گعده ای در گود مداحی/ سخنی با ذاکرین اهلبیت

گفت و گو با محسن طاهری، غلامرضا سازگار، حسین هوشیار، مهدی منصوری و حجت الاسلام عالی

همیشه مفاهیمی وجود دارند که معانی آن ها، نزد اذهان مختلف، متفاوت است. معمولا غالب مفاهیم دینی و مذهبی از این ویژگی برخوردارند. از این رو ماهنامه خیمه مفاهیم رایجی همچون « ذاکری»، «ویژگی های ذاکر» و... را به اقتراح گذاشت و ذاکرین و مادحین، هر کدام پاسخ خود را ارائه دادند و تعریف و منظورشان را از آن مفاهیم مطرح کردند.

در کنار هم بودن مجموعه نظرات آن ها مخاطب را به تامل بیشتر وا می دارد.

شور بگیرید ،اما امام را ناظر...

غلامرضا سازگار

تعریف ذاکری:

ـ ذاکر به معنای یاد آورنده است و ذاکر به مداحی می گویند که یاد خدا و ذکر او را هم به یاد مردم آورد و هم خودش ذاکر باشد. یعنی فقط خودش ذاکر نباشد بلکه در خواندن، مردم را هم ذاکر قرار دهد؛ یعنی به یاد خدا و اهل بیت بیندازد. خواننده ای که تشریفاتی باشد و یا نقش ایفا کند کفایت نمی کند. هم خودش باید ذاکر باشد و به یاد خدا و اهل بیت باشد و هم دیگران را به ذکر دعوت کند.

اما اگر مقصود از ذاکری، ذکر اهل بیت باشد، یک معنای دیگر هم دارد. همه افراد باید ذاکر باشند و به یاد خدا. ولی ذکری که در مداحی هست، همان معنای اول را می دهد؛ منتهی فلسفه و ضرورتش این است که وقتی ما به یاد اولیای خدا باشیم خودمان هم خواهی نخواهی در مسیرشان قرار می گیریم و قدم برمی داریم. نتیجه اش این است که وقتی می خوانیم دل ها را به اهل بیت متصل می کند. چراکه اگر ذکرشان گفته نشود کم کم به فراموشی سپرده می شوند. ما نباید اهل بیت را فراموش کنیم و باید سیره شان را بگوییم تا غرق در اهل بیت باشیم.

ویژگی های یک ذاکر :

ـ ویژگی یک ذاکر این است که وقتی او را می بینیم به یاد اهل بیت بیفتیم. اخلاق و مردم داری و عباداتش طوری باشد که انسان وقتی آنها را می بیند دلش نورانی شود. حتی یک مداح نباید فکر کند که فقط باید در منبر حرف خوب بزند. بلکه باید همیشه زبانش به خوبی ها مشغول باشد و هر کس یک مداح را دید بی اختیار یاد اهل بیت بیفتد. اگر بخواهیم از میان مداحان معاصر چنین کسانی را نام ببریم، امثال حاج حسین حسینی، حاج اکبر کاظمی و مرحوم علامه هستند. اینها حرکات و سکناتشان در مجالس معمولی هم این گونه بود و زمام مجلس را به دست می گرفتند و مطالبی از اهل بیت و خدا و قرآن می گفتند و می گویند. نمی گذارند یک لحظه از وقت جلسات به حرف های غیر اهل بیت بگذرد. در میان گذشتگان هم از کسانی مانند کمیت و فرزدق باید نام برد که در هرحالتی بودند دل شان با اهل بیت یکی بود و هرچه می گفتند به آن اعتقاد داشتند. الگوی ما مداحی است که به آن چه می گوید عقیده داشته باشد.

سبک های جدید مداحی :

ـ شور به انحاء مختلف(تا آنجا که یادم هست) در گذشته هم بوده است. ما مخالف این شیوه های جدید نیستیم. عاشورا را باید با شور نگاه داشت؛ اما کدام شور؟ شوری که از شعور خالی نباشد و مطالب بی محتوا در آن گفته نشود. در حال حاضر بعضی شورها به ترانه و مطالب بی محتوا تبدیل می شود. والا من هم می ایم و با آنان شور می زنم. اصلا شور باید باشد؛ چون جوانان آن را دوست دارند. اما باید بگوییم هر چه می خواهید شور بگیرید؛ ولی امام(ع) را ناظر ببینید. هر چه جذابیت دارد جمعیت را جذب می کند. آن هیأتهایی که من می روم همه واعظ دارند و این طور نیست که مردم از وعاظ دست کشیده باشند.

