افتتاحیه
چهارمین مجمع بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی در ساعت نه صبح روز دوشنبه 82/7/28 کار خود را در تالار فردوسی رسماً آغاز کرد. پس از پخش سرود جمهوری اسلامی ایران و تلاوت آیاتی از قرآن مجید، آقای فرجی دانا، رئیس دانشگاه تهران در بیاناتی حضور کلیه سخنرانان، دانشمندان را خوشامد گفت و از وزارت ارشاد و شورای گسترش زبان و ادب فارسی سپاسگزاری کرد. وی گفت : چنین مجامعی ارزش زبان فارسی را محقق خواهند نمود و زمینه مساعدی برای گفتگوی تمدنها فراهم خواهند کرد. در روزگار فعلی که علوم و فنون جدید به زبان انگلیسی ترویج می شوند، چنین مجامعی نقش زیادی در گسترش و عرصه زبان فارسی به عهده دارند .
سپس آقای دادخدا سیم الدینف از تاجیکستان، پیام انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی این کشور را قرائت کرد. در این پیام آمده است: زبان فارسی در همه دوره های تاریخ، زبان علم، سیاست و صلح بوده است و سابقه ای بی همتا دارد. مردمان کشورهای هم مرز ایران عاشق این زبانند و واژگان زیادی را از آن به میراث برده اند. در ادامه پیام تاکید شده است: زبان فارسی در سه سرزمین بالیده و در اصل سه زادگاه دارد: ایران، تاجیکستان و افغانستان؛ و با توجه به همین مسئله، پیشنهاد می شود که مجمع بعدی استادان زبان و ادبیات فارسی درتاجیکستان برگزار گردد.
سخنران بعدی آقای عبدالودود اظهر دهلوی از هندوستان بود که پیام انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی هند را قرائت کرد. در این پیام، زبان فارسی به عنوان مستحکم ترین حلقه در زنجیره روابط فرهنگی منطقه معرفی گشته که از حدود هزار سال پیش به هند وارد شده است. در این پیام همچنین از سازمان بین المللی یونسکو خواسته شده است که با همکاری شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی در ایجاد اتحاد و اتفاق میان انسان ها بکوشد و ارزش و اهمیت زبان فارسی را به جهانیان نشان دهد.
آقای آلکسی خیسماتولین به نمایندگی از سوی استادان زبان فارسی روسیه به ایراد پیام خود پرداخت. وی آموزش فارسی را از نیازهای ملت ها، به ویژه ملت های مسلمان دانست و آن را به عنوان پلی ارتباطی میان اعتقادات دینی آنان توصیف کرد. این پیام با ابراز امیدواری از روند تازه، همکاری ها و آموزش های لازم در زمینه گسترش زبان فارسی در روسیه پایان یافت.
آنگاه آقای حسن حبیبی، رئیس بنیاد ایران شناسی، با اشاره به این که « همدلی از همزبانی خوشتر است» ابراز امیدواری کرد که مجمع در روزهای آینده، رونق شکوهمندتری داشته باشد. وی سپس به بیان چند مسئله در آموزش زبان فارسی پرداخت و به دستور خط (رسم الخط) فارسی، تهیه دستور مناسب زبان فارسی، آموزش واژگان فارسی و محیط آموزشی زبان فارسی اشاره کرد و اهمیت آموزش فارسی به ایرانیان نسل دوم و سوم خارج از کشور را مورد تأکید قرار داد .
سپس آقای محمدجان شکوری نیزطی صحبت کوتاهی ضمن بیان اهمیت زبان فارسی در تاجیکستان، از سازمان دهندگان مجمع سپاسگزاری کرد .
پس از ایشان آقای غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، پس از قرائت غزلی از حافظ، به اهمیت این مسئله اشاره کرد که چگونه می توان با حفظ هویت ملی در فرایند جهانی سازی شرکت کرد. وی به استفاده از خط لاتین برای بیان مطالب زبان فارسی در اینترنت اشاره کرد و اظهار داشت که آموزش زبان فارسی در داخل و خارج کشور مستلزم تحقیق در روش ها و تولید انواع نرم افزارهای آموزشی مناسب است. وی سپس به تلاش های فرهنگستان در راستای نگاهبانی زبان فارسی اشاره کرد و آن را نشانه اعتقاد فرهنگستان برای باقی ماندن و سرفراز بودن دانست.
سپس آقای زن یان شن از چین در سخنان خود زبان فارسی را وسیله مبادله مهمی در بین ملل جهان، تسهیل امور تجارتی و پیشبرد تکنولوژی دانست. وی با بیان این که سالانه یکصد دانشجو در چین فارسی می خوانند، اعلام کرد که تعداد دانشگاه های ارائه کننده واحدهای زبان فارسی از یک به شش افزایش یافته است. این استاد چینی با ذکر این که متون زبان فارسی از رودکی تا مولوی به زبان مادری وی ترجمه و چاپ شده اند، ظهور این آثار را به همراه چاپ فرهنگ چینی - فارسی، از نشانه های شکوفایی آموزش فارسی در کشورش دانست.
سخنران بعدی آقای هادی خانیکی معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری بود. وی با این پرسش که زبان فارسی چگونه می تواند در دوران پرشتاب جهانی شدن حیاتی تازه بیابد، به نیازها و چشم اندازهای آینده این مسئله پرداخت.
سخنران بعدی آقای احمد مسجدجامعی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، و رئیس چهارمین مجمع بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی بود. وی ضمن ابراز تشکر و سپاس از استادان شرکت کننده اظهار داشت که زبان فارسی با تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانیان پیوند تمام عیار دارد و حذف تمام یا قسمتی از این زبان به میراث مشترک جهانی آسیب خواهد رساند. رئیس مجمع چهارم با بیان این که فارسی زبان علم، دین و فرقان است، گسترش آن را محدود به ایرانیان ندانست و گفت:ارتقای سطح آموزش فارسی و فراهم ساختن زیرساخت های لازم آن سیاستی است که دولت در پی آن بوده است .
سپس آقای محمد افضل از افغانستان نیز ضمن ابراز خرسندی از حضور در مجمع، به اهمیت زبان فارسی در منطقه پرداخت و از کمک های فرهنگی ایران به افغانستان پس از پایان دوره طالبان سپاسگزاری کرد.
برنامه افتتاحیه با شعرخوانی خانم فرزانه خجندی شاعر تاجیک به پایان رسید. ظهر میهمانان مجمع در ضیافت ناهار دانشگاه تهران شرکت کردند.
سخنرانی های روز نخست
سخنرانی های مجمع عصر روز دوشنبه آغاز شدند. سخنرانی های مجمع تحت عنوان های کلی «آموزش زبان فارسی»، «مسائل و مباحث زبان فارسی» و «زبان فارسی در جهان» در سه سالن جداگانه و به صورت همزمان ایراد گردیدند.
