مهدی(عج) کیست و چه می کند؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در ضمن روایت های فراوان امام مهدی(عج) را معرفی کرده و زمان ظهور و عملکردهای آن حضرت به مسلمانان شناسانده اند. با توجه به این روایات نورانی می توان با شخصیت و اهداف و ویژگی های حکومت و دست آوردهای سعادت آفرین دولت کریمه آن بزرگوار آشنا شد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در یکی از سخنان خود در این باره می فرمایند: «مهدی از خاندان من است که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد. آسمان باران رحمت خود را در زمان حاکمیت او فرو می ریزد و زمین برکاتش را به برکت وجود آن حضرت بیرون می دهد. به دست مبارک او زمین از داد پرخواهد شد همان گونه که مردم قبل از ظهور آن حضرت زمین را از ستم پر کرده اند».
اوصاف مهدی علیه السلام در خطبه غدیر
پیامبر گرامی اسلام در خطبه معروف خود در روز عید غدیر مطالب بسیاری درباره حضرت مهدی(عج) بیان می کنند؛ از جمله در آن خطبه می فرمایند: «آگاه باشید که خاتم اوصیا مهدی قائم(عج) از ماست. او همان کسی است که از همه ستمگران انتقام خواهد گرفت. او شرک و کفر را از سرتاسر زمین پاک خواهد ساخت. او خون خواه همه بندگان صالح خداست. او یاور دین خدا، برگزیده خدا و وارث همه دانش هاست... همه پیامبران و امامان پیش از او بشارت ظهورش را به مردم داده اند. او آخرین حجت الهی است که پس از او حجّتی نیست... هیچ کس را توان غلبه بر او نیست. هرگز از کسی در زمان حکومتش شکست نخواهد خورد. آگاه باشید که او ولیّ خدا در روی زمین و داور در میان مردم و امین او در نهان و آشکار است».
سختی دوران غیبت
درباره سختی های زمان غیبت امام مهدی(عج) مطالب زیادی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار علیهم السلام نقل شده است. آگاهی از این امور تا حدودی سبب در امان ماندن از فتنه ها و گرفتاری های سخت آن دوره می شود، به شرط آن که به دنبال آگاهی از آن امور، نسبت به مقابله با آن پیش آمدها اقدامات لازم پیش بینی شده باشد. امام علی بن ابی طالب علیه السلام با اشاره به دوران طولانی غیبت کبری، درباره وقایع آن دوره می فرمایند: «برای قائم ما یک غیبت طولانی در پیش است که مدت زمان زیادی طول خواهد کشید. گویی هم اکنون می بینم که در آن دوره مردم دچار حیرت و سرگردانی می شوند و به دنبال یک پناهگاه امنی می گردند. در دوره غیبت او نگه داری از دین بسیار سخت خواهد بود. هرکس در آن زمان بر آیین خود استوار بماند و بر اثر طول غیبت قساوت قلب پیدا نکند، در روز قیامت در کنار من خواهد بود».
بهترین افراد امّت
اصبغ بن نباته می گوید: روزی خدمت امیرالمؤمنین علی علیه السلام رسیدم. دیدم آن حضرت در اندیشه خود غوطه ورند. عرض کردم: یا امیرالمؤمنین، موضوع چیست؟ حضرت فرمودند: «درباره مولودی فکر می کردم که او مهدی ما اهل بیت علیهم السلام است. او زمین را بعد از آن که از ستم پر می شود، از عدل پر خواهد کرد. در دوران غیبتی که در پیش دارد بسیاری منحرف می شوند و بسیاری نیز به شاه راه هدایت راه خواهند یافت». عرض کردم: واقعا در دوران غیبت او کسانی موفق به تشخیص هدایت از ضلالت می شوند؟ علی علیه السلام فرمودند: «آری، آنها بهترین افراد این امت هستند که خداوند به وسیله آنها اهداف بسیار بزرگی را به تحقق خواهد رساند...». در روایت دیگر درباره یاران امام عصر علیه السلام می فرمایند: «خوشا به حال آنها، خوشا به شکیبایی آنها در راه دینشان، چقدر مشتاقم آنها را در زمان تشکیل حکومتشان ببینم».