نقش مداحان در ترویج عواطف دینی :

ـ دو دسته اند: بعضی نقش مثبت دارند و بعضی منفی. مداحی که از جمیع جهات مداح باشد نقش او در جامعه هدایت به ولایت اهل بیت و عبادت است مثلا گاهی بعضی مداحان اشعار ولایی که می خوانند، پند هم می خوانند. گاهی یک بیت کار یک منبر را می کند. زنی به نام سوده وقتی لشکر امیرالمؤمنین فرار می کردند بالای بلندی سه بیت شعر خواند و باعث شد لشکر برگردد.

رابطه مداح با سیاست:

ـ وقتی کسی می خواهد کاندیدا شود باید از کانال شورای نگهبان بگذرد. پس وقتی مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت حق توهین به او را نداریم چه موافق او باشیم و چه نباشیم. اگر موافق بودیم مردم را تشویق کنیم به انتخابات اما حق نداریم دیگری را بکوبیم؛ چون همه مورد احترامند. وقتی هم که کاندیدای مورد نظر من رای نیاورد، وظیفه دارم با او همکاری کنم. تمام ملت باید این گونه باشند. مداحان باید در سیاست نقش داشته باشند؛ اما نقش مثبت.

قرائت سطحی از حقایق ممنوع

حسین هوشیار

تعریف ذاکری:

ـ همان طور که از لفظ پیداست معنای ذاکر به یاد آورنده است. وقتی می گوییم ذاکر اهل بیت یعنی به یاد آورنده حقایق اهل بیت. این به یاد آوردن ممکن است در قالب رفتار و گفتار و نگاه هم باشد؛ یعنی روش و منش مداح، میتواند ذکر اهل بیت را تداعی کند. ذاکر کسی است که باید تمامی جهات

رفتار و گفتارش یادآورنده اهل بیت باشد.

کسی می تواند به یاد آورنده اهل بیت باشد که نسبت به آن حقیقتی که قرار است آن را به یاد مردم بیاورد شناخت لازم را به دست آورده باشد. میگویم شناخت لازم و نه کافی؛ چون هیچ وقت کافی نخواهد بود. حداقل ها را بداند و بعد بتواند بشناسد و به یاد بیاورد. برای این که بتوان از یک حقیقت والا دم زد، باید نسبت به آن یک شناخت اولیه داشت. اولین قدمی که به ذاکر کمک میکند تا به این شناخت دست پیدا کند، خلوص است. قدم دوم ممارست است و خستگی ناپذیری. باید مصداق این مصرع باشد که نابرده رنج گنج میسر نمی شود. معتقدم هر کس در این مسیر رنج بیشتر ببرد گنج بیشتری خواهد برد. این دو مورد فکر می کنم دو ویژگی بارز یک ذاکر موفق باشد. ذاکر فقط یک خواننده نیست، کسی است که به یاد می آورد. کسی است که در مجالس اهل بیت حضور می یابد و در راه اهل بیت قدم برمیدارد؛ هر اثری از او(در اشعارش، کتابها و...)ما را به یاد اهل بیت می اندازد. کسی که مقدمات ذکر اهل بیت را فراهم می کند، در هر قالبی که باشد، آن هم به نوعی ذاکر اهل بیت است.

سبک های جدید مداحی:

ـ معنای تجدد و پیشرفت، فراموشی فطرت نیست. ما نمی توانیم حقیقت ها را دستخوش تغییر کنیم. با یک اتفاق نوآورانه موافقم و نه تنها ایرادی ندارد که لازم هم هست. حقیقت در این وادی باید هنرمندانه کار شود؛ اما چهارچوب کلی باید حفظ شود. و معقتدم امروزه نوآوری به شدت لازم است و اگر با زبانی نوآورانه از این حقیقت گفته شود، بسیار جای خوشوقتی است. اما در نوآوری نباید دنبال یک قرائت سطحی از این حقایق باشیم. به عبارت بهتر نباید به دلیل همه فهم کردن این حقایق ناب و جذاب تر کردن آنها برای جوانان، از این حقایق بزنیم و آن را پایین بیاوریم. آن دُری را که می فروشیم به خاطر این که قدرت خرید مشتری بالا رود، با یک شیء بی ارزش عوض نکنیم . همیشه معتقد بودم در بعضی نوآوری ها سطحی نگری شده و دلیل اصلی شان این بوده که جذب کنند. اتفاقی که در گذشته ها در مورد نوآوری رخ داد، این بود که به بهانه نوآوری قیمت این گوهر را می خواستند بشکنند. کسی که اهل بیت را آسان به دست آورد آسان هم از دست می دهد. گوهری که بهای بالایی به آن پرداخته نشود ارزشش دانسته نمی شود. به جای این که خودمان بالا رویم امام حسین (ع) را پایین می آوریم.