آموزش زبان فارسی
در نشست «آموزش زبان فارسی» به ریاست آقای سیدکمال حاج سید جوادی و حضور هیئت رئیسه متشکل از عبدالمنان نصرالدین (تاجیکستان) و شریف حسین قاسمی (هند)، پنج سخنرانی ایراد شد.
نخست آقای محمدجعفر یاحقی طی سخنانی با عنوان «مشکل انتخاب متن در آموزش زبان فارسی»، به موضوع تهیه متون آموزشی فارسی از زمان تأسیس دارالفنون تا امروز پرداخت و اهمیت انتخاب متن برای غیرفارسی زبانان را مورد تاکید قرار داد و به برخی ویژگی های متون مناسب برای کتاب های درسی اشاره کرد.
«فارسی در استراسبورگ: امروز و دیروز، امروز و فردا» عنوان سخنرانی آقای حسین بیک باغبان از فرانسه بود. وی گفت: آموزش زبان و تمدن ایرانی در استراسبورگ به سال های 1870م باز می گردد. این فعالیت ها با آغاز جنگ جهانی اول متوقف و از سال 1919م مجدداً آغاز شدند. مؤسسه زبان فارسی در استراسبورگ در سال 1961م و با مسافرت دکتر محمد معین رسماً کار خود را آغاز کرد و اکنون فارسی در دانشکده زبان های زنده استراسبورگ به همراه 24 زبان دیگر تدریس می شود که امید است کرسی زبان فارسی در این دانشگاه برای تمامی مقاطع تأسیس گردد.
آقای رامیل یوزمحمدف از روسیه در گفتار خود با عنوان «متد انتانسیو در آموزش زبان فارسی»، با معرفی روشی آموزش انتانسیو، آن را روش نتیجه بخش در آموزش فارسی در روسیه دانست که بر اساس آن به جای پنج هزار کلمه ای که متدهای سنتی به دانشجویان می آموزند از 6500 تا 7000 کلمه استفاده می شود و هدف آن است که دانشجویان پس از گذراندن دوره ها به راحتی به فارسی صحبت کنند. وی به اهمیت قراردادن اطلاعات فارسی، انگلیسی و روسی در سایت ایرنا اشاره کرد که دانشجویان از طریق ترجمه، مطالب آن ها می توانند فارسی را بهتر یاد بگیرند.
آقای محمد آصف نعیم صدیقی از هند در سخنانی با عنوان «شیوه ها و ابزارهای نو در آموزش فارسی به غیرفارسی زبانان» به شیوه آموزشی CLD در آموزش فارسی اشاره کرد که در آن، گونه گفتاری زبان مورد توجه جدی است و عمدتاً در لابراتوار زبان انجام می شود. در این شیوه از روزنامه به عنوان متنی خواندنی بیشتر استفاده می شود، زیرا روزنامه ها حاوی واژگان روزمره اقتصادی، سیاسی و اجتماعی هستند .
سخنران بعدی دکتر حسن ذوالفقاری بود که به معرفی مجموعه آموزشی «فارسی بیاموزیم» به عنوان بسته ای آموزشی در آموزش فارسی به ایرانیان ساکن خارج از کشور، پرداخت و اصول کلی حاکم بر این برنامه را ذکر کرد. وی اصلی ترین ویژگی های این مجموعه را توجه به ویژگی های فرهنگی زبان فارسی، توجه به ارزشیابی مداوم در طول تدریس، استفاده از خط تحریری و نستعلیق در نگارش کتاب، و آموزش موازی گونه های گفتاری و نوشتاری فارسی دانست.
مسائل و مباحث زبان فارسی
در نشست «مسائل و مباحث زبان فارسی» جلسه به ریاست دکتر مهدی محقق برگزار شد و آقایان ادموند هرزیگ (انگلستان) و ابوخلف (اردن) نیز به عنوان دیگر اعضای هیئت رئیسه حضور داشتند.
نخست آقای مهدی ناصح با مقاله«توانمندی های زبان فارسی در نقل و طرح دیدگاه های معرفتی» اظهار داشت که یکی از نکات ظریف در باب معرفت و ارتباط آن با انسان، شناخت وی نسبت به کل عالم و نیاز او به درک هستی در بافت هویت فردی است. نویسنده سپس با بررسی ریشه واژه انسان و ارتباط آن با «انس»، به جهان بینی عرفای فارسی زبان نسبت به آدمی پرداخت و اظهار داشت که زبان فارسی با تکیه بر نظریه های عرفانی، پیام آور ارمغان هایی است که لازمه زیبایی، کمال و جمال هستند .
آقای محرم فیض اف از تاجیکستان نیز در گفتار خود با عنوان «ویژگی های آوایی زبان فارسی بدخشان» با بررسی سیر تحول صامت ها و مصوت های زبان فارسی، از زبان فارسی میانه تاکنون، به معرفی ساختمان واجی زبان فارسی گویش بدخشان پرداخت.
آقای شمس الدین صالح از تاجیکستان نیز در مقاله «بهمنیار، پدیده ای تازه در ادبیات امروز تاجیکی» به معرفی این نویسندة نوگرای تاجیک پرداخت و آثار او از جمله «اسب آبی»، «رمان شاهنشاه» و داستان های «شاسا»، «غول کوهستان»، «دود حسرت»، «مرگ تارتنک» و«زرینه و زرنگار» را معرفی کرد.
خانم مهوش اسدی خمامی از مغرب در مقاله «خدای زبان فارسی نگهدار آن است»، با اشاره به حمله ابرهه به مکه و این جمله عبدالمطلب که «خدای کعبه نگهدار آن است»، به موقعیت فارسی در دوران ابرهه گونه زمانه و تسلط نظام های الکترونیکی و اینترنتی پرداخت و طرح دیدگاه گفت وگوی تمدن ها توسط آقای خاتمی را مورد تقدیر و ستایش قرار داد.
آقای خدایی شریف اف از تاجیکستان نیز در گفتاری با عنوان «احیای ادبیات مذهبی در تاجیکستان» به رشد و دوام فارسی در تاجیکستان علی رغم وجود اقوام ترک و انقلاب شوروی پرداخت و به بالندگی ادبیات مذهبی به رغم نظام ضد دینی حاکم بر شوروی سابق اشاره کرد.
زبان فارسی در جهان
نشست «زبان فارسی در جهان» نیز به ریاست آقای دکتر احمد تمیم داری تشکیل شد و دیگر اعضای هیئت رئیسه آقای چارلز نیومن (انگلستان)، خانم مطلوبه خجندی (تاجیکستان) و آقای نجم الرشید (پاکستان)بودند.