ای فاطمه
از سلمان نقل شده است در آخرین لحظات حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در محضر آن بزرگوار بودم که ناگهان حضرت زهرا علیهاالسلام به بالین پدر بزرگوارشان آمدند و از دیدن حال پدر بسیار متأثر شدند و شروع به گریستن کردند. ناگهان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چشم باز کردند و وقتی دخترشان را در حال گریه دیدند در دل داری از او مطالبی بیان کردند و در بخشی از سخنانشان پس از اشاره به امام حسن و امام حسین علیه السلام ، فرمودند: «ای فاطمه، سوگند به خداوندی که مرا به پیامبر برانگیخت. مهدی این امت از نسل این دو فرزندم است. چون دنیا پر از هرج و مرج شد، فتنه ها همه جا را فرا گرفت، راه ها ناامن گشت، گروهی از مردم بر گروه دیگر برای دنیا شبیخون زدند، بزرگان بر زیردستان ترحّم نکردند و کوچک ترها احترام بزرگ ترها را رعایت ننمودند، خداوند کسی را خواهد فرستاد که قلعه های ضلالت را فتح می کند، دین را در آخرالزمان حاکمیت می بخشد و زمین بعد از آن که از ستم پرشده از عدالت پرخواهد ساخت».
امنیت و فراوانی نعمت
در دوره حکومت امام مهدی(عج) امنیت کامل، که آرزوی همیشگی بشر است، در سرتاسر جهان ایجاد خواهد شد و زمین و آسمان تمام برکت های خودشان را نصیب مردم آن دوره خواهند ساخت و کسانی که آن زمان را درک می کنند از نعمت رهنمودهای روشنگرانه و رهبری های سعادت آفرین آن حضرت بهره مند خواهند شد. امام حسن مجتبی علیه السلام در این باره می فرمایند: «صلح و امنیت در بین همه موجودات برقرار خواهد شد. زمین برکاتش و آسمان بارانش را نصیب مردم می کند. تمام گنج های نهفته در دل زمین برای امام مهدی(عج) ظاهر خواهد شد و شرق و غرب عالم تحت سیطره و قدرت حکومت او در می آید. خوشا به سعادت کسانی که زمان حکومت آن حضرت را درک می کنند و به رهنمودهای او گوش جان می سپارند».
امام مهدی(عج)، فرزند امام حسین علیه السلام
امام حسین علیه السلام در توصیف امام مهدی(عج) می فرمایند: «خداوند زمین مرده [از ستم و فساد و نابسامانی را] به برکت او زنده می کند و دین حق را بر تمام ادیان چیرگی می بخشد. برای او غیبتی هست که به سبب سختی دین داری در آن دوره، بسیاری از مردم از دین خود برمی گردند؛ اما با این همه کم نخواهند بودند انسان هایی که در آن هنگام بر آیین خود استوار خواهند ماند و هم از این رو متحمل آزار و اذیت هایی هم خواهند شد.»
نشانه های ظهور
در مجموع روایات اهل بیت علیهم السلام ، نه تنها برای زمان ظهور وقت خاصی تعیین نشده است حتی بر این معنا تصریح هست که خداوند متعال همچون وقت قیامت مقرر ساخته است که روز و ساعت قیام مهدی(عج) نیز بر کسی معلوم نباشد و حتی با تعابیر بسیار تند از تعیین کنندگان وقت ظهور انتقاد شده است. با این همه در روایات برای ظهور حضرت مهدی(عج) نشانه های فراوانی ذکر شده است؛ از جمله امام حسین علیه السلام در روایتی برای ظهور پنج علامت ذکر می کنند: «برای ظهور مهدی(عج) پنج نشانه است: خروج سفیانی، خروج یمانی، بانگ بلند آسمانی، فرو رفتن لشکریان سفیانی در زمینی در بین مکه و مدینه (که اصطلاحا از آن به «خسف سرزمین بیدا» یاد شده است) و کشته شدن نفس زکیّه».
تکرار سنت های پیامبران در مهدی(عج)
در بخشی از روایات اهل بیت علیه السلام به این نکته تصریح شده است که بعضی از نشانه ها و سنت های پیامبران الهی در وجود امام عصر علیه السلام نیز تکرار خواهد شد. امام سجّاد علیه السلام در این باره می فرمایند: «در قائم ما شش نشانه از شش پیامبر هست، نشانی از نوح، نشانی از حضرت ابراهیم، نشانی از حضرت موسی و... اما نشانه او از حضرت نوح علیه السلام طولانی بودن عمر آن حضرت است. نشانه او از حضرت ابراهیم علیه السلام تولد پنهانی و کناره گیری او از مردم [در بخشی از زندگی] است. همانندی او با حضرت موسی علیه السلام در این است که همواره جان او در خطر تهدید دشمنان بود و دوره غیبتی طولانی داشت. همانندی اش با حضرت عیسی علیه السلام اختلاف مردم در حق اوست. نشانه او از حضرت ایّوب فرج بعد از شدت است و سرانجام نشانه او از حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله وسلم قیام او با شمشیر است».
