ترمیم پوست کمک خواهد کرد .چند قطره از آب پرتقال یا آبلیمو نیز مؤثر می باشد .می توانید از کرم محافظ و یا روغن خوراکی یا خامه نیز استفاده کنید .اگر نوک پستان هنگام شیردهی خیلی دردناک بود ، بایستی شیر را دوشید و با یک قاشق یا فنجان و یا به وسیله ی بطری استریل تا زمانی که نوک پستان بهبود یابد ،به نوزاد داد.هیچ دلیلی برای توقف شیردهی وجود ندارد.

تراوش پستان

هنگامی که نوزاد از یک پستان شیر می مکد ، از پستان دیگر هم شیر بیرون می آید این امر می تواند به وسیله ی گرفتن نوک پستان با دست یا دستمال متوقف شود .پدیده ی تراوش به تدریج کاهش خواهد یافت .

جایگزین های شیر مادر

اگر چه شکی نیست که شیر مادر بهترین غذای کودک می باشد ، همیشه به خاطر دلیلی خاص ،عده ای از مادران قادر نخواهند بود که به طور کافی ، کودکان را با شیر خود تغذیه نمایند و به ناچار شیر دیگری را به وسیله ی بطری یا فنجان به بچه می دهند .معمولاً بچه 4 تا 5 ماهه را می توان به وسیله ی فنجان شیر داد ولی کودکان کم سن تر را خیر .
هر وقت که امکان داشت ،بایستی فنجان را جایگزین بطری نمود ، زیرا تمیز نمودن آن آسان تر است .استفاده از قاشق روش دیگری است که مشکل تر می باشد .به هر حال اگر مجبور به استفاده از بطری هستید ، بایستی در مورد بهداشت بطری بسیار دقیق باشید .

تمیز کردن و جوشاندن بطری

بطری و پستانک آن بایستی با مواد پاک کننده به وسیله ی برس بطری (بطری شوی )کاملاً تمیز شوند .برای پاک نمودن بقایای شیر روی پستانک ، می توان از نمک استفاده کرد .پس از شستن ، بطری و پستانک و سایر اجزای بطری را در یک قابلمه پر آب قرار داده و سپس برای ده دقیقه آن را بجوشانید .بهتر است که ظرف مخصوص جوشاندن بطری داشته باشیم ؛ پس از جوشاندن و سرد کردن ، آب آن را باید خالی کرد و در قابلمه را بست . بهتر است که 3 یا 4 بطری داشته باشیم بنابراین قبل از هر بار شیردهی منتظر جوشاندن بطری نمی شویم .
بطری ها می توانند به وسیله ی قرار دادن آن ها در محلول هیپوکلریت سدیم ( وایتکس )یا محلول های سفید کننده که اغلب در دسترس می باشد ، استریل شوند .یک قاشق غذاخوری از آن به یک لیتر آب اضافه شده و بطری ها در محلول به دست آمده 3 یا 4 ساعت قرار داده می شوند .بایستی توجه کرد که بعد از این کار بایستی به دقت و با آب فراوان آن ها را بشویید .محلول جدید هر بار بایستی ساخته شود .محلول لوگل یده ، 5 قطره در یک لیتر آب ، می تواند همچنین برای استریل کردن بطری ها استفاده شود .از آنجایی که فنجان یا لیوان راحت تر تمیز می شود ، بایستی کودک را هر چه زودتر ، تشویق به خوردن با آن نمود .
بسیاری مادران ، شیر دادن با بطری را به خاطر اطمینان خودشان ادامه می دهند نه این که بچه نمی تواند از فنجان شیر بخورد .
بایستی به خاطر آورد که تغذیه با بطری بسیار وقت گیر و نیازمند تدارکات کافی جهت استریل نمودن بطری هاست و البته قیمت شیر خشک هم در اینجا مطرح می باشد .گاهی مادران نوع شیر خشک را عوض کرده، زیرا اعتقاد دارند که شیر خشک خاص قبلی برای کودکشان مناسب نبوده است .آن ها با دوستان و همسایگان مشورت کرده و بیشتر گیج می شوند .با در نظر گرفتن همه ی موارد باز هم به این نتیجه می رسیم که شیر مادر ساده ترین و بهترین روش تغذیه ی کودک می باشد .

