خفته در خاک قم یکی گوهر گوهری تابناک و نیک اختر
آفتاب عفاف و شرم و حیا مشعل راه عصمت و تقوا
چشمه سار حقیقت و ایمان معنی شور و عشق و اطمینان
بانوی بانوان اهل یقین رحمت کردگار روی زمین
مکتب اوست مکتب توحید جلوه اوست جلوه ی جاوید
حرمش قبله گاه اهل خرد هر که در راه علم ره سپرد
عصمت اوست شهره در آفاق چون که بسته است با خدا میثاق
فاطمه نام و فاطمی شوکت زینبی سیرت و علی صولت
هست معصومه کنیه ی پاکش که بلند است عزم و ادراکش
می کند فخر بر چنین دختر پدری همچو موسی جعفر (1)
تولد حضرت فاطمه ی معصومه علیها السلام برای اهل بیت علیهم السلام چنان اهمیت داشت که قبل از به دنیا آمدنش خبر آن را منتشر کرده، و مردم را برای شناخت مقام آن بانوی بزرگوار آماده ساختند. پنجاه سال پیش از تولد حضرت فاطمه ی معصومه علیها السلام، روزی گروهی از شیعیان ری نزد امام صادق علیه السلام شتافتند. حضرت فرمود: آفرین بر برادران قمی ما.
گفتند: آقا، ما اهل ری هستیم.
امام باز به اهل قم آفرین گفت و فرمود:
«الا ان لله تعالی حرما وهو مکه الا ان لرسول الله حرما وهو المدینة الا وان لامیر المؤمنین حرما وهو الکوفه الا وان حرمی وحرم ولدی بعدی قم الا ان قم کوفتنا الصغیرة، الا ان للجنة ثمانیة ابواب ثلاث منها الی قم. تقبض فیها امراة هی من ولدی اسمها فاطمة بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم » (2) .
برای خداوند حرمی است که مکه است. حرم رسول مدینه، حرم امیر مؤمنان کوفه و حرم من و فرزندانم قم است. بدانید قم کوفه ی کوچک ما است. آگاه باشید، بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوی قم است. بانویی از فرزندان من در آن جا وفات می کند که نامش فاطمه دخت موسی است. همه ی شیعیان ما به شفاعت او وارد بهشت می شوند.
بر اساس روایتی دیگر، امام صادق علیه السلام هنگام تولد فرزندش موسی علیه السلام چنین فرمود: از این کودکم دختری به نام فاطمه متولد خواهد شد. آن روز یکی از شیعیان - که دخترش را حمیرا نام نهاده بود - نزد امام صادق علیه السلام آمد، امام را دید که با کودکی در گهواره سخن می گوید. پرسید: مگر این کودک سخن می گوید؟ امام از او خواست جلوتر برود. وقتی نزدیک تر شد، کودک لب به سخن گشود و گفت: «ای مرد، نامی که برای دخترت انتخاب کرده ای، خداوند دشمن دارد. نامش را تغییر ده.
آن گاه امام صادق علیه السلام به مرد فرمود: این کودک، فرزندم موسی است. خداوند از او دختری به من عنایت می کند که نامش فاطمه است. او را در سرزمین قم به خاک می سپارند. هر که او را در قم زیارت کند، بهشت بر وی واجب می شود. (3)
مادر این بانوی پاکیزه، نجمه نام داشت که با نام های تکتم، خیزران، اروی، ام البنین، طاهره، سمانه، شقراء، سکن و صقر نیز از وی یاد شده است.
