«معرفت» و الزامات فراروی رسانه ای

اشاره

هر رسانه ارتباطی، اعم از نوشتاری و غیر نوشتاری، دارای دو جهت و حیثیت متمایز است: جهت محتوایی؛ جهت ظاهری و تکنیکی.

یک رسانه آن گاه می تواند درست گام بردارد، که دو جهت یادشده را توأمان و دوشادوش یکدیگر مورد توجه قرار دهد و از هیچ یک غفلت نورزد؛ چرا که غفلت از هریک، ناکامی در دستیابی به اهداف رسانه ای را در پی خواهد داشت. برای نقد و بررسی عملکرد یک رسانه هم، با تفکیک همین دو جهت می توان به نتیجه رسید. مطلوب ما در اینجا نقد و بررسی عملکرد مجله معرفت است.

الف. عملکرد محتوایی معرفت

ویژگی های مثبت

1. طرح مطالب تخصّصی: ارائه نشریات تخصصی در ایران امری چندان دیرپا نیست، می توان گفت: معرفت یکی از پیشگامان این راه است. معرفت با پی گیری این امر، در واقع، نقش تغذیه مخاطبان خاص را دنبال می کند و می کوشد تا نشریه به بازار مطالب عوامانه و متخصصانه تبدیل نشود.

2. اهتمام به نقد: معرفت می کوشد تا حتی الامکان گزارش هایی که از یک مکتب یا اندیشه می شود، با نقد و بررسی همراه منتشر نماید. این امر به ارایه چهره واقعی آن مکتب و اندیشه یاری می رساند.

3. اهتمام به «ترجمه»: ترجمه اندیشه های دیگران و مطالب تخصّصی از متون لاتین یکی از نکات مثبت معرفت است که به رشد و باروری اندیشه ها یاری می رساند.

4. رویکرد ویژه نامه ای: معرفت در یک گام درست می کوشد در هر شماره، عمده مطالب را در یک راستا ویژه قرار دهد تا بلکه به مدد آن، دست کم در یک حیطه خاص بتوان به یک جمع بندی نسبی رسید. این امر از تشتّت مباحث خاص در شماره های مختلف جلوگیری می کند. مطالب یادشده پاره ای از ویژگی های مثبت معرفت از حیث محتوا بود.

ویژگی های منفی

1. عدم جلب آرای اندیشمندان گوناگون: آنچه در معرفت می بینیم عمدتا مقالات و مطالب دانش آموختگان یک نهاد خاص است. گویی که دیگران از آن منفصل و مهجورند. گرچه معرفت درهای خود را به روی آرا و اندیشه های مختلف گشوده است، اما باید توجه داشت که همواره نمی توان به انتظار نشست و اقدامی در این راستا نکرد.

2. عدم توجه کافی به روزآمد کردن مطالب نشریه: در نگاه کلی، گرچه مطالب معرفت عمدتا مطالب جدید و قابل بحث اند، اما باید به تقدم و تأخر برخی مباحث بر برخی دیگرازجهت طرح درحیطه رسانه هاتوجه داشت. اگرمطلبی دررسانه های اندیشه ای موضوعیت ویژه می یابد، نباید از آن غافل شد.

3. ناتوانی در ایجاد کانون گفتمانی: نمی توان انکار کرد که پاره ای از نشریات تخصّصی اندیشه ای در کشور موجد یک کانون گفتمان بوده و در حوزه فعالیت خود محوریّت طرح مباحث تئوریک را به دست دارند. اما به نظر می رسد که معرفت از این نظر تاکنون ناموفق بوده و آرام و بی صدا در گوشه ای کوچک به فعالیت خود ادامه می دهد.

4. کمبود ابداعات تئوریک در معرفت: نمی توان کتمان کرد که معرفت به نقد آرا و اندیشه ها اهتمام ویژه دارد. اما نقد یک اندیشه تنها جنبه سلبی دارد و ارایه نظر جدید جنبه ایجابی و همین دومی است که در معرفت برجسته نیست.

5. مغفول ماندن پاره ای از مباحث تخصّصی: گرچه معرفت به اهم مباحث می پردازد اما مباحثی هم هستند که در این میان مورد غفلت قرار می گیرند. از جمله مباحث مردم شناختی، معناشناسانه، مباحث دلالات و فلسفه زبان، فلسفه علم و معرفت شناسی معاصر و...

6. استمرار بیش از حد پاره ای از مباحث: گاه پاره ای از مطالب منتشر شده در معرفت بیش از اندازه استمرار می یابند و این امر ملالت آور و خسته کننده است.

7. طرح مطالب ناهمخوان با هدف معرفت: پاره ای از مباحث منتشرشده در معرفت بی آن که نظری به محتوایشان داشته باشیم، در راستای اهداف معرفت نیستند و با دیگر مطالب تخصصی نشریه هماهنگ نمی باشند. اگر بناست در نشریه از مطالب غیرتخصصی هم استفاده شود، می بایست قسمت هایی چون شعر، نقد ادبی، سینما و... برای خود جایی داشته باشند.

8. عدم معرفی تازه های اندیشه: هراز چند گاهی اثری در معرفت تبلیغ می شود، اما این امر اولاً، هنوز به یک جهت گیری تبدیل نشده است ثانیا، تنها در حدّ تصویر و معرفی نام اثر و نویسنده آن بوده است و ثالثا، آثار اندیشمندان غربی را شامل نمی شود.

9. کاستی هایی در امر ترجمه: پیش تر از اهتمام معرفت به ترجمه آرای اندیشمندان غربی به عنوان یکی از ویژگی های مثبت آن سخن گفتیم، اما این رویکرد معرفت دچار یک نقیصه است و آن این که تنها به ترجمه آثار زبان انگلیسی اکتفا می شود ولی به سایر زبان ها از جمله متون آلمانی و فرانسوی اهتمام نمی شود.

ب. عملکردظاهری معرفت

ویژگی های مثبت

1. تحول نسبی در پاره ای عناوین روی جلد؛

2. استفاده از قطعات ادبی بر روی جلد؛

3. استفاده از کاغذ مرغوب و چشم نواز؛

4. ارایه خلاصه عربی و انگلیسی مطالب؛

جنبه های فرم گرایانه منفی

1. مشکل قطع و اندازه معرفت: معرفت باید به یکی از این دو امر تن دهد: اگر در قطع بزرگ منتشر می شود، می باید از قطر جلد آن کاست و ظاهری ظریف تر و آراسته تر برای آن فراهم کرد و گرنه می باید در قطع کوچک تر منتشر شود.

2. عدم ارایه طرح روی جلد مناسب: طرح های روی جلد در معرفت از جذابیّت و نوآوری و سبک های جدید برخوردار نیستند و از مشکل عدم روزآمدی رنج می برند.

3. عنوان نامناسب: عنوان نشریه از جذابیّت برخوردار نیست و نیز خلاصه مطالب که بر روی جلد می آیند، جایگاه و طرح مناسب و زیبایی ندارند.

4. عدم استفاده از طرح های داخلی: در صفحات مجله، طرح های گرافیکی مناسب و روزآمدی وجود ندارد. البته، این امر، امروزه جایگاه ویژه و خاصی را در نشریات تخصصّی برای خود پیدا کرده است.