رابطه مداح با سیاست:

ـ معتقدم منبر امام حسین (ع) محل تسویه حساب ها نیست. همان طور که منبر، امانت است، گوش مستمع هم امانت است. باید امانتدار خوبی باشیم. امانتی که ممکن است فردا دست ما نباشد. معتقدم فریاد حق طلبی افتخار یک مداح است. همان طور که افتخار می کنیم منبر در زمان رژیم گذشته سیاسی بود، افتخار می کنیم که روح حماسه و ظلم ستیزی هم در آن بود.

لذت حقیقی به جای لذت مجازی

مهدی منصوری

تعریف ذاکری:

ـ مداحی در لغت به معنی تمجید زیاد از فرد است. این به غیر از معصوم سزاوار هیچ کس دیگری نیست. مدح سزاواراهل بیتی است که نه تنها گناه نمی کنند که حتی فکرآن را هم نمی کنند؛ مدح آنان به هیچ وجه اشتباه نیست.

تشیع به روز است و کهنه شدنی نیست. اگر منقبت و خصوصیات اهل بیت را به مردم بگوییم هر روز جامعه رو به پیشرفت می رود و از حضیض ذلت به اوج عزت ارتقا پیدا می کند. اهل بیت به روز و پویا و بهترین است و با فطرت انسان سر و کار دارد. روز به روز بهتر است و تأثیرگذارتر.

مداح پل ارتباطی بین انسان ها و خداست از طریق اهل بیت. این بهترین راه است برای کسی که اهل بیت را الگو قرار میدهد.

یک الگو :

ـ در اصفهان شخصی بود به نام مرشد زاده که دو سال قبل از انقلاب از دنیا رفت که نمونه یک مداح کامل بود و چنان به اوج رسیده بود که وقتی می خواند انگار خود را در کربلا می دید. تزکیه نفس پیدا کرده بود و همه تعلقات را از خود دور کرده بود و هیچ چیزی جز اهل بیت و خدا را نمی دید. وقتی مدح می گفت گویی در محضر ائمه است. و روی مردم هم تأثیر می گذاشت. شهیدی بود به نام شهید تورجی که وقتی دهان باز می کرد و السلام علیک یا اباعبدالله می گفت مردم شروع به گریه می کردند.

سبک های جدید مداحی :

ـ اولین مسئله ای که باید رعایت کنیم این است که اصل مطلب را گم نکنیم؛ باید ببنییم به چه می خواهیم برسیم. منتهی تنوع هم در کار وجود دارد. در این دوره که دشمنان عقاید باطلشان را با انواع فیلمها، نمایش ها و سی دی ها به جوانان ماارائه میکنند و آنها را می خواهند به انزوا بکشانند، آن وقت ما که فرهنگ مان به روزترین و کامل ترین است، چرا نتوانیم تحول ایجاد کنیم؟ نه این که اقتباس کنیم از فرهنگ های غربی. خودمان از لحاظ فرهنگ و معارف در سطح بالایی هستیم. ما که همه چیز داریم و لذت هایی که داریم مجازی نیست و حقیقی است؛ این را می توانیم به بهترین و هنرمندانه ترین روش در راه ترویج اهل بیت به کار بریم.

نقش مداح در ترویج عقاید و آداب و رسوم دینی :

ـ بهترین چیزی که مداح باید داشته باشد جامعه شناسی و روان شناسی است. اگر مداح آفت ها و نقاط ضعف و قوت دشمن را بشناسد، می تواند راه خدا و مردم پسندانه را بنمایاند و بهترین الگو باشد برای تغییر بسیاری از روشها و سنت های غلط. در نامه ی امام علی به مالک اشتر آمده که نباید سنت شکنی کند؛ بلکه با استفاده از سنت های خوب و تلفیق آنها با روش های خوب امروزی، نوآوری کند. این اعتدال می تواند نقش مؤثری در تغییر سنت های غلط جامعه داشته باشد.