ابتدا خانم مهین ناز میردهقان با موضوع «طرحی نوین در تعامل زبان فارسی با دیگر فرهنگ ها»، به طرح پیشنهادی تاسیس«مرکز تحقیقات زبان های آسیایی» اشاره کرد و آن را زمینه ساز ایجاد تعامل هر چه بیشتر میان زبان و ادبیات فارسی و دیگر فرهنگ ها به ویژه در شبه قارة هند دانست. از نظر وی ایجاد چنین مرکزی زمینه گفت وگوی تمدن ها را ایجاد خواهد کرد و موقعیت مناسبی برای تقویت مطالعاتی ایران شناسی در کشورهای آسیایی به وجود خواهد آورد. علاوه بر این ایجاد چنین مرکزی موجب افزایش بیش از پیش اعتبارات جهانی و مبادلات علمی هر چه بیشتر با مراکز پژوهشی داخل و خارج از کشور خواهد شد که به روزآمد شدن و همگامی پژوهش ها با رهیافت های نوین علمی، کمک شایان توجهی می کند.
سپس دومینیک بروکشا از انگلستان نیز به «مطالعات زبان فارسی در دانشگاه آکسفورد، از سال 1636 تاکنون» پرداخت و گفت: دانشگاه آکسفورد احتمالاً تنها دانشگاه بریتانیاست که زبان فارسی را به صورت جامع عرضه می کند. آموزش فارسی و اصولاً مطالعه زبان های خاور نزدیک در انگلستان از قرون وسطی شروع شده است اما ایجاد کرسی رسمی زبان فارسی در آکسفورد به نیمه دوم قرن نوزدهم بازمی گردد. وی افزود: تقویت روابط سیاسی انگلستان با دولت صفوی باعث شد که آموزش فارسی در آکسفورد صورت جدی تری پیدا کند و گسترش یابد. نویسنده در ادامه به وضعیت فعلی زبان فارسی در این دانشگاه پرداخت و به فعالیت های استادانی چون جولی میثمی و علیرضا شیخ الاسلامی اشاره کرد.
خانم فائزه مردانی از ایتالیا در مقاله «کرسی های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های ایتالیا» به چهار مرکز اصلی آموزش فارسی در ایتالیا، یعنی دانشگاه های ناپل، ونیز، رم و بولونیا اشاره کرد و با توجه به علاقه به وجود آمده به زبان فارسی، به کمبودهای موجود در این خصوص پرداخت و راهکارهایی را ارائه کرد.
محمد شمیم خان از بنگلادش در گفتاری با عنوان «سهم شعر و ادب فارسی در شعر و ادب بنگالی» با قرائت غزلی از حافظ او را اهداکننده قند پارسی به بنگاله معرفی کرد و اظهار داشت که وجود بیش از شش هزار واژه قرضی فارسی در بنگالی نشان از حضور جدّی این زبان در شعر و ادب بنگالی دارد. بخش بعدی این مقاله به معرفی دکتر مقصود هلالی، فارسی گوی بنگلادشی، اختصاص داشت که در عرصه های مختلف زبان، زبان شناسی و ادبیات فارسی فعالیت های جدّی داشته است.
آقای گوهر نوشاهی از پاکستان نیز به «موقعیت زبان فارسی در مدارس دینی پاکستان» پرداخت. وی ابتدا به گسترش اسلام در شبه قاره هند توسط ایرانیان اشاره کرد و گفت که زبان فارسی در مدارس دینی شبه قاره نقش مهمی ایفا می کند و بعد از عربی، همواره زبان دوم مدارس دینی بوده است. آقای نوشاهی با ذکر این که در پاکستان حدود شش میلیون نفر در مدارس دینی هستند و به فارسی آموختن نیاز دارند، گفت: وضع تدریس فارسی در پاکستان نه عوض شده است و نه بهتر شده است. وی در ادامه از پندنامه سعدی، بدایع منظوم مولانا علی رضا قادری و پندنامه عطار به عنوان نمونه هایی از متون درسی این مدارس اشاره کرد.
سخنرانی های روز دوم
دومین روز مجمع بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی در دو بخش صبح و عصر و در سه سالن جداگانه برگزار گردید.
آموزش زبان فارسی
صبح: در نشست «آموزش زبان فارسی» که به ریاست آقای محمدجعفر یاحقی و هیئت رئیسه متشکل از آقایان دومینیک بروکشا (انگلستان) صالح محمد دور (افغانستان) و ویکتور الکک (لبنان) تشکیل شد، پنج سخنرانی ایراد گردید.
سخنران اول آقای بهزاد قنسولی بود که درباره «درجه دشواری متون آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان» صحبت کرد. وی درجه دشواری متون آموزشی زبان هدف را از عوامل مؤثر در فرآیند درک نوشتار دانست. طبق نظر وی، عدم تناسب متون با سطح دانش و توانایی فراگیران غیرفارسی زبان، مانع توسعه مؤثر توانایی های درک مطلب می شود. آقای قنسولی سپس با بررسی سطح دشواری کتاب های «آزفا»، به پاره ای از مشکلات این کتاب ها در آموزش فارسی اشاره کرد.
سخنران دوم این جلسه، خانم نوارت آراکلیان از ارمنستان بود که سخنرانی خود را با عنوان «شیوه ها و ابزارهای نو در آموزش زبان فارسی با نگرشی ویژه به آموزش غیرفارسی زبانان» ایراد کرد. وی پس از بیان روابط دوستانه ارمنستان و ایران، به مسائل پیرامون آموزش زبان فارسی در ارمنستان پرداخت و بر اهمیت دانش های زبان شناسی در آموزش زبان تأکید کرد. طبق گفته وی در سال 1940م در ایروان کرسی زبان فارسی رسماً تأسیس شد و اکنون حدود بیست سال است که در یک دبیرستان هم زبان فارسی تدریس می شود. خانم آراکلیان در پایان صحبت های خود شیوه های «یادگیری به روش فراگیری» را شیوه ای مؤثر در زبان آموزی دانست.
پس از این سخنرانی، آقای ایلدار نصیب الله در جایگاه قرار گرفت و مقاله خود را با عنوان «تجربه تدریس فارسی در رشته روابط بین الملل دانشگاه قازان» ارائه کرد. وی پس از بیان تاریخچه ای از آموزش زبان فارسی در دانشگاه قازان، اظهار داشت: در حال حاضر کتابخانه دانشگاه قازان نه هزار نسخه عربی و یک هزار نسخه فارسی دارد و اهمیت آموزش زبان فارسی در تاتارستان رو به افزایش است.
سخنران بعدی این جلسه آقای فاضل جمشیدی بود که به مسئله آموزش زبان فارسی با به کارگیری ملودی و آهنگ پرداخت و به این شیوة موفق و نتایج خوب آن در دانشگاه آچاریان پرداخت.
