در سال 1339 به همت ایرج افشار و محمد تقی دانش پژوه نشریه نسخه های خطی انتشار یافت. استاد ایرج افشار در گفت وگویی با نگارنده درباره این نشریه گفت: «... پس از آن که دوباره باز گشتم به دانشگاه، در این جا فرصتی حاصل شد، چند نشریه ای به وجود بیاید، یکی نشریه نسخه های خطی بود به نام نشریه کتابخانه مرکزی درباره نسخه های خطی که بعدا اسمش را تغییر دادیم به نسخه های خطی: نشریه کتابخانه مرکزی. این نشریه 1339 شروع شد و اولین شماره اش آن موقع منتشر شده است، پیشنهاد انتشارش هم توسط یک دانشمند عرب شد به نام دکتر صلاح الدین منجد که رئیس مؤسسة المعهد المخطوطات العربیه در قاهره بود. مسافرتی به ایران آمده بود و روزی به من و آقای دانش پژوه گفت: شما با این گنجینه های مفصل کتاب های خطی که در مملکتتان دارید باید یک نشریه ای که منحصر باشد به معرفی نسخه های خطی که مرتب هم در بیاید، منتشر کنید. خودشان این کار را کرده بودند و دو سه سالی بود که در قاهره یک همچنین نشریه ای به نام مجلة المخطوطات العربیه منتشر می کردند. باری این پیشنهاد او مثل جرقه ای بود که به آقای دانش پژوه و من اصابت کرد و پیشنهاد دادیم به آقای ذبیح اللّه صفا که رئیس انتشارات دانشگاه بود و گفتیم که این کار انجام بشود. خوشبختانه پذیرفته شد و شروع کردیم و هر دو سه سالی یک دفعه یک جلد منتشر کردیم که حالا دوازده جلدش منتشر شده است»(2).
روایت زنده یاد محمدتقی دانش پژوه نیز از انتشار نشریه نسخه های خطی این است: «در سال 1337 به پیشنهاد محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار اداره انتشارات پذیرفت که نشریه ای برای معرفی نسخه های خطی مجموعه های مختلف منتشر سازد.
تاکنون مجلدات زیر از آن منتشر شده است:
دفتر اول: تهران، 1339، 272 ص (دارای 10 مقاله)؛
دفتر دوم: تهران، 1341، 286 ص (دارای 12 مقاله)؛
دفتر سوم: تهران، 1342، 488 ص (دارای 13 مقاله)؛
دفتر چهارم: تهران، 1344، 694 ص (دارای 9 مقاله)؛
دفتر پنجم: تهران، 1346، 767 ص (دارای 28 مقاله)؛
دفتر ششم: تهران، 1348، 698 ص (دارای 15 مقاله)؛
دفتر هفتم: تهران، 1353، 811 ص (دارای 28 مقاله)»؛(3)
باری، شماره نخست نشریه نسخه های خطی در سال 1339 در بردارنده آثاری از ایرج افشار، دکتر مهدی بیانی، علینقی منزوی، مهدی محقق، عباس اقبال، محمدتقی دانش پژوه، غلامرضا فرزانه پور و دکتر محسن صبا منتشر شد. در آغازین سخن این نشریه می خوانیم: «نخستین نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران درین مجلد به دست خواستاران و دانش پژوهان می رسد. مقصود از تهیه و نشر این مجموعه که امیدواریم سالیان دراز دوام یابد آنست که اطلاعات تازه و سودمند در خصوص نسخه های خطی بخصوص آن ها که در ایران مضبوط است و درباره آن ها تحقیقات و مطالعاتی نشده به دسترس اهل علم و تحقیق گذارده شود.