رابطه مداح با سیاست:

ـ نباید مداح هیچ تحرکی نداشته باشد. اگر مداح سیاست را نداند و خوب را از بد تشخیص ندهد و نتواند برای اینده و کشورش سرنوشت تعیین کند، نمی شود. مداح باید مثل یک دایرة المعارف باشد و با نقاط مثبت و منفی جامعه آشنا. مداح نباید خود را وابسته به یک جناح و خط کند. این خداپسندانه نیست. باید بتواند جامعه را هدایت کند که در این مورد هم بالاخره باید بزرگ ترهای خود را الگو قرار دهد. اگر صدایش خوب است و یا شعر خوب می گوید دلیل بر این نیست که سیاستش هم خوب باشد. تخصص و تعهد باید در کنار هم قرار گیرند.

وقتی هنر با پیام آمیخته شود، مانداگار می شود

حجت الاسلام عالی

تعریف ذاکری:

ـ از لفظش پیداست که کسی است که ذکر اهل بیت را بگوید و مردم را به یاد اهل بیت بیندازد. مداح هم به همان معنای ذاکر است.

فلسفه وجودی ذاکر :

ـ فلسفه آن به همان چیزی که در دین و مذهب ما تعبیه شده برمیگردد؛ چراکه خود اهل بیت ذاکری(یعنی یاد اهل بیت و مصائب اهل بیت) را به عنوان امری که نگه دارنده ی دین است، می دانند. چون هم بعد عاطفی انسان را تربیت می کند و رشد می دهد و هم آن خلای را در فردی که می خواهد دیندار باشد پر می کند. ضرورتش همان ضرورت پرورش دینی است. اگر قبول کنیم پرورش دینی ضرورت دارد، یک بعدش پرورش عاطفه است.

ویژگی ها و یک الگو :

ـ اولین ویژگی یک ذاکر آن است که خودش سوخته باشد که لازمه آن اهل عمل بودن خود ذاکر است. به عبارت دیگر هم ظاهرش دینی باشد و هم باطن دینی و روابط دینی داشته باشد. تا کسی این گونه نباشد نمی تواند دلسوخته اهل بیت باشد. دوم این که در حد خودش بصیر باشد، تا بتواند اولویت های دینی را تشخیص دهد. به حد خودش از دین و معارف دینی دارا باشد. زمان شناس بودن، بعد دیگر بصیرت و آگاهی دینی است؛ باید بتواند تشخیص دهد که چه چیزی در این زمان خلأ است تا از تخصص خودش در این زمینه استفاده کند.

همان کسانی که خود اهل بیت تحسین کرده اند، الگو هستند. مثل دعبل و یا سایر افرادی که شاعر بوده اند؛ امثال کمیت و کسانی که نزد اهل بیت روضه می خواندند و اهل بیت آن ها را تشویق می کردند. و نشان دهنده این است که آن ها در روضه به نوعی دین و پیامش را منتقل می کرده اند و آن پیام دینی را با هنرمندی می رسانده اند. به قول رهبری وقتی پیام با هنر آمیخته شود ماندگار می شود. وقتی دین با هنر آمیخته شود، برد دینی را هم طولاً و هم از جهت عمق گسترده می کند. کسانی که در زمان اهل بیت مدح می گفتند نمونه های دوری از همین ها هستند.

گرایش های فکری برای ذاکران:

ـ چهارچوب هایی هست که نغییرناپذیر است. مثل اصول ارزشی دین ما که ظلم ستیزی و یا عشق به اهل بیت از جمله آنهاست. اگر این ها نباشد اصلا فلسفه ذکر مصیبت و مداحی از میان می رود. از نظر شخصیتی هم هرکسی ممکن است یک بعد از ابعاد وجودی اش بالاتر باشد(مثل بعد عرفانی) که تا حدی قابل قبول است. اما فراتر از این ها همچون گرایش به انواع فرقه ها و نحله های فکری واقعاً پیامدهای غیر قابل کنترل خواهد داشت.

