قله نشینان معرفت/مردی از کشمیر

یکی از گل های بستان علم و اخلاق و عرفان نحلة نجف، عالم ربانی مرحوم سید مرتضی کشمیری است. او که مردانه در این مسیر کوشش کرد، الگویی بسیار موفق برای مشتاقان و تشنه کامان شراب زلال وصل به شمار می رود. در زمانه ای که بعضی مکاتب دروغین عرفان با الگوهای ساختگی و بدلی انسان ها را سرگشته تر و مضطرب تر می ساختند، از میان پرورش یافتگان این نحلة عرفانی گل هایی خوشبو تربیت یافتند که نه به دنبال فراخواندن دیگران به خود، بلکه به دنبال قرب به معبود بودند؛ آنان که همة عالم را فدای یک شب عشق بازی با محبوب می کردند. از همة آسایش ها و خوشی ها و شادی های عالم ملک می گذشتند تا شبی در ملکوت سیر کنند. مرحوم سید علی قاضی، عارف نامی و استاد بزرگِ اخلاقِ حوزة علمیة نجف در وصف سید مرتضی کشمیری می فرماید:

«در مسجد سهله او را زیر نظر گرفتم. پس از فراغت از نماز واجب و تناول اندکی غذا، به طرف مقام حضرت مهدی(ع) رهسپار شد. آن شب، شبی سرد و زمستانی بود و بادهای تندی می وزید. او را از نزدیک مشاهده کردم که به سوی قبله نشسته و نگاه خود را به طرف نقطة مشخصی دوخته بود. اشک هایش بر روی محاسنش قطره قطره می چکید، چندین بار از مقابل او رد شدم؛ حالت نشستن و عبادات او تا نزدیک سپیده دم تغییری نکرد. آن گاه برای نماز شفع و وتر و سپس نماز واجب از جای خود برخاست».1

ولادت

در خانواده ای پاک دامن، با تقوا، عالم و اهل سیادت به سال 1268ق در ایالت کشمیر هندوستان فرزندی دیده به جهان مادی گشود که نام او را مرتضی نهادند. پدر ایشان سید مهدی شاه، از علمای زاهد و ربانی بود که به اتفاق همسر فاضلة خود به امر ترویج و تبلیغ مکتب تشیع در شهر لکنهوی کشمیر مشغول بودند. جد هفتم آن بزرگوار مرحوم سید ابوالحسن شاه است که از قم برای امر ترویج احکام به مشهد مقدس رضوی و از آنجا به کشمیر هندوستان هجرت کرد و خدمات شایانی انجام داد و در نزد مردم آنجا بسیار محترم بود و قبر ایشان از زیارتگاه های معروف است. سید مرتضی در محیط بسیار مناسب، تحت مراقبت های دینی پدر و مادری عالم به دین، رشد کرد و با توجه به اصالت و سیادت و استعداد، به خوبی در مسیر رشد و کمال قرار گرفت و خیلی زود به تحصیل علوم همت گمارد و از همان ابتدا، محبت و انس به حضرت رب العالمین سراسر وجودش را فرا گرفت.

هجرت

سید مرتضی با عشق و علاقة زیاد به کسب علوم و معارف الهی و اسلامی مشغول شد و اکثر کتب متداول را در علوم مختلف در محضر پدر بزرگوار و بعضی دیگر آموخت. کسب علم آن قدر برای او شیرین و دلپذیر بود که او را همچون عاشقی به دنبال معشوق روانه کرد. او برای کسب کمالات علمی و معنوی، شهر و کاشانة خود را در شانزده سالگی به قصد عتبات عالیات رها کرد و به سرچشمة علوم اهل بیت: که در آن زمان حوزة علمیة نجف اشرف بود، هجرت کرد تا از پیمانة ساقی کوثر، شراب وصل بنوشد. شیفتگی و عطش محبت، او را به تلاش شبانه روزی برای قرب به خدا و تحصیل علوم و معارف الهی واداشت. او خیلی زود مدارج عالی علوم را طی کرد. در جوانی، حدود 24سالگی، به حضور عالم سترگ حوزه مرحوم میرزای بزرگ شیرازی رسید و از دانش او بهره گرفت.