اهمیت شناخت امام علیه السلام
در فرهنگ اسلامی بر ضرورت شناخت امام تأکید زیادی شده و بعد از توحید و نبوت هیچ موضوعی همانند امامت مورد توجه واقع نشده است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند: «کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است. اما کسی که در حال معرفت به امام بمیرد، زود بودن یا دیر بودن ظهور امام به او گزندی نمی رساند؛ چون کسی که با شناخت امام از دنیا می رود همانند کسی است که در کنار امام عصر علیه السلام باشد و در کنار امام بودن مهم ترین عامل حفظ سلامت و سعادت انسان است».
روش برخورد با مردم
برای بسیاری از افراد این سؤال مطرح است که وقتی امام زمان علیه السلام قیام کنند و حکومت جهانی اسلام را در سرتاسر عالم حاکمیت ببخشند؛ چه رفتاری با مردم خواهند داشت؟ این پرسش در زمان ائمه اطهار علیهم السلام نیز مطرح بوده است. محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام می پرسند: مولای من، روش امام قائم علیه السلام در بین مردم چگونه خواهد بود؟ امام باقر علیه السلام می فرمایند: «آن حضرت به همان سیره پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم عمل می کند تا اسلام پیروز شود». عرض کردم: مگر سیره پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چه بود؟ امام باقر علیه السلام فرمودند: «آنچه در دوره جاهلیت رایج بود باطل ساخت و مردم را به رعایت عدالت فرا خواند. قائم ما نیز آنچه از سنت های غلط رواج پیدا کرده است از بین خواهد برد و آنان را به پایبندی به اصل عدل و قسط دعوت خواهد کرد».
دشواری هدایت مردم
از بررسی روایت های مختلف چنین به دست می آید که پس از ظهور حضرت مهدی(عج) کار ارشاد و راهنمایی مردم بسیار مشکل تر از هدایت مردم در دوران بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم خواهد بود؛ چرا که افکار و عقاید نادرست مرسوم در آخرالزمان بسیار پیچیده تر از دوران جاهلیت خواهد بود. فضیل بن یسار می گوید: «روزی از امام باقر علیه السلام شنیدم که می فرمودند: وقتی قائم ما قیام کند بیش از آنچه پیامبر با جهل و نادانی جاهلیت روبرو شدند، با نادانی و مشکلات نادرست فکری و اعتقادی روبه رو خواهد شد. فضیل می گوید: عرض کردم: چرا چنین می شود؟ امام باقر علیه السلام فرمودند: وقتی رسول خدا به پیامبری مبعوث شدند مردم اغلب سنگ و چوب و مجسمه می پرستیدند؛ اما هنگامی که قائم ما قیام کند مردم کتاب خدا را برای او تأویل خواهند کرد و با استدلال غلط به آن در برابر امام می ایستند».
اثر حفظ محبت اهل بیت علیهم السلام
در دوره غیبت پایداری بر محبت و ولایت ائمه اطهار علیه السلام به دلیل وجود انواع شبهات و القائات فکری و اعتقادی بسیار سخت خواهد بود. اما کسانی که با تقویت عقاید و تلاش علمی و ارتقا بخشیدن به معرفت خود بتوانند در پایبندی به محبت اهل بیت علیه السلام ثابت قدم باشند، به مراتب والایی از کمال معنوی دست خواهند یافت. یونس بن عبدالرحمن می گوید: «روزی حضرت موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند: «خوشا به حال آن عده از شیعیان ما که در دوره غیبت قائم ما به محبت ما چنگ می زنند و بر ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما استوار خواهند بود. آنها از ما هستند و ما از آنهاییم. آنها به امامت ما خشنودند و ما از داشتن چنین پیروان مؤمن و با تقوایی دل شادیم. خوشا به حال آنها! به خدا سوگند آنها در روز قیامت هم در کنار ما خواهند بود».