«توانایی و ضعف های اویغورها در آموختن زبان فارسی» عنوان سخنرانی بعدی بود که توسط خانم منور حبیب الله از چین ارائه گردید. وی در صحبت های خود به روابط خوب ترک ها و فارس ها اشاره کرد و گفت: اویغورها و ازبک ها دارای زبان و فرهنگ ویژه ای هستند و از الفبای عربی استفاده می کنند. اویغورها و ازبک ها به این جهت در آموزش فارسی فارسی دارای توانایی هایی هستند، ولی در عین حال با مشکلاتی هم مواجه اند که اغلب به مسائل واج شناختی دو زبان مربوط اند.
پس از این سخنرانی بحثی آزاد در جلسه آغاز شد و در آن آقای دومینیک بروکشا پیرامون آموزش فارسی در دانشگاه آکسفورد انگلستان توضیحات بیشتری ارائه کرد.
با پایان گرفتن این بحث آزاد، آقای مصطفی موسوی به عنوان آخرین سخنران، گفتار خود را تحت عنوان «معرفی کتابخانه رایانه ای زبان فارسی» ارائه کرد. وی یادآور شد که در تهیه این کتابخانه رایانه ای، هیئت مشاوران کتاب های لازم را معرفی می کنند و نرم افزارهای مقابله ای کتاب ها تهیه می شوند که کاربر را قادر خواهند کرد که جملات، ابیات و مصرع های کتاب ها را به صورت الفبایی مرتب کند.
مسائل و مباحث زبان فارسی
در نشست «مسائل و مباحث زبان فارسی» ریاست جلسه را آقای علی محمد مؤذنی بر عهده داشت و سایر اعضای هیئت رئیسه آقایان نامیر کارا خلیلوویچ (بوسنی)، زن یان شن (چین) و فرانکلین لوئیس (امریکا) بودند.
نخستین سخنران این نشست آقای محمدافضل بنووال از افغانستان بود که تحت عنوان «جلوه هایی از عرفان در ادب پارسی دری» به ایراد سخن پرداخت. وی پس از ارائه تعریفی از عرفان، به تجلی آن در آثار عطار، مولانا، حافظ، خواجه عبدالله و غیره پرداخت.
سخنران بعد آقای اصغر دلبری پور از ترکیه بود که به موضوع «تعامل زبان و ادب فارسی با زبان و ادب ترک» پرداخت. وی در این سخنرانی به تأثیرپذیری زبان ترکی از فارسی اشاره کرد و گفت: زمانی که ترک ها به شهرنشینی پرداختند، درصد لغات فارسی در زبانشان تحلیل یافت، ولی کماکان حضور واژه های فارسی در فرهنگ و ادب ترک مشهود است. از سوی دیگر اکثر واژه های ترکی دخیل در زبان فارسی محدود به امور دیوانی و نظامی هستند، حال آن که زبان فارسی، واژه ها و ترکیبات متعددی را در همه زمینه ها، از ادبیات گرفته تا تصوف و هنر، وارد زبان ترکی کرده است.
«نظرات اصلاح زبان فارسی در قرن بیستم» عنوان مقاله خانم هویدا عزت محمد از مصر بود، که در مقاله اش به تحولات و نظرات پیرامون اصلاح زبان فارسی در پنج حوزه اشاره کرد: 1. تلاش برای تغییر خط فارسی؛ 2. به کار بردن لغات اروپایی به طور افراطی در آثار ادبی؛ 3. بیرون ریختن لغات عربی از زبان فارسی؛ 4. زنده ساختن کلمه های کهن فارسی؛ و 5. به کار بردن زبان عامیانه در آثار ادبی.
آقای احمد موسی از کشور مغرب، سخنران بعدی این نشست بود که دربارة «نقش ایرانیان در پیشبرد و گسترش زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سرزمین های غرب جهان اسلام» صحبت کرد. وی در این مقاله به ارتباط تاریخی ایران در سرزمین های مغرب جهان اسلام پرداخت و بر تلاش محققان جهت روشن کردن زوایای بررسی نشده روند روابط فرهنگی ایران و غرب جهان اسلام تأکید کرد. بخش دیگر این مقاله به تبیین نقش تاریخی و تمدنی و فرهنگی ایرانیان و بررسی اثرات و نتایج حضور آن ها در غرب جهان اسلام اختصاص داشت.
خانم آزرمیدخت صفوی از هند در سخنانی با عنوان «همدلی و انسان دوستی در شعر و ادب فارسی هند»، از عصر امروز به عنوان عصر درهم آمیختگی فرهنگ ها نام برد و به تبادل های فرهنگی ایران و هند اشاره کرد. وی شاعرانی ایرانی را برشمرد که علی رغم هندی نبودن، آثار ارزنده ای را در وصف هند سروده اند.
آن گاه خانم فاطمه اکبری از ایران، مقاله خود را با عنوان «بررسی ضرب المثل های فارسی از دیدگاه جامعه شناسی زبان» قرائت کرد. وی پس از معرفی سنتی ضرب المثل به ارائه تعریفی زبان شناختی از این مقوله پرداخت و به چند نمونه از ضرب المثل های مختلف با هدف آموزش زبان فارسی اشاره کرد.
خانم مازه پوااولنا از اوکراین با مقاله «کتاب های درس فارسی برای خارجیان» پس از معرفی اجمالی برخی از روش های آموزش زبان، به منابع مورد استفاده در اوکراین برای آموزش زبان فارسی اشاره کرد، و کمبود متون فارسی گفتاری را اوکراین از جمله مشکلات تدریس این زبان در اوکراین برشمرد.
آخرین سخنران این نشست، آقای زن یان شن از چین بود. وی در گفتار خود که به عنوان «مشابهت ها و مغایرت های فرهنگی چین و ایران در کاربرد ضرب المثل» را داشت، به بررسی چندین ضرب المثل فارسی و معادل های مفهومی آن ها در چین پرداخت وی با اشاره به دو دسته مشابهت های نسبی و تفاوت های زیاد، به پاره ای از تفاوت های آرمانی و اعتقادی، که باعث تغییر کاربرد واژگان در ضرب المثل های دو زبان می شوند اشاره کرد.
زبان فارسی در جهان
نشست «زبان فارسی در جهان» نیز به ریاست آقای مهدی مشکوة الدینی و هیئت رئیسه متشکل از میرزا ملااحمد (تاجیکستان)، پل لوفت (انگلستان) آغاز شد.
سخنران اول این جلسه آقای سید کمال حاج سیدجوادی بود که درباره «ادبیات فارسی و ایرانیان خارج از کشور» صحبت کرد. وی در این مقاله فعالیت ایرانیان را در عرصه های فرهنگی به سه گروه آموزش زبان، تألیف کتاب های زبان و چاپ و انتشار کتاب تقسیم کرد. پس از ارائه آماری از نشریات و کتاب های منتشره به زبان فارسی، سوئد، انگلستان، فرانسه و امریکا را کشورهای اصلی تولید کننده این متون معرفی کرد و محتوای اکثر آن ها را «ایران ستیزی» دانست.