حضرت فاطمه ی معصومه، بیست و پنج سال پس از تولد علی بن موسی الرضا علیهما السلام، در اول ذی قعده سال 173 ه . ق. دیده به جهان گشود و در دهم، یازدهم یا دوازدهم ربیع الثانی 201 ه . ق. وفات یافت. (4)
مقام های حضرت فاطمه معصومه علیها السلام
الف) عالمه
محل رشد فاطمه ی معصومه علیها السلام خاندانی بود که دریای دانش و معرفت شمرده می شد. حضور در کنار پدری چون امام موسی بن جعفر علیهما السلام و برادری مانند امام رضا علیه السلام سبب شد فاطمه ی معصومه در کوتاه ترین مدت ممکن مسیر رشد بپیماید و بتواند پرسش های فقهی و دینی شیعیان را پاسخ دهد. روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند تا پرسش های خود را از امام موسی بپرسند. کاروانیان به خانه ی امام آمدند، ولی به زودی دریافتند امام در مسافرت است. بنابراین، در اندوه فرو رفتند و ناگزیر آماده ی بازگشت شدند. در این لحظه، دختری خردسال سکوت سنگین کاروانیان را درهم شکست; پرسش ها را گرفت، پاسخ همه را به دقت نوشت و به آنان باز گرداند. کاروانیان شگفت زده به پاسخ ها نگریستند و با خاطری آسوده را دیار خویش پیش گرفتند. در راه امام را دیدند. سلام کردند; قصه ی دخترک باز گفتند و خط او را به وی نمایاندند. امام لبخند زد و سه بار فرمود: فداها ابوها; پدرش فدایش باد. (5)
ای بانویی که بر همه بانوان سری در عصر خویش از همه نسوان تو برتری
پاک و منزهی و مبرا ز هر بدی و دریای گوهری
از دودمان هاشم و از آل احمدی از خاندان عصمت و از نسل حیدری
از گلشن خدیجه کبری شکفته ای وز بوستان حضرت زهرای اطهری
هم دختر امامی و هم خواهر امام هم عمه امامی و دخت پیمبری (6)
ب) محدثه
حدیث یعنی سخن. در اصطلاح روایت به کسی که سخن معصوم را نقل کند، محدث و محدثه می گویند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
من تعلم حدیثین اثنین ینفع بهما نفسه او یعلمهما غیره فینتفع بهما کان خیرا له من عبادة ستین سنة. (7)
آن که دو روایت بیاموزد و خود از آن بهره گیرد یا به دیگری آموزد تا او سود برد، برایش از شصت سال عبادت برتر است.
حضرت فاطمه ی معصومه علیها السلام در شمار محدثان جای دارد و شش مورد از روایات وی به دست ما رسیده است. متن روایت های آن بزرگوار چنین است:
1- حدیث غدیر
من کنت مولاه فعلی مولاه. (8)
هر که من مولای اویم علی مولای او است.
2- حدیث منزلت
انسیتم قول رسول الله صلی الله علیه و آله یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه وقوله: انت منی بمنزله هارون من موسی علیه السلام. (9)
حضرت فاطمه ی معصومه از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام چنین نقل کرد: آیا سخن رسول خدا در روز غدیر را فراموش کردید که فرمود: هر که من مولای اویم علی نیز مولای اوست و [آیا فراموش کردید که] فرمود جایگاه تو [علی] در برابر من مانند [جایگاه] هارون [در برابر ] موسی است.
3- دوست داران علی علیه السلام
حضرت فاطمه ی معصومه علیها السلام از حضرت زهرا علیها السلام چنین روایت می کند: پدرم رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود: شبی که مرا به آسمان [معراج] بردند، داخل بهشت شدم. در آن جا خانه یی از در سفید دیدم که میان آن خالی بود. آن خانه دری داشت که با در و یاقوت مزین شده بود و روی آن پرده یی کشیده بودند. وقتی سر بلند کردم دیدم بر بالای آن نوشته اند: «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی القوم » ;
بر پرده نوشته شده بود: «بخ بخ من مثل شیعة علی » ; به به چه کسی مانند شیعه ی علی است.
وقتی داخل خانه شدم، قصری از عقیق سرخ دیدم که وسط آن خالی بود. این خانه نیز دری داشت که پرده یی مزین به زبرجد سبز بر آن آویخته بودند. وقتی سر بلند کردم، دیدم بر فرازش نوشته اند: «محمد رسول الله، علی وصی المصطفی » .
بر پرده نیز نوشته بودند: «بشر شیعة علی بطیب المولد» ; شیعه ی علی را به حلال زاده بودن بشارت ده.
وقتی وارد شدم، به قصری دیگر از زمرد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم. دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤها تزیین شده بود.
بر پرده آن نوشته بودند: «شیعة علی هم الفائزون » ; شیعیان علی رستگارانند.
پرسیدم: دوست من جبرییل، این کاخ از آن کیست؟
پاسخ داد: «یا محمد، لابن عمک ووصیک علی بن ابی طالب علیه السلام یحشر الناس کلهم یوم القیامة حفاة عراة الا شیعة علی ویدعی الناس باسماء امهاتهم ما خلا شیعة علی فانهم یدعون باسماء آبائهم » .