سید مرتضی بر دانش های مختلف احاطه و تخصص یافت، تا آنجا که از جایگاه علمی خاص در میان علما برخوردار گشت و در علوم حدیث، فقه، اصول، فلسفه، رجال و سایر علوم و زبان های فارسی، عربی و هندی، تسلط شگرفی پیدا کرد؛ به طوری که در وصف او گفته اند: با هیچ یک از فقیهان و فیلسوفان، عالمان اخلاق، روایت شناسان و دیگر دانشمندان نمی نشست، مگر آنکه آنها بر تخصص و احاطه کامل او بر همة دانش های اسلامی اعتراف می کردند.

تحصیل و اساتید

مهم ترین استادان آیت الله سید مرتضی کشمیری عبارت اند از:

1. پدر بزرگوارش سید مهدی که مربی و مشوق خاص ایشان به شمار می رفت؛

2. سید محمد کشمیری دایی ایشان؛

3. آیت الله میرزا حسن شیرازی (میرزای بزرگ)؛

4. استاد عرفان و اخلاق مرحوم آیت الله ملا حسینقلی همدانی؛

5. میرزا حسین خلیلی تهرانی.

برنامة مطالعاتی و علمی ایشان بسیار پربار بود. او در کنار انجام واجبات و تعداد معینی از مستحبات، باقی وقت را به کسب علم می گذراند. گاهی هنگام شام غذایی را برای او می گذاشتند، اما او چنان مشغول مطالعه و غرق در فکر بود که ناگهان متوجه می شد صبح دمیده است. دربارة ایشان گفته اند که «کانَ... شدیدُ الوَلَع بمُطالعَةِ الکتُب؛ به مطالعه کتاب بسیار حریص بود».2 در محفل استاد العارفین آخوند همدانی حضور می یافت و برای کسب دانش فقه و اصول از شیخ انصاری بهره می برد و در اخلاق و عرفان از شاگردان مرحوم سید علی شوشتری بود.

مرحوم کشمیری از سال 1284ق که برای تحصیل وارد حوزة نجف شد تا زمان رحلت مرحوم ملا حسینقلی در سال 1311 که حدود 27 سال می شود، استفاده های وافر علمی و معنوی از محضر و محفل نورانی ایشان برد و در کسب مقامات عرفان عملی جدیت و همت والایی گماشت؛ چنان که در عرفان و سلوک الی الله و زهد از کمّلین زمان خود گردید. او در احیای حیات روحانی حوزه تلاش بسیار کرد. آیت الله سید علی قاضی ده سال دلباخته و ملازم مجلس ایشان می شود و آن به خاطر حضور ذهن سید مرتضی در احادیث و روایات وارد از ائمه اطهار: بود. گویی هرچه را می خواند یا می شنید، هرگز فراموش نمی کرد.3

مرحوم قاضی می فرمایند: «توجه و انقطاع به سوی خداوند، به زیارت عتبات عالیات و مساجد معظمه رفتن و نیز بردباری و قانع بودن به اندک از مال دنیا را از ایشان آموخته اند و این در حالی بود که راه های زیاده طلبی و گشایش در امور زندگی و به دست آوردن منزلت و مقام مناسب، همیشه برای او باز بود... . او مردی آرام و موقر بود که با صدای آرام و در نهایت متانت سخن می گفت. هرگز از ذکر خدا باز نمی ایستاد و دائم در حال ستایش از او و قرائت قرآن و درود فرستادن بر پیامبر و خاندان پاکش بود».4

«اندیشة او دارای افق تازه ای بود و در تشخیص امور، توانایی فوق العاده داشت. او در عمل هم نمونه بود؛ نمونه ای در پرهیزگاری و اندوه و ترس از خدا و توکل و توسل به خدا، بریدن از مخلوقات و متوسل شدن به حق و خلوص نیت و صفای باطن، و مجاهدت های بسیار در تربیت خود و به کاربردن نهایت سعی خود در جهت کمالات معنوی و علم توأم با عمل، و دقت و مراقبت در عبادات و طاعات و نماز و دعا و وردها و متوسل شدن به حضرات ائمه اطهار: که واسطة کسب فیوضات از ناحیة خداوند هستند. بدیهی است که دارا بودن هر یک از صفات نامبرده، امری بسیار دشوار است، چه رسد به اینکه یک فرد به تنهایی دارای کلیة صفات کمال مذکور بوده باشد».5