سپس آقای بسام علی ربابعه از اردن درباره «دانشگاه یرموک و نخستین گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های اردن» ایراد سخن کرد و پس از برشمردن امتیازات زبان فارسی، به معرفی دانشگاه یرموک پرداخت، که در آن از سال 1995م تدریس زبان فارسی برای دانشجویان تاریخ و عربی شروع شده است و همچنان ادامه دارد.
سخنران بعد خانم شفق علی بگلی بود که مقاله خود را باعنوان «تدریس زبان فارسی در دانشگاه اسلامی باکو» ارائه کرد. وی ضمن اعلام این مطلب که دانشجویان آذری تمایل زیادی به یادگیری زبان فارسی دارند، اظهار داشت که آن ها می توانند با دانستن این زبان جذب بازار کار هم بشوند. سخنران، تحصیل زبان فارسی را شامل پنج مرحله دانست که به ترتیب الفبا و آواشناسی، ترجمه متون ساده، آشنایی با متون ترجمه، خواندن کتاب های فارسی و آشنایی با ادبیات معاصر و کلاسیک هستند.
«شرق شناسی و ایران شناسی در اوکراین» عنوان سخنرانی خانم تاتیانا مالینکایا از اوکراین بود. وی اظهار داشت که علم شرق شناسی در اوایل قرن بیستم در اوکراین مطرح گردید، اما در دوران استالین بتدریج از میان رفت. در سال های اخیر (1992م) مجدداً کرسی های شرق شناسی، به ویژه ایران شناسی، افتتاح گردیدند و هم اکنون نیز کتابخانه مرکز ایران شناسی بیش از یکهزار جلد کتاب به دانشجویانش عرضه می کند. خانم مالینکایا با اظهار امیدواری نسبت به همکاری های ایران و کمک های مالی این کشور برای حفظ این کرسی ها به سخنان خود پایان داد.
آن گاه آقای کامران تلطف از امریکا در گفتاری با عنوان «ایران شناسی در امریکا: گذشته ای پربار و محدود و آینده ای نامعلوم» اظهار داشت که روابط اقتصادی و فرهنگی در مطالعات ایران شناسی امریکا اثر گذاشته است. ایران شناسی معمولاً در بدنه گروه های مطالعات خاورمیانه تدریس می شود و موج تازه ای از نسل جوان به این گروه ها گرایش یافته اند.
آقای محمد ناصر از پاکستان نیز در مقاله ای با عنوان «گذشته و امروز و آتیه زبان فارسی در پاکستان: خدمات دانشگاه پنجاب لاهور» ضمن تذکر این که زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه پنجاب قبل از تأسیس دانشگاه تهران آغاز شده بود، به هزاران دانشجوی علاقه مند به زبان فارسی اشاره کرد و اردو را «دفتر نازنین فارسی» نامید. وی ضمن اظهار نگرانی از کمبود فضا برای جذب فارغ التحصیلان این رشته، از خالی شدن تدریجی جایگاه استادان بزرگ زبان فارسی ابراز تأسف کرد.
سخنران بعد استادی از افغانستان بود. آقای نجیب الله سایس، ضمن معرفی «گسترة زبان پارسی دری» با قرائت چند شعر، ادبیات کهن فارسی را سبب تکامل پیوند معنوی میان ایران و افغانستان دانست.
آخرین سخنران این جلسه اندرو نیومن از انگلستان بود که مقاله ای با عنوان «پیشنهادهایی در مورد تقویت کرسی های زبان فارسی» قرائت کرد. وی با هشدار نسبت به بحرانی بودن وضعیت آموزش فارسی در انگلستان، اقامت دانشجویان در ایران را شرط یادگیری مناسب و مفید زبان فارسی دانست.
پس از استراحت و صرف ناهار، به میزبانی دانشگاه آزاد اسلامی، جلسات بعد از ظهر مجمع آغاز شدند.
آموزش زبان فارسی
در نشست «آموزش زبان فارسی» به ریاست آقای یدالله ثمره و حضور محمد افضل (افغانستان) به عنوان عضو هیئت رئیسه، پنج نفر سخنرانی کردند .
آقای محمد دانشگر از ایران نخستین سخنران این نشست بود که مقاله اش «سامانه تدوین و تالیف کتاب های آموزشی و کمک آموزشی» نام داشت. از نظر سخنران کتاب های آموزشی فارسی در خارج از کشور چشم انداز روشنی از معنای فرهنگی و فکری ندارند. وی در ادامه مقاله خود دو برنامه کوتاه مدت و میان مدت را در آموزش زبان فارسی معرفی کرد که به نظر ایشان باید برای هر حوزه جهان، نظام مخصوص به خود را داشته باشند.
سخنران دوم این جلسه آقای مازن اسماعیل مصطفی از اردن بود که به علت عدم حضور ایشان، مقاله را آقای دکتر عارف ابوخلف ایراد کردند. در این مقاله که«آموزش زبان فارسی در اردن» نام داشت، مشکلات اساسی آموزش فارسی در عراق و اردن بدین ترتیب آمده است: 1. کمبود وسائل کمک آموزشی؛ 2. کمبود کتاب های درسی؛ 3. نگرانی دانشجویان از جذب در بازار کار؛ 4. نگرانی دانشجویان در مورد ادامه تحصیل؛ 5. ضعف دانشجویان در مکالمه، که باید از طریق برگزاری دوره های آموزشی در ایران حل شود.
سخنران بعدی احمد حامد از مصر، مدرس دانشگاه عین الشمس، به سابقه پنجاه ساله آموزش فارسی در دانشگاه های قاهره و عین الشمس پرداخت و به شمار قابل توجه استادان این رشته اشاره کرد. وی مشکلات آموزشی در مصر را کم بودن تعداد دانشجو، به علت قطع روابط ایران و مصر، نیاز استادان به بازآموزی و نداشتن کتاب های مدون، و مجهز نبودن دانشکده ها به فیلم و نوار عنوان کرد و پیشنهادهایی برای حل مشکلات ارائه کرد.
«آموزش زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های مصر» عنوان سخنرانی خانم مُنی بود.
آن گاه جان جی. ترهار از هلند مقاله خود را با نام «آموزش فارسی با متد دلفت» قرائت کرد. ویژگی های روش آموزش دلفت بدین قرار است : 1. تأکید بر یادگیری واژگان؛ 2. استفادة گسترده از قوانین دستور زبان؛ 3. توجه ویژه به گوش دادن برای درک مطلب. به گفته وی این روش تاکنون برای آموزش هلندی به خارجیان مؤثر بوده است و هنوز پاسخ کاملی در مورد آموزش فارسی نداده است و باید منتظر نتایج آن بود.