محمد، این خانه ی پسر عمو و جانشین تو علی بن ابی طالب است. در رستاخیز همه ی مردم جز شیعیان علی عریان محشور می شود; و همه ی مردم جز شیعیان علی با نام مادرشان خوانده می شوند. شیعیان علی با نام پدرانشان خوانده خواهند شد.
درباره ی راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد:
لانهم احبو علیا فطاب مولدهم;
چون علی را دوست داشتند، ولادتشان نیک [و حلال] گردید. (10)
4- مقام شهادت برای دوستان آل محمد صلی الله علیه و آله
«الا من مات علی حب آل محمد مات شهیدا» . (11)
آگاه باشید، آن که با محبت آل محمد بمیرد، شهید جان سپرده است.
5- طهارت امام حسین علیه السلام
«لما سقط الحسین من بطن امه و کنت ولیتها قال النبی صلی الله علیه و آله: یا عمه هلمی الی ابنی فقلت یا رسول الله انا لم ننظفه بعد. فقال: یا عمه انت تنظفه ان الله تبارک وتعالی قد نظفه وطهره » . (12)
[صفیه عمه ی پیامبر اکرم فرمود ] وقتی امام حسین علیه السلام متولد شد، من پرستارش بودم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: عمه، فرزندم را نزد من آور. گفتم: یا رسول الله، او را [نشسته ایم و] پاکیزه نکرده ایم. فرمود: عمه، تو می خواهی او را پاک کنی، خداوند او را پاکیزه و مطهر کرده است.
6- قم، مرکز شیعیان حضرت معصومه علیها السلام
از پدرش امام کاظم علیه السلام چنین روایت کرده است: قم مرکز شیعیان ماست. (13)
ج) شفیعه
یا رب این خلد برین، یا جنة الماواستی یا همایون بارگاه بضعه ی موساستی
این همایون بانو که در درج شرافت اختری است نسل پاک زاده انسیة الحوارستی
فاطمه اخت الرضا، سلطان دین، روحی فداک خاک درگاه تو از عرش علا اعلاستی
مرجع اهل زمان و شافع یوم المعاد خواهر سلطان دین و ثانی زهراستی (14)
مقام شفاعت از مقام های مسلم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام است. سخنی که امام صادق علیه السلام پیش از تولد حضرت فاطمه بر زبان رانده بر درستی این گفتار گواهی می دهد. حضرت فرمود:
«تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة باجمعهم » . (15)
این روایت، افزون بر اصل مقام شفاعت، بر فراگیر بودن آن نیز اشاره دارد. بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله - که نخستین جایگاه شفاعت را دارد و قرآن از آن با عنوان مقام محمود یاد کرده است - (16) بالاترین جایگاه از آن فاطمه ی زهرا علیها السلام و فاطمه ی معصومه است. امام صادق علیه السلام فرمود: با شفاعت او همه ی شیعیان ما وارد بهشت خواهند شد.
در متن زیارت نامه ی حضرت - که از امام رضا روایت شده است - نیز به مقام شفاعت وی تصریح شده است:
«یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة فان لک عندالله شانا من الشان » .
فاطمه، ما را در بهشت شفاعت کن; زیرا نزد خدا جایگاهی داری. (17)
امام رضا علیه السلام فرمود:
«من زارها فله الجنة » (18) .
«من زار المعصومه بقم کمن زارنی » (19) .
«من زارها عارفا بحقها فله الجنة » (20) .
امام جواد علیه السلام فرمود:
«من زار قبر عمتی بقم فله الجنة » (21) .
امام صادق علیه السلام نیز فرمود:
«ان زیارتها تعدل الجنة » (22) .
«من زارها وجبت له الجنة » (23) .