تربیت شاگردان

به دلیل جامعیت سید مرتضی در علوم مختلف و برخورداری از طهارت نفس و کمالات روحی، شاگردان زیادی به حضورش راه یافتند و مشتاقانه و پروانه وار، از شمع وجودش طلب فیض کردند و او نیز عاشقانه، از همه دستگیری می کرد و راهنمایی دل سوز در تعلیم دادن علوم و چگونگی سیر و سلوک بود. او توانست از آنها عالمان و سالکانی تربیت کند که پرورش یافتگان او نیز بحق الگوهای بس وزین و عالی برای طالبان هدایت در عصر غیبت به شمار می آیند؛ از جمله آنهاست: مرحوم سید علی قاضی طباطبایی، سید جمال گلپایگانی، شیخ حسن علی نخودکی، شیخ علی قمی، آیت الله سید محمود مرعشی پدر آیت الله سید شهاب الدین مرعشی، شیخ مرتضی طالقانی5.

تألیفات

ایشان در تعلیم علوم دقیق و کوشا بود و همزمان، به تدریس و تحقیق و تألیف می پرداخت. بعضی حواشی و تعلیقات ایشان در پانزده سالگی است. تألیفات او در علوم مختلف است؛ از جمله فقه، رجال، هندسه، ریاضی، ادبیات، فلسفه و... .6

کرامات

زندگی عرفا و علمای ربانی سراسر لطف و کرامت است و ما در اینجا به یکی از کرامات مشهور مرحوم کشمیری اشاره می کنیم.

یکی از طلاب، آیت الله سید مرتضی کشمیری را به مهمانی دعوت کرد. آن طلبه همراه آیت الله کشمیری به سوی حجره اش راهی شد. اما وقتی به در حجره رسیدند، دیدند در حجره بسته است؛ چرا که هم حجره ای او در را قفل کرده و کلید را با خود برده بود. آن طلبه از این واقعه بسیار ناراحت شد و از آیت الله کشمیری عذرخواهی کرد و گفت اگر اجازه دهید، قفل را بشکنم. آیت الله کشمیری فرمود: مشهور است که اگر نام مادر حضرت موسی7 را به قفل و در بسته بخوانند، باز می شود. قطعاً نام و مقام مادر ما حضرت زهرا(س) از نام و مقام مادر موسی7 بالاتر است. او پس از گفتن این جمله، دستش را بر روی قفل در حجره گذارد و گفت: «یا فاطمه!» در این هنگام قفل فوراً باز شد.7

غروب غمگین

آیت الله سید مرتضی کشمیری عارف ملکوتی و دلدادة ربانی، پس از نیم قرن مجاهده و تلاش در مسیر کسب محبت و معرفت و قرب الهی، در ماه شوال 1323 ق در شهر مقدس کاظمین دار فانی را وداع گفت و مشتاقانه به حضور اولیا و اجداد طاهرینش شتافت. با رحلت او حوزه علمیة نجف به سوگ نشست. پیکر مطهر او را در حجرة هندی ها نزدیک باب زینبیه در حرم حضرت سیدالشهدا7 به خاک سپردند. از ایشان چند فرزند به یادگار ماند. از جمله فرزندان وی سید محمد رضوی کشمیری است که او نیز از زمرة عرفا و علمای ربانی و معروف به کرامت است. از سید محمد کشمیری دستورالعمل معروفی برای برآوردن حاجات نقل شده است. وی برای توسل به امام عصر(ع)، ذکر شریف «أغِثْنی یا صاحبَ الزّمان أدرِکنی یا صاحبَ الزّمان» را سفارش می کردند و آن را اسم اعظم می دانستند.