بهترین مردم روی زمین
بدون تردید افرادی که در بدترین اوضاع و در دوران غیبت ـ که از هر طرف مسائل غیراخلاقی و ضددینی ایمان مردم را تهدید می کند ـ از اعتقادات راستین خود دست بر نمی دارند و همواره در حال انتظار امام خود به سر برند، منزلت والایی برخوردارند. ابوخالد کابلی، از یاران امام سجّاد علیه السلام ، نقل می کند: روزی امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: «غیبت دوازدهمین ولی از امامان و جانشینان پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم طولانی خواهد شد. ای اباخالد، مردم دوره غیبت که به امامت امام غایب معتقد و منتظر ظهور او باشند برترین مردم در همه زمان ها هستند؛ زیرا خداوند متعال منزلت آنان را همانند کسانی که در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم مشغول جهاد بودند قرار داده است. آنها دین داران حقیقی و پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام محسوب می شوند و در آشکار و نهان دیگران را به دین و احکام و ارزش های الهی فرا می خوانند».
حضرت مهدی در کلام امام رضا علیه السلام
دِعْبِل خزاعیْ، شاعر معروف اهل بیت علیه السلام ، روزی در حضور امام رضا علیه السلام ، قصیده معروفی را در حق خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم سروده بود برای آن حضرت خواند. آن گاه که به توصیف امام مهدی(عج) رسید و در بیت زیبا در معرفی ویژگی های آن حضرت قرائت کرد، حضرت امام رضا علیه السلام با شنیدن این دوبیت به شدت تحت تأثیر قرار گرفته، گریه کردند و فرمودند: «ای دعبل، روح القدس این دو بیت را بر زبان تو جاری ساخته است. آیا می دانی آن امام کیست؟ دعبل گفت: از سخنان شما شنیده ام که وی امامی است که پس از قیامْ زمین را از تباهی ها پاک می سازد. امام رضا علیه السلام در معرفی امام مهدی(عج) به دعبل فرمودند: «ای دعبل، امام بعد از من پسرم محمد و بعد از محمد پسرش علی است و بعد از علی پسر او حسن و بعد از حسن پسرش حجت است که او قائم ما اهل بیت علیهم السلام است. مردم با تقوا در دوران غیبت او در انتظارش به سر می برند. چون قیام کند از او فرمان می برند. اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را به قدری طولانی خواهد ساخت تا او ظهور کرده زمین را بعد از آن که پر از تباهی شده است از عدل و داد مملو سازد».
مهدی(عج) عامل وحدت امت
ایجاد و حفظ وحدت فکری و اعتقادی در بین آحاد جامعه اسلامی از جمله اهداف مهم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و جانشینان او بوده است. آن بزرگان همیشه مردم را از گرفتار شدن به پراکندگی برحذر می داشتند؛ حتی امامانی چون حضرت علی علیه السلام به منظور حفظ وحدت مردم مسلمانان از بسیاری از حقوق خود صرف نظر کردند. از جمله ویژگی های حکومت امام مهدی(عج) ایجاد وحدت و همدلی کامل در بین مردم است. امام هادی علیه السلام در این باره می فرمایند: «اوست که امت اسلامی را به وحدت کامل می رساند و نعمت های الهی را در حق آنها به نهایت خواهد رساند. خداوند متعال به واسطه آن حضرت حق را پابرجا و باطل رانابود خواهد ساخت...».
نتیجه انکار مهدی(عج)
حضرت مهدی(عج) تحقق بخش اهداف و آرمان های همه انبیا و اوصیای الهی است؛ یعنی تمامی هدف های والایی که در نتیجه ممانعت دشمنان انبیای الهی و ائمه اطهار علیهم السلام در طول تاریخ تحقق پیدا نکرده اند، به برکت قائم آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم در سرتاسر عالم به منصه ظهور خواهند رسید. بر این اساس اعتقاد به ظهور منجی عالم بشریت یکی از ارکان معارف اسلامی و عقاید حقه الهی محسوب می شود و حتی انکار این حقیقت بزرگ در برخی از روایات به منزله انکار رسالت پیامبران است. امام حسن عسکری علیه السلام در این باره می فرمایند: «گویی هم اینک می بینم که بعد از من در مورد جانشین من گروهی از مردم دچار اختلاف شده اند. آگاه باشید آن که به همه امامان بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم باور داشته، ولی منکر وجود پسرم مهدی(عج) باشد، همانند کسی است که رسالت تمام پیامبران الهی را انکار نماید و کسی که به نبوت رسول گرامی اسلام ایمان نداشته باشد همانند کسی است که همه انبیای الهی را انکار می کند؛ زیرا اطاعت آخرین مرد از ما اهل بیت همچون اطاعت از اولین فرد از اهل بیت است. کسی که آخرین جانشین ما را منکر شود در حقیقت مثل کسی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را به پیامبری قبول ندارد و این را هم بدانید که برای فرزند من غیبتی در پیش است که مردم در آن به تردید خواهند افتاد، مگر کسی که خداوند او را از شرّ و بدی های آخرالزمان در امان نگه دارد».