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران مدت درازی نیست که بنیاد گرفته است. اما در همین مدت قریب به ده سال توانسته است که تعدادی کثیر از نسخه های خطی موجود در ایران را گردآوری کند و مجموعه مهم و درخور استفاده ای فراهم سازد. همچنین توفیق یافته است که با همکاری دانشمندان فیلم و عکس از نسخه های مهم موجود در کتابخانه های ممالک دیگر بخصوص ترکیه، انگلستان، فرانسه و آلمان و شوروی را تهیه کند و وسایل تتبع و تحقیق در نسخ خطی را برای محققان ایرانی آماده گرداند.
نسخ خطی اسلامی موجود در ایران متأسفانه چنانکه باید فهرست نشده است. غالب کتابخانه های ایران که در آن ها نسخ خطی وجود دارد بی فهرست است. البته باید کوشش و اهتمام کرد که همه نسخه های پراکنده در سراسر ایران و حتی نسخه های متعلق به اشخاص به بهترین وجه و دقیقترین کیفیت فهرست نویسی و معرفی شود. کتابخانه مرکزی دانشگاه طهران امیدوارست و با توجهی که مخصوصا درباره نسخ خطی مبذول می دارد توفیق یابد که درین خصوص پیشرفت کند و بتواند اطلاعات جامع و صحیح راجع به نسخ خطی درین سلسله انتشارات مدون سازد.
بسیار بجاست که صاحبان نسخه های خطی در این امر مدد کنند و فهرست نسخ خود را برای درج در این نشریه ارسال نمایند.
نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه درباره نسخه های خطی فعلاً سالی یک بار انتشار خواهد یافت».(4)
همان طور که پیشتر اشارت رفت هفت دفتر از نشریه نسخه های خطی پیش از انقلاب منتشر شد و مجلدات هشتم، نهم و دهم این مجموعه تاریخ سال 1358 و دفتر یازدهم و دوازدهم در یک مجلد تاریخ 1362 را دارد.
دفتر هشتم نخستین مجلد بعد از انقلاب این نشریه بود که در 16 + 310 صفحه در سال 1358 زیر نظر بنیادگذاران این مجموعه منتشر شد. دفتر هشتم در بردارنده «مجموعه هایی از نسخ خطی» در سال 1358 به چاپ سپرده شد. دفتر نهم و دهم در دو مجلد در بردارنده فهرست «نسخه های خطی در کتابخانه های اتحاد جماهیر شوروی، اروپا و آمریکا، گزارش و فهرست از محمدتقی دانش پژوه» است. دفتر نهم بدون احتساب ترجمه احیاءالعلوم 450 صفحه و دفتر دهم بدون احتساب نمونه های عکسی 407 صفحه دارد.
پس از چهار سال وقفه دفتر یازدهم و دوازدهم نشریه نسخه های خطی در یک مجلد بدون احتساب نمونه های عکسی در 18 + 1034 صفحه منتشر شد. این دفتر که در روی جلد آن نوشته شده «زیر نظر محمدتقی دانش پژوه و اسماعیل حاکمی» در بردارنده این فهرست هاست: نسخه های خطی دانشگاه لس آنجلس، کالج وادهان در آکسفورد، حسینیه شوشتریها در نجف، دانشگاه اصفهان، نسخه های تازه یاب کتابخانه های رومانی، فهرست میکروفیلم ها و عکس ها و نسخه های خطی بنیاد فرهنگ ایران، نگاهی گذرا به پیوند فرهنگی ایران و چین...»
با انتشار دفتر یازدهم و دوازدهم، نشریه نسخه های خطی: نخستین نشریه تخصصی نسخه شناسی در ایران نیز به تاریخ پیوست.
*. عضو هیئت تحریریه کتاب هفته.
1. «استاد ایرج افشار و مطبوعات: نگاهی به نیم قرن فعالیت مستمر مطبوعاتی». سیّد فرید قاسمی، کلک، ش، 84 اسفند 1375، ص 16.
2. فهرست نسخه های خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران (جلد شانزدهم). نگارش محمدتقی دانش پژوه، تهران: دانشگاه تهران؛ انتشارات، 1357، ص 5.
3. نشریه نسخه های خطی، ش 1، (1339)، ص الف ب.