آیت الله شیخ محمد ناصری دولت آبادی، یکی از علمای دولت آباد اصفهان، از پدرش چنین نقل کرده است: در سال 1295 هجری قمری، در اطراف قم چنان خشک سالی شد که مردم به ستوه آمدند. چهل تن از متدینان محل انتخاب شده، به قم آمدند و در حرم حضرت معصومه علیها السلام بست نشستند تا شاید خداوند با عنایت و دعای آن بزرگوار باران فرستد. در شب سوم، یکی از اینان مرحوم آیت الله العظمی میرزای قمی را در خواب دید. میرزا پرسید: چرا بست نشسته اید؟ او دلیل را عرض کرد. میرزا گفت: این که چیزی نیست این مقدار از دست ما هم ساخته است; ولی اگر شفاعت همه ی جهان را خواستید، دست توسل به سوی این شفیعه ی روز جزا دراز کنید. (24)
د) معصومه
السلام ای آفتاب عصمت ای کز درگهت کرده کسب منزلت عرش علا ای فاطمه
السلام ای زینت دامان زهرا کز تو هست منت فضل و عطا بر ما سوی ای فاطمه
امام رضا علیه السلام فرمود:
«... من زار المعصومه بقم کمن زارنی » (25) .
... آن که معصومه را در قم زیارت کند گویا مرا زیارت کرده است.
مرتبه ی والای عصمت تنها برای معصومان است و آنان از گناهان عمدی و سهوی پیراسته اند; اما اولیای خدا مانند حضرت زینب علیها السلام و فاطمه ی معصومه علیها السلام از مراتب پایین تر آن بهره می برند.
ه) کریمه
سید محمد مرعشی، پدر ارجمند آیت الله مرعشی نجفی، از نسب شناسان گرانقدر بود و بسیار علاقه داشت مرقد شریف حضرت زهرا علیها السلام را بیابد. برای این کار ختم مجربی برگزید و چهل شب بدان مداومت ورزید. شب چهلم در رؤیا به محضر امام باقر یا صادق علیهما السلام رسید. امام فرمود: «علیک بکریمة اهل بیت » ; بر تو باد توجه به کریمه ی اهل بیت.
وی که تصور می کرد مراد آن حضرت فاطمه ی زهرا است، گفت: آری، من نیز می خواهم آرامگاه شریفش را بیابم تا زیارت کنم.
امام فرمود: مرادم مرقد شریف حضرت معصومه علیها السلام در قم است.
و آن گاه ادامه داد: خداوند اراده کرده، به جهت مصالحی، قبر شریف حضرت زهرا علیها السلام پنهان باشد، ولی مرقد حضرت معصومه علیها السلام را تجلی گاه آرامگاه شریف حضرت زهرا علیها السلام قرار داده است.
ورود حضرت معصومه علیها السلام به قم
در سال 200 هجری قمری، مامون عباسی با ارسال نامه ها و پیام های بسیار امام رضا علیه السلام را به توس فرا خواند. حضرت ناگزیر این دعوت را پذیرفت و به خراسان آمد. یک سال بعد، حضرت معصومه علیها السلام به شوق دیدار برادر عازم خراسان شد. او همراه گروهی تا ساوه آمد و در آن جا، بیمار شد. پرسید: از این مکان تا قم چقدر راه است؟ پاسخ دادند: ده فرسنگ. به دستور حضرت به سوی قم حرکت کردند و مردم قم به استقبالش شتافتند. موسی بن خزرج بن سعد اشعری - که از یاران امام رضا علیه السلام بود - شتابان خود را به حضرت فاطمه ی معصومه علیها السلام رساند، زمام شتر را گرفت، به قم آورد و افتخار میزبانی حضرت را به خود اختصاص داد. پس از 16 یا 17 روز، آن بانوی ارجمند وفات یافت. (26)
عبادتگاه او در خانه ی موسی بن خزرج هنوز باقی است و به مدرسه ی ستیه معروف است.
موسی بن خزرج بخشی از زمین های خود را - که بابلان نام داشت - به حضرت اختصاص داد تا در آن جا به خاک سپرده شود. آل سعد سردابی حفر کردند تا پیکر مطهر فاطمه ی معصومه علیها السلام را در آن جای دهند. پس از غسل و کفن، پیکر را به آن مکان آوردند و در این مورد که چه کسی داخل قبر شود، اختلاف کردند. سرانجام چنان مقرر شد که کهنسال پرهیزگاری به نام قادر این عمل را بر عهده گیرد. در این لحظه، ناگهان دو سوار - که چهره پوشانده بودند - در بیابان آشکار شدند. سواران به تدریج نزدیک تر شدند، از چارپا فرود آمدند و بر پیکر فاطمه ی معصومه علیها السلام نماز گزاردند. سپس داخل سرداب شده، جنازه را به خاک سپردند و بی آن که کسی آن ها را بشناسد، از همان راهی که آمده بودند، بازگشتند. (27)
کرامات فاطمه ی معصومه علیها السلام
تاکنون صدها کرامت از این بانوی بزرگوار مشاهده شده است. یکی از این کرامات به دختری از ماکو اختصاص دارد.