سوراخ پستانک بطری

اغلب پستانک های بطری سوراخی دارند ولی ممکن است این سوراخ خیلی کوچک باشد.در این صورت ، می توان آن را بزرگ تر کرد :سوزن را حرارت داده تا قرمز شود و با گیره آن را گرفته ، سوراخ پستانک را گشاد نمایید .هنگامی که بطری واژگون می شود ، از یک سوراخ مناسب قطره قطره شیر می چکد و هنگامی که طفل آن را می مکد جریان می یابد .

کدام شیر و چقدر ؟

می توان از شیر تازه ی گاو یا پاستوریزه یا شیر خشک بنا به تأمین رضایت یا در دسترس بودن آن استفاده نمود .شیرتازه بایستی همیشه جوشانده شود. حتی شیر پاستوریزه نیز برای کودک احتیاج به جوشاندن دارد .یک قاشق غذاخوری شکر به هر 75 تا 100 میلی لیتر شیر اضافه می شود .شکر بایستی تا حد امکان تمیز باشد ، و گرنه منجر به عفونت در بدن طفل می گردد .شیر بایستی قبل از ریختن در بطری ، صاف شده و گرنه خامه ی آن سوراخ پستانک را مسدود می نماید .

آیا شیر بایستی رقیق شود ؟

همان طور که قبلاً اشاره شد ، شیر گاو از بسیاری جهات با شیر انسان تفاوت دارد . در اولین 6 یا 8 هفته ی زندگی شیر گاو بایستی رقیق شود .به طوری که یک پیمانه آب به سه پیمانه شیر اضافه شود و شکر را نیز مثل دستور بالا افزود .پس از این مدت ، رقیق کردنش شیر لازم نبوده و کودک را می توان با شیر رقیق نشده و شکر افزوده شده تغذیه نمود .

شیر خشک

انواع شیر خشک در بازار وجود دارد و می توان هر کدام از آن ها را انتخاب کرد .از آنجایی که ترکیب شیر گاو با شیر انسان تفاوت دارد ، کارخانه ها آن را به گونه ای تعدیل می کنند که مشابه شیر انسان باشد .این امر نیز دال بر این است که شیر مادر بهترین تغذیه برای کودک بوده و رقیبی ندارد . پس چرا کودک را از شیر مادر محروم کنیم ؟ قربانی روش های تبلیغاتی شرکتهای سازنده شیر نشوید !
هنگام تهیه شیر خشک به خاطر داشته باشید که هر پیمانه ی شیر خشک تا سطح دهانه ی آن پر بوده و بیشتر از این مقدار نگردد .معمولاً 30 میلی لیتر آب برای هر پیمانه شیر خشک نیاز می باشد .
مهم است که آب مصرفی برای تهیه شیر خشک قبلاً جوشیده باشد .قاشقی که برای هم زدن شیر به کار می رود نیز بایستی قبلاً با قطعات بطری در آب جوش قرار گرفته باشد .
انواع شیر خشک را می توان در یک بطری مخلوط نمود و به کودک داد .قبل از هر بار درست کردن شیر ، دستها را خوب بشویید .
گاهی لازم است که از خانه بیرون رفته و کودک را با فرد دیگری در خانه تنها بگذارید پس تغذیه اش چه می شود ؟ یک بطری شیر می توان آماده کرد و آن را در یخچال گذاشت و کمی قبل از شیر دادن به بچه ، بطری را چند دقیقه در آب گرم قرار داد .
قبل از دادن آن شیر ،چند قطره روی دست خود ریخته تا مطمئن شوید زیاد گرم نمی باشد بسیاری از کودکان شیر سرد را به راحتی می خورند . اگر امکانات یخچال یا جای سرد وجود نداشته باشد ، می توان شیر آمده شده را در هوای آزاد ، یک تا دو ساعت در تابستان و کمی بیشتر ، در زمستان نگهداری کرد . بایستی به خاطر داشته باشید که میکروب ها در شیر ، بسیار سریع رشد می کنند ، مخصوصاً در هوای گرم .در صورتی که احتمال رشد میکروب ها وجود داشته باشد بهتر است که روش تهیه ی شیر خشک را به نگهدارنده ی کودک آموزش داده تا به موقع برای کودک آماده سازد .