سپس آقای محمد ناصری از ایران درباره «کانون زبان ایران و برنامه های آموزشی زبان» صحبت کرد. بخش آموزشی فارسی کانون زبان، در سال 1380 تاسیس شده و مخاطبان اصلی آن نسل جدید ایرانیان مقیم خارج از کشور هستند. کانون در زمینه تدوین مواد آموزش و برگزاری دوره های آموزشی فعال است .
آخرین سخنران این نشست آقای ضمیر سعدالله زاده از چین بود که به موضوع «شرایط و احتیاجات آموزش در سین کیانگ» پرداخت. به گفته وی اکثر ساکنان سین کیانگ ایرانی نژادند و اکنون این منطقه حوزه اصلی زبان فارسی در چین است. در چین تا قرن نهم میلادی فارسی، زبان غالب منطقه بوده است؛ لذا اگر شرایط مناسب در سین کیانگ به وجود آید، آموزش زبان فارسی نیز گسترش خواهد یافت.
زبان فارسی در جهان
در نشست «زبان فارسی در جهان» که به ریاست آقای غلامرضا ستوده و حضور آقایان آلکسی خیسماتولین (روسیه) و محمدجان شکوری (تاجیکستان) در هیئت رئیسه برگزاری شد، هشت نفر سخنرانی کردند.
نخست مقاله آقای محمدرضا فلاحتی و خانم آزاده نعمتی با عنوان «ایران شناسی در هلند؛ بررسی موردی دانشگاه اوترخت» ارائه شد. این مقاله در دو بخش تنظیم شده بود که بخش اول آن به نمای کلی ایران شناسی و مطالعات مربوط به آن در هلند و بخش دوم به وضعیت آموزش ایران شناسی در دانشگاه اوترخت اختصاص داشت که ضمن آن استادان برجسته ایران شناسی در هلند و مراکز مهم ایران شناسی هلند نیز معرفی شدند.
سپس آقای عبدالکریم علی جرادات از اردن به «وضعیت زبان فارسی در دانشگاه آل البیت» پرداخت. وی پس از بیان اهمیت آموزش زبان فارسی در کشورهای عربی، به مشکلات آموزش این زبان در دانشگاه آل البیت اشاره کرد و راه حل هایی بدین شرح ارائه داد: 1. تشکیل کمیته ای از استادان ایرانی و غیرایرانی زبان فارسی جهت تدوین کتاب های آموزشی؛ 2. اعزام استاد زبان فارسی به این دانشگاه ها؛ 3. شرکت دادن دانشجویان در دوره های کوتاه مدت داخلی؛ 4. ارسال کتاب های درسی و وسایل کمک آموزشی از ایران.
آقای ادموند هرزیگ از انگلستان سخنران بعدی این نشست بود که در مورد «وضعیت زبان فارسی در دانشگاه منچستر» صحبت کرد. وی در این سخنرانی به دو موضوع «تغییر در روش آموزش زبان فارسی» و «روش هایی برای پیشرفت و ترقی آموزش زبان فارسی» پرداخت. طبق نظر وی، در گذشته بیشتر بر متون و ادبیات تأکید می شد و تمرینات بیشتر حالت ترجمه داشتند، اما اکنون شیوه های آموزش تغییر یافته اند. آقای هرزیگ سپس راهکارهای پیشنهادی خود را برای بهتر شدن آموزش فارسی ارائه کرد.
«چگونگی گسترش زبان فارسی» عنوان سخنرانی حشمت الله سحاب از افغانستان بود. وی در این مقاله با ذکر تاریخچه تحول فارسی از دوران فارسی باستان به میانه و جدید، به پیوندهای زبانی کشورهای ایران، افغانستان، و هند پرداخت.
سپس آقای حسن المازونی از مغرب، دربارة«تأثیر فرهنگ فارسی بر فرهنگ عربی» به سابقه تأثیر متقابل فرهنگ های فارسی و عربی در دورة عباسیان اشاره کرد و به نیاز دو سویه یادگیری این دو فرهنگ پرداخت. وی دین اسلام را وسیله پیوند محکم این دو فرهنگ دانست و بقای این ارتباط را تا زمان وجود دو زبان فارسی و عربی، برقرار شمرد.
خانم کلثوم ابوالبشر سخنران بعدی این نشست بود که مقاله خود را با عنوان «آثار و ترجمه های ادبی فارسی به زبان بنگالی» ارائه نمود. این استاد بنگلادشی ابتدا به ویژگی های ترجمه خوب اشاره کرد و سپس افزود: شرح ادبیات فارسی، گلستان، بوستان و منطق الطیر از اولین آثاری بوده اند که به زبان بنگالی ترجمه شده اند. وی از نویسندگان بزرگ بنگالی مانند قاضی نذرالاسلام، رابیندرانات تاگور، دکتر شهیدالله، منیرالدین یوسف، سید عبدالمنان، سید امام الدین، دکتر عابده حافظ، و دکتر عندلیب شادانی به عنوان بزرگ ترین حامیان و طرفداران علوم و ادبیات فارسی یاد کرد.
سپس آقای نامیر کارا خلیلوویچ درباره وضعیت زبان خارجی در دانشگاه سارایوو با اشاره به این که سابقه آشنایی مردم بوسنی با ایران به دوران حکومت اشکانیان و برقراری راه ابریشم باز می گردد، گفت: اما آنچه مسلم است این که از دوران حکومت امپراتوری عثمانی آشنایی جدی مردم بوسنی با زبان و ادبیات فارسی آغاز شده است و اکنون بیش از پنجاه سال است که زبان فارسی به شیوة آکادمیک در دانشگاه سارایوو تدریس می شود. سخنران در ادامه نگاهی گذرا به این سابقه پنجاه ساله داشت.
سخنران بعدی این نشست آقای مهرنور محمدخان از پاکستان بود که دربارة «گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ملی زبان های نوین اسلام آباد» سخن گفت. وی ابتدا به ارتباط محکم زبان های فارسی و اردو اشاره کرد و سوابق این ارتباط را در گذر زمان برشمرد. این استد پاکستانی اضافه کرد که از زمان تأسیس دانشگاه ملی زبان های نوین در سال 1970م، فارسی اولین زبانی بود که در آن جا تدریس شد و تاکنون بیش از 1700 نفر در این رشته از دانشگاه ملی فارغ التحصیل شده اند. در این دانشگاه فارسی به زبان فارسی (و نه اردو) تدریس می شود و همین مسئله باعث شده است که شیوة آموزش فارسی در این دانشگاه در جنوب آسیا منحصر به فرد باشد.