علت محرومیت از دیدار مهدی(عج)
گرچه برای غیبت امام مهدی(عج) حکمت ها و علت های زیادی در روایات ذکر شده است که از جمله آنها مصلحت الهی و ناسپاسی مردم نسبت به ائمه قبلی است، در عین حال در برخی از روایات به بعضی از نکات اشاره شده است که مردم اگر متوجه آن نکات باشند چه بسا با تلاش و کوشش به فراهم شدن زمینه های ظهور کمک کنند. حضرت مهدی(عج) در ضمن توقیعی که به شیخ مفید نوشته اند می فرمایند: «اگر شیعیان ما، دل های خودشان را در وفاداری به پیمانی که با ما دارند به هم نزدیک و صمیمی می ساختند از دیدار ما محروم نمی شدند و سعادت دیدار ما زودتر نصیبت آنها می شد. چیزی ما را از دیدار با آنها باز نمی دارد مگر اخبار ناخوشی که از آنها به ما می رسد».
فضیلت انتظار فَرَج
یکی از وظایف مهم مردم در دوران غیبت کبری انتظار فَرَج امام زمان علیه السلام است. تقریبا همه اهل بیت علیهم السلام به مسئله انتظار توجه داشته اند و مردم را به «انتظار» فرا خوانده اند. امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام دراین باره می فرمایند: «منتظر فرج و ظهور باشید و هرگز از رحمت الهی ناامید نشوید. به درستی که محبوب ترین کارها در نزد خداوند متعال انتظار فرج قائم آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم است».
ویژگی سرباز مهدی(عج)
بدون تردید آرزوی قلبی تک تک مسلمانان این است که در زمره یاران و سربازان خاص حضرت مهدی(عج) درآیند. در بعضی از سخنان ائمه اطهار علیهم السلام در این باره مطالب سودمندی به چشم می خورد. از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمودند: «هرکه دوست دارد از یاران حضرت قائم علیه السلام باشد، باید همواره در حال انتظار ظهور او به سر ببرد و از آلوده شدن به گناهان پرهیز کند و همیشه رعایت اخلاق پسندیده خود را ملزم سازد. اگر چنین کسی پیش از ظهور حضرت مهدی(عج) از دنیا رحلت کند او را پاداشی خواهد بود همانند پاداش کسی که قائم علیه السلام را درک کرده است».
آمادگی برای ظهور
از آن جا که زمان ظهور مشخص نیست و توفیق یاری امام بستگی کامل به آمادگی انسان دارد، بسیار ضروری است که هرکس در حد توان، آمادگی های لازم را در خود فراهم سازد. همه معصومین بر مسئله آمادگی برای قیام حضرت مهدی(عج) تأکید داشته اند. امام صادق علیه السلام در این باره به پیروان خود می فرمودند: «هریک از شما موظف است که خودش را برای قیام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم آماده کند، هرچند که این آمادگی به این باشد که یک تیر برای خود تهیه نماید. اگر خداوند این آمادگی را در نیت و عمل شما ببیند چه بسا مقدّر نماید که شما نیز از جمله یاران و انصار آن بزرگوار باشید».
طلب توفیق شناخت امام زمان(عج)
نه تنها در اهمیت و ضرورت شناخت امام زمان علیه السلام روایات زیادی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه اطهار علیهم السلام وارد شده، بلکه در این باره که در دوران غیبت چه عملی مناسب است و باید تک تک منتظران بر آن مداومت داشته باشند، رهنمودهای فراوانی نقل شده است. از جمله این وظایف درخواست معرفت و شناخت امام علیه السلام از خداوند است. زُراره، از یاران بسیار بزرگوار امام صادق علیه السلام می گوید: به حضرت جعفر بن محمدالصادق علیه السلام عرض کردم اگر من دوران غیبت را درک کردم چه عملی انجام دهم؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: «حتما در آن صورت به خواندن این دعا مداومت داشته باش: بار پروردگار، خودت را به من بشناسان که اگر خودت را به من نشناسانی. از شناختن پیامبرت ناتوان خواهم بود. بار خدا، پیامبرت را نیز بر من بشناسان که اگر پیامبرت را نشناسم از شناختن حجت تو عاجز خواهم بود. پروردگارا، حجت خود را به من بشناسان که اگر از شناختن حجتّت محروم شوم، در دین و آیینم گم راه خواهم شد».