اشکالات جزیی در تغذیه با بطری

کودک ممکن است با اینکه با قدرت می مکد ولی گریه را سر بدهد .دلیل آن ممکن است انسداد سوراخ پستانک باشد .در این صورت پستانک آن بایستی تعویض گشته و یا تمیز شود .
گاهی در بطری خلاء ایجاد شده و پستانک به داخل بطری کشیده می شود . پستانک را از کناره های آن کمی بکشید .این امر باعث می شود هوا به داخل شیشه رفته و شیر پس از مکیدن ، دوباره جریان نیابد .در صورتی که کودک گریه نموده و پستانک شیشه را از دهانش بیرون کند ، احتمال سرد یا گرم بودن بیش از حد وجود دارد ؛ و یا ممکن است سوراخ پستانک خیلی بزرگ یا کوچک باشد .
کودکانی که با بطری تغذیه می شوند به علت این که هوای بیشتری را می بلعند ،احتیاج به آروغ زدن در اواسط تغذیه یا پس از اتمام آن خواهند داشت .
برخی کودکان سریعاً آروغ زده و عده ای دیگر به مقداری زمان احتیاج دارند . می توان کودک را چند دقیقه در بستر خواباند و سپس او را بلند کرد .تغییر و ضعیت از حالت خوابیده به حالت قائم اغلب موجب آروغ زدن طفل خواهد
شد.
وضعیت گرفتن بطری هنگامی که در دهان کودک می باشد بسیار مهم است . پستانک بطری نبایستی همیشه پر بوده و آن قدر مایل قرار نگیرد که همراه شیر ، هوای زیادی وارد دهان کودک شود .

میزان شیر

نیاز کودک به شیر چه اندازه است ؟ هر کودک با دیگری تفاوت داشته و میزان شیر ممکن است به طور قابل توجهی متغیر باشد اما در ذیل اطلاعات مفیدی آورده شده است :

راهنمای تعداد وعده تغذیه ای و میزان شیر در هر وعده

سن = (1 ـ 0 ) تعداد دفعات شیر دادن = ( 8 ـ 6 ) سن ( 2 ـ 0 ) میزان شیر در هر وعده = ( 75 ـ 50 میلی لیتر )
سن = ( 3 ـ 1 ) تعداد دفعات شیر دادن = ( 6 ـ 5 ) سن ( 2 ماه ـ 2 هفته ) میزان شیر در هر وعده ( 125 ـ 100 میلی لیتر )
سن =( 6 ـ 3 ) تعداد دفعات شیر دادن = ( 5 ـ 4 ) سن ( 3 ـ 2 ) میزان شیر در هر وعده = ( 150 ـ 125 میلی لیتر )
سن = ( 12 ـ 6 ) تعداد دفعات شیر دادن ( 4 ـ 3 ) سن ( 5 ـ 3 ) میزان شیر در هر وعده = ( 175 ـ 150 میلی لیتر )
سن = ( ـ ) تعداد دفعات شیر دادن = ( ـ ) سن ( 12 ـ 5 ) میزان شیر در هر وعده = ( 225 ـ 175 میلی لیتر )
هنگامی که کودک شیر در نظر گرفته شده را تمام می کند و هنوز به نظر می رسد که گرسنه است ، 15 تا 30 میلی لیتر شیر اضافی باید به او داد . حداکثر میزان نیاز کودک در هر وعده 225 میلی لیتر می باشد .

بطری شیر ،رابط بین کودک و مادر

شیر دادن با بطری هم می تواند پیوندی بین مادر و کودک برقرار کند .مادر می تواند کودک را بغل نموده و قرار دادن او ،چسبیده به مادر می تواند رضایت و احساس مشابه حالت شیردهی از پستان مادر را ایجاد کند .مشکل هنگامی بروز می کند که مادر فکر می کند چون شیر خود را نمی دهد ، شیردهی با بطری را فرد دیگر می تواند به خوبی انجام دهد .
در بسیاری از خانواده ها ، شیردهی با بطری را فرد دیگری انجام می دهد . این عمل احساس نزدیک بودن به مادر را در بچه سرکوب می کند .برخی مادران ، شیشه شیر را به یک بالش یا گوشه ی گهواره تکیه می دهند .
این امر نه تنها باعث سرکوب احساس نزدیکی با مادر می شود بلکه ممکن است بطری به پایین افتاده و یا در صورت قرار گرفتن در وضعیت نامناسب ، هوای زیادی توسط کودک بلعیده شود .
بهترین کار ، بغل گرفتن کودک هنگام تغذیه می باشد .