او خود داستان شفایش را چنین توضیح می دهد:
رقیه امان پور هستم، از اهالی شوط ماکو، چهار ماه پیش، بر اثر یک نوع سرماخوردگی از هر دو پا فلج شدم. خانواده ام مرا به بیمارستان های مختلف در شهرهای ماکو، خوی و تبریز بردند و همه ی پزشکان، پس از آزمایش های مکرر، از درمانم اظهار ناتوانی کردند. دیگر نتوانستم پاهایم را حرکت دهم تا این که چهارشنبه شب (21/2/73) در رؤیا چنان دیدم که بانویی سفیدپوش سوار بر اسبی سفید به سویم آمد و فرمود: «چرا از همان ابتدای بیماری پیش من نیامدی تا شفایت دهم؟»
با اضطراب از خواب پریدم و جریان را با عمو و عمه ام در میان گذاشتم. و آن ها بی درنگ مقدمات سفر به قم را فراهم کردند. روز جمعه ساعت 30/7 دقیقه به حرم مطهر مشرف شدیم. پس از نماز، به خواندن زیارت نامه پرداختم که ناگهان صدای همان بانو - که در خواب دیده بودم - به گوشم رسید. او فرمود: بلند شو، راه برو که شفایت دادم.
من توجه نکردم دوباره همان صدا با همان الفاظ تکرار شد. این بار حرکتی به خود دادم و دریافتم به لطف آن بانو شفا گرفته ام. (28)
شفای نصرانی
مرحوم محدث نوری می گوید: در بغداد مردی نصرانی به نام «یعقوب » مبتلا به مرض استسقا بود که از معالجه آن ناامید شده بود و به طوری بدنش ضعیف شده بود که توان راه رفتن نداشت. او می گفت: بارها از خدا مرگم را خواسته بودم تا آن که در سال 1280ه . ق. در عالم خواب سید جلیل القدر نورانی را دیدم که کنار تخت من ایستاد و به من گفت: اگر شفا می خواهی، باید به زیارت کاظمین بیایی. از خواب بیدار شدم و خوابم را به مادرم گفتم. او گفت این خواب شیطانی است. دو مرتبه خوابم برد، این بار بانویی را در خواب دیدم با چادر و روپوشی که به من گفت: برخیز که صبح شد. آیا پدرم با شما شرط نکرد که او را زیارت کنی و تو را شفا بدهد. گفتم: پدر شما کیست؟ گفت: موسی بن جعفر علیهما السلام. گفتم شما کیستید؟ گفت: من معصومه خواهر رضا هستم.
از خواب بیدار شدم و متحیر بودم به کجا بروم. به ذهنم آمد خدمت سید راضی بغدادی بروم. به بغداد رفتم تا به در خانه ی او رسیدم، در زدم، صدا آمد کیستی؟ گفتم در را باز کن. همین که سید صدایم را شنید، به دخترش گفت در را باز کن که یک نفر نصرانی آمده مسلمان شود. وقتی بر او وارد شدم، گفتم از کجا دانستید من چنین قصدی دارم؟ فرمود: جدم در خواب مرا از قضیه ی تو خبر داد. او مرا به کاظمین نزد شیخ عبد الحسین تهرانی برد.
داستان را برایش گفتم. دستور داد مرا به حرم مطهر امام کاظم علیه السلام بردند و در ضریح طواف دادند. عنایتی نشد. از حرم بیرون آمدم، احساس تشنگی کردم آب آشامیدم، حالم منقلب شد و روی زمین افتادم. گویا کوهی بر پشتم بود و از سنگینی آن راحت شدم. ورم بدنم از بین رفت و زردی صورتم به سرخی تبدیل شد و دیگر از آن مرض اثری ندیدم. نزد شیخ بزرگوار رفتم و مسلمان شدم. (29