* نقش مداح در ترویج عقاید و آداب دینی :

ـ طبیعتاً از این جهت که ایا او میتواند یا نه؟، بله او میتواند حتی عقاید انحرافی را ترویج دهد؛ چون او ابزار و توانش را دارد و هنرمند است. هنرمند ابزار نشر هم حقیقت و هم خرافه را داراست و مثل شمشیر دو دم است. ولی این که تا چه حد مجاز است، شکی نیست که تنها در چهارچوب هایی که ترسیم شده و بر آن دلیل داریم، می تواند و بیشتر از آن را مجاز نیست. در بیان اشعار و پیام های دین باید حجت داشته باشد. لذا مداحان باید بصیرت دینی داشته باشند. یا خود دین شناس باشند یا متصل به دین شناس.

رابطه مداح با سیاست:

ـ در این که مداح نباید از مسائل سیاسی دور باشد شک نیست. چون دیدگاه نابی که امام ارائه داد و ما آن را دیدگاه اهل بیت می دانیم باید چه در مداحی و چه در سخنرانی بیاید. منتهی گاهی افراط می شود. گاهی نظرات خاص اعمال می شود. گاهی روی مصادیق انگشت گذاشته می شود نه معیارها. این ها ناشی گری است. طبیعتاً مردم به مسائل سیاسی حساس هستند و می فهمند و عکس العمل نشان می دهند. زبانی است که منطق روی آن نیست، مسائل را احساسی بیان کردن، مداحی را تخریب می کند. والا در این که نهضت عاشورا به قول حضرت امام بعد سیاسی اش مهم است، شکی نیست. معیار دادن آن عیبی ندارد. اشعاری که ظلم ستیز باشد و حتی معیارهای اجتماعی را مطرح کند خوب است ولی وارد مصادیق شدن ضربه می زند.

ضرورت و فلسفه ذکر را قرآن بیان می کند

محسن طاهری

همان گونه که از واژه ی مقدس ذاکر و مداح مشخص است، رسالت عزیزان ذاکر، ستایش اهل بیت عصمت و طهارت است. کسانی را می ستایند که ستایشگر آنان حضرت حق جل جلاله است. همانا مداح و ذاکران اگر جایگاه خود را بشناسند و قدردان باشند کاری خدایی می کنند. ضرورت و فلسفه ی ذکر را قرآن بیان می کند. در ایه ی کریمه ی فذکر ان الذکر تنفع المؤمنین، بر نافع بودن ذکر برای انسانها تأکید شده است. در جامعه کبیره هم ذکرکم فی الذاکرین را می خوانیم، پس در ضرورتش هیچ جای شک و شبهه نیست. فلسفه ی وجودی اذکار دیگری هم که به آنها توصیه شده، رشد دهندگی و هدایتگری است. برترین اذکار نیز ذکر ائمه هدی است.

به عقیده ی این کم ترین، مهم ترین ویژگی یک ذاکر خوب اخلاص، عبودیت، خداترسی، بهره وری از ایام الله، وارستگی و آراستگی ظاهر و باطن و درنهایت خوش خلقی و حسن سلوک با بندگان الهی به ویژه نسل جوان معتقد می باشد. میثم تمار الگوی حقیقی ذاکرین است که آن گونه امتحان خود را پس داد و یا حجر بن عدی که فدای ذکر ائمه گردید.

اگر گرایش های صحیح و خطوط بارز دینی، سیاسی و فکری که باعث تنویر افکار عمومی و روشنگری جامعه می شود گفته شود، مانعی ندارد.

اگر ذاکر و مداح خودش متصف به این صفات باشد و در بین مستمعین و مشارکت کنندگان امواج مثبت ایجاد کند، اثرات کافی را خواهد گذاشت. اگر هم از آن ها در موردی نظرخواهی شود، هم چون اقشار و دیگر آحاد جامعه باید به وظیفه ی شرعی و الهی و سیاسی خود عمل کنند.

جوانان و قشر جوان به مداحان از سر شور و و ارادت به اهل بیت علاقه مندند. این بسیار ستودنی است البته تا زمانی که به بیراهه نروند، نمی تواند آسیب باشد.

غلامرضا سازگار: وقتی کسی می خواهد کاندیدا شود باید از کانال شورای نگهبان بگذرد. پس وقتی مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت، مداحان حق توهین به او را ندارند چه موافق او باشند و چه نباشند. اگر موافق بودند مردم را تشویق کنند به انتخابات اما حق ندارند دیگری را بکوند؛ چون همه مورد احترامند.