مسائل و مباحث زبان فارسی
در سومین نشست این روز با عنوان«مسائل و مباحث زبان فارسی» که به ریاست آقای نصرالله پورجوادی و حضور هیئت رئیسه متشکل از اختر مهدی (هند) و محمد سلیم اختر (پاکستان) تشکیل شد، پنج نفر سخنرانی کردند.
نخستین سخنران این نشست خانم آنلیک تارغاپبایوا از قزاقستان بود که مقاله اش «اصطلاحات مشترک فارسی و قزاقی برای بیان احساس بشری» نام داشت. وی نخست اصطلاحات را به دو گروه تقسیم کرد: 1. اصطلاحاتی که معنای آن ها یکسان است (مثل «آب از دستش نمی چکد» به معنای «خسیس است» که تقریباً به همین صورت در قزاقی به کار می رود)؛ 2. اصطلاحاتی که معنایشان یکی نیست (مانند «آدم هفت خط» که در قزاقی به صورت «آدم هشت خط» به کار می رود).
سخنران بعدی آقای تقی وحیدیان کامیار از ایران بود که پیرامون «تغییرات واژگانی در فارسی گفتاری» صحبت کرد. وی تغییرات واژگانی را به دو گروه تغییرات قاعده مند و غیرقاعده مند تقسیم کرد. که تغییرات قاعده مند «حذف» و «ابدال» را شامل می شود، و آن گاه برای هر کدام مثال هایی ارائه کرد. آقای وحیدیان کامیار حذف بی قاعده را ویژه افعال دانست و پیرامون آنها هم نکاتی را متذکر شد.
«اندیشه معنوی زبان و ادب فارسی و تأثیر آن بر ادبیات جهان» عنوان مقاله ای بود که آقای متین احمد از هند ارائه کرد. وی در این گفتار از حافظ، مولوی و به ویژه نظامی تجلیل نمود و به نقش آنها در نفوذ دادن فرهنگ ایرانی در سایر نقاط جهان اشاره کرد.
ویکتور الکک از لبنان سخنران بعدی این نشست بود که به «تأثیر ادبیات فارسی در شعر عربی لبنان در قرن بیستم» پرداخت. وی ضمن برشمردن روابط فرهنگی ایران و لبنان و پیشینه آن، به دوران شکوفایی روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در عصر صفوی پرداخت و اضافه کرد که روابط فرهنگی دو کشور از حکومت عثمانیان به بعد به افول گرایید. آقای الکک با ذکر ویژگی های شعر عربی لبنان در قرن بیستم، تأثیر ادبیات فارسی بر آن را بررسی کرد .
آخرین سخنران این نشست، آقای شریف حسین قاسمی از هند، بود که مقاله اش «حدیث سعدی در مجالس و سخنان عرفان هند» نام داشت. وی در این مقاله به نفوذ سعدی در مجالس عرفانی هند پرداخت و به عشق و علاقه هندیان به فارسی اشاره کرد. ارتباط صوفیان هندی و ایرانی بخش دیگری از این مقاله به معرفی خواجه نظام الدین اولیا ملقب به محبوب الهی صوفی معروف هند در دوران معاصر اختصاص داد.
سخنرانی های روز سوم
سومین روز از مجمع چهارم شامل دو نشست در صبح و برنامه های جانبی در عصر بود.
آموزش زبان فارسی
در نشست «آموزش زبان فارسی» که به ریاست آقای علی اشرف صادقی و حضور آقایان جان جی. ترهار (هلند) و متین احمد (هند) برگزار شد، سه نفر به ایراد سخنرانی پرداختند.
نخستین سخنران این نشست، آقای محمد اللوزی از مغرب، طی سخنانی با عنوان «آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در جهت ایجاد روحیه تفاهم دوستانه بین ملت های اسلامی»، زبان را تنها وسیله گفت وگو میان تمدن ملت ها دانست. به گفته وی ادبیات معاصر ایران نمونه ای از جامعه ایرانی در قرن اخیر است که باعث می شود مسلمانان دیگر با فرهنگ ایرانی بهتر آشنا شوند. این استاد مغربی سپس به معرفی جُنگی پرداخت که خود وی از داستان های کوتاه معاصر، ایران تهیه کرده است.
«شیوه های نو در آموزش زبان فارسی» عنوان سخنرانی خانم مهدخت پورخالقی چترودی از ایران بود. وی نخست با اشاره به این که هیچ فرهنگی هویت خود را در انزوا حفظ نمی کند، گفت: تنها صدای فرهنگ و زبان، عامل پیوند است و باعث رشد فرهنگ می شود. وی در ادامه افزود: زبان فارسی فقط وسیله ای ارتباطی نیست که بتوان با چند ساعت تدریس یا به راه انداختن مراکز آموزشی در کشورهای دیگر حق آن را به طور کامل ادا کرد. خانم پورخالقی با انتقاد از این که زبان فارسی به غیرفارسی زبانان توسط افراد غیرمتخصص تدریس می شود و «تفکر انتقادی« به وسیله «شیوه های سنتی» عقب زده شده است، خواستار ایجاد رابطه ای دلپسند میان دانش تخصصی آموزش زبان و زبان فارسی شد. وی همچنین پیشنهادهایی در راستای رشد کیفیت آموزش زبان فارسی در خارج از کشور عنوان کرد.
آخرین سخنران این نشست، خانم رباب ابراهیم احمد الصعید از مصر بود که درباره «اثر معنوی زبان فارسی در متون تأسیسی در ایران» صحبت کرد. به گفته وی بعد از ورود اسلام به ایران، عربی به عنوان زبان مهم در متون تأسیسی ایران به کار رفت. سنت نگارش متون عربی بر روی اماکن مذهبی ایران از زمان ورود اسلام تا دوران صفوی ادامه داشته است، یعنی تا وقتی که شاه اسماعیل صفوی وارد تبریز شد و در 907ق بنیادگذاری حکومت صفوی را اعلام کرد. از مهمترین ویژگی های دولت صفوی، اعلام مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران است که از نظر نویسنده این مسئله اهمیت بزرگی به تمدن ایران قدیم و افتخارات مردم ایران داده است و از زبان فارسی هم پشتیبانی کرده است. در این عصر زبان فارسی تسلط خود را در تمام زمینه ها مانند ادبیات، سیاست، اقتصاد و غیره تثبیت کرد؛ و متون تأسیسی موجود بر ساختمان های عصر صفوی گواهی بر این مسئله هستند.
زبان فارسی در جهان
دومین و آخرین نشست روز سوم با نام «زبان فارسی در جهان» به ریاست آقای تقی وحیدیان کامیار و هیئت رئیسه شامل آقایان عین الدین نصر (افغانستان)، و سعید الصباغ (مصر) تشکیل شد، که در آن پنج نفر سخنرانی کردند.