شیر دهی در زمان خواب کودک

برخی مادران به کودک خود در زمانی که خواب است ،با بطری شیر می دهند زیرا در زمان بیداری به اندازه ی کافی شیر نخورده است و یا مادر نمی خواهد که وقتی می خوابد به علت گرسنگی بچه از خواب بیدار شود بنابراین با این عمل اطمینان از سیر بودن کودک حاصل می کند .
این امر بایستی در صورتی که کودک به علت دندان درآوردن یا بیماری بی قرار و ناآرام بوده و نمی توان به خوبی او را تغذیه نمود ، فقط به طور موقتی انجام گردد ،در غیر این صورت این عمل نه تنها باعث ایجاد اخلاق بد می گردد ، بلکه ممکن است منجر به پوسیدگی دندان به علت باقی ماندن شیر در بین دندان ها گردد .

متوقف کردن تغذیه با بطری

گاهی ممکن است کودکان 2 یا 3 ساله ای را ببینید که هنوز با شیشه ، شیر می خورند و مادران با فرهنگ پایین دایم در جدال برای ترک این رفتار هستند . زمان بازداشتن کودک از تغذیه با بطری ، بین 6 تا 9 ماهگی است .اگر تا 6 ماه به کودک ، شیر خود را بدهید مشکل بطری به وجود نمی آید ،زیرا در صورت نیاز به شیر اضافی می توان با فنجان کودک را تغذیه نمود .اما اگر به دلایلی قادر به دادن شیر خود نباشید ، بالاجبار شیردهی با بطری شروع خواهد شد .
از 6 ماهگی به بعد ،کودک به راحتی می تواند با فنجان شیر بخورد . او را تشویق نمایید تا چنین کاری بکند .در این سن ، او یاد می گیرد که فنجان یا استکان را با دست نگه داشته و به طرف دهانش ببرد .برای یاد گرفتن می توان مقداری آب یا آب میوه را در استکان ریخته واجازه داد که یک یا دو جرعه بنوشد . به تدریج مقدار آن را افزایش دهید .او در ابتدا ممکن است تف کرده و از دهانش بیرون بریزد ولی به زودی یاد خواهد گرفت تا از فنجان یا استکان ، مایعات را بنوشد .مادران می ترسند که کودک شیر کمتری با فنجان خورده و در حقیقت تغذیه اش مختل گردد .
بایستی توجه داشته باشید که در این سن (بالای 6 ماه )از خوراک شیر او کم شده ، به خوراک مواد جامدش افزوده می گردد .البته بسیاری کودکان به راحتی مایعات و آب میوه را از فنجان می نوشند ولی شیر را فقط از بطری می خورند زیرا یک وابستگی بین شیر و بطری برای آن ها وجود دارد . به هر حال اگر قادر نبودید که در زمان موعد ، کودک را از بطری جدا کنید ، به شدت با این موضوع برخورد نکنید .کودک ، شیشه اش را دوشت داشته و برای او مثل یک اسباب بازی جالب می باشد .به تدریج ، دادن غذاهایی مانند فرنی یا به طور کلی غذاهای نیمه جامد را بیشتر و بیشتر نمایید .
یک فنجان یا استکان تازه مخصوص بخودش تهیه کنید .در صورتی که کودکتان لجوج است ، عصبانی نشوید ، زیرا همان طور که بزرگ ترها از بطری شیر نمی نوشند ،کودکان هم به تدریج این عادت را ترک می کنند .
شکستن بطری ها جلوی چشم کودک ،مشکل را حل خواهد کرد .او می داند که شما پرمایه بوده و مطمئن است که در صورت لجبازی ، یکی دیگر تهیه خواهید کرد .از همه ی این آرزوها پرهیز نموده ،کوشش کنید که هرگز از ابتدا از بطری استفاده نکنید ،در این صورت مشکلات بسیاری را حل کرده اید .
منبع:کتاب شما و فرزندانتان
/خ