ک.م سیف الاسلام خان از بنگلادش نخستین سخنران این نشست بود که مقاله خود را با نام «ترقی کرسی های زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش» ارائه کرد. وی با اشاره به این که از سال 1203 تا 1837 میلادی زبان فارسی در شبه قاره هند زبان رسمی و دولتی بوده و سپس به سبب استعمار انگلیس کم کم رسمیت خود را از دست داده است، گفت: اکنون در بنگلادش گروه زبان فارسی دانشگاه داکا (مهم ترین دانشگاه کشور بنگلادش) وجود دارد و میزان آموزش فارسی در این کشور پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979م پیشرفت زیادی داشته است.
سخنران بعدی این نشست، آقای نجم الدین الرشید از پاکستان بود که پیرامون «گروه ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب لاهور» سخن گفت. وی با اشاره به این که در دانشگاه پنجاب حدود یک قرن است که زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود، به معرفی دانشکدة خاورشناسی دانشگاه پنجاب لاهور، و برنامه های تدریسی کارشناسی ارشد و دکتری زبان و ادبیات فارسی پرداخت و استادان برجسته این دانشگاه و دستاوردهای آنان را معرفی کرد.
«تأثیر فرهنگ ایرانی بر فرهنگ تاتاری» عنوان سخنرانی آقای تیمور اخترییفت از روسیه بود، که با تأکید بر تأثیر زبان فارسی بر زبان ادبی تاتاری، وجود کلمه های فراوان فارسی در زبان تاتاری، نحو جمله و قواعد شعری و ادبی مشترک دو زبان را، حاصل روابط نزدیک میان دو فرهنگ ایرانی و تاتاری دانست. اخترییف با اشاره به ظروف یافت شده در کاوش های اخیر تاتارستان و وجود ابیاتی از گلستان سعدی بر روی آن ها، بر شهرت فوق العاده آثار شاعران ایران در این سرزمین تأکید کرد.
پس از این مقاله، آقای مصطفی مکتونی از مغرب، مقاله خود با نام «جهانگردان ناشناخته مغربی در ایران» ارائه کرد. وی در این گفتار به جهانگردانی پرداخت که به علت ننوشتن شرح سفر خود ناشناخته بوده اند، مانند سعید بن سلام ابوعثمان مغربی، که یکی از قدیمی ترین جهانگردان مغربی بوده است. وی همچنین از ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن یوسف طنجی مغربی یاد کرد که پیش از ابن بطوطه می زیسته و مدتی در اصفهان زندگی کرده است. به گفته وی علما و عرفایی چون ابوالحسن سعدالخیر انصاری و دخترش فاطمه بنت الحسن بن سعدالخیر هم از جهانگردان معروف مغربی در ایران بوده اند.
«تدریس فارسی در دانشگاه دهلی به ویژه دانشکدة ذاکر حسین» عنوان سخنرانی شمیم الحق صدیقی از هند بود. وی با قرائت چند شعر پیرامون رابطه ایرانیان و هندیان، به معرفی دانشکده ذاکر حسنی، به عنوان یکی از قدیم ترین دانشکده های دانشگاه دهلی، پرداخت که در سال 1762م با نام دیگری کار خود را شروع کرده است. این دانشکده یکی از 75 دانشکده دانشگاه دهلی است که در آن پانزده نفر استاد به حدود 150 دانشجو، فارسی را آموزش می دهند.
با اتمام جلسات صبح، میهمانان، دانشگاه تهران را به مقصد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ترک کردند تا در ضیافت ناهار آن جا شرکت کنند. پس از این برنامه، شرکت کنندگان عازم کاخ نیاوران شدند و در آن جا از ساعت سه تا پنج بعدازظهر از برنامه های موسیقی استفاده کردند.
اختتامیه
عصر، مراسم اختتامیه مجمع چهارم در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار گردید. در این مراسم، ابتدا آقای مهدی محقق، رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ضمن خوشامدگویی و سپاس، به پیشینه این مؤسسه اشاره کرد و عمر آن را متجاوز از هشتاد سال دانست. به گفته وی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کنگره های بزرگی چون کنگره فردوسی و کنگره ابن سینا را تشکیل داده است و تاکنون دویست جلد کتاب منتشر کرده است.
سپس خانم آزرمیدخت صفوی، استاد دانشگاه اسلامی علیگره هند، بیانیه چهارمین مجمع بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی را خواند. در این بیانیه آمده است: زبان فارسی با پیشینه فرهنگی خود می تواند در جهان کنونی عامل پیوند و ارتباط و همسویی باشد. به علاوه این زبان هم برای مردم فارسی زبان وهم برای کشورهای دیگر موجب ارتباط است، لذا ایجاد کرسی های آن در کشورهای دیگر مفید است.
تأکید بر لزوم حمایت ایران از کرسی های زبان فارسی در خارج از کشور و ایجاد پایگاه های رایانه ای و اعزام استاد و متخصص زبان فارسی به صورت بلندمدت و کوتاه مدت نیز از جمله دیگر موارد این بیانیه بودند. برگزاری مجمع های بعدی در دیگر کشورهای فارسی زبان، مانند افغانستان و تاجیکستان، لزوم تشکیل دبیرخانه دائمی مجمع، برای هماهنگی مسائل مربوطه و ارتباط دائم با استادان، و نیز تهیه نشان ثابت برای مجمع از جمله پیشنهادهای مطرح شده در این بیانیه بودند.
مراسم اختتامیه چهارمین مجمع بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی با سخنان آقای قهرمان سلیمانی، مسئول چهارمین مجمع پایان یافت.
آقای سلیمانی این مجمع را «مجمع مرغان وادی معرفت که در پی یافتن سیمرغ معرفت و آگاهی هستند» نامید و از کلیه کسانی که در طول یک و نیم سال کار ستادی این مجمع، موجبات برگزاری هر چه بهتر آن را فراهم آوردند، سپاسگزاری کرد. وی در ادامه صحبت هایش از تمامی استادان و پژوهشگران خواست تا با راهنمایی ها، انتقادات و پیشنهادات خود شورای گسترش زبان فارسی را برای اداره هر چه بهتر کرسی های زبان فارسی یاری دهند، زیرا شورا حلقه وصلی است که مجموعه های مختلف را در داخل و خارج کشور به یکدیگر پیوند می دهد و می تواند در حل مشکلات و پرهیز از موازی کاری، مؤثر باشد. وی همچنین به خدمات دیگر شورا از جمله انتشار متون آموزشی زبان فارسی و تأسیس کتابخانه رایانه ای زبان فارسی اشاره کرد و مژده داد که بزودی پایگاهی برای آموزش مجازی زبان فارسی تأسیس خواهد شد.
