شرق، ش 336، 18/8/83
هدف این نوشته، بررسی تأثیرگذاری نظریات «توماس کوهن» در عرصه فلسفه علم می باشد. این تأثیرات با انتشار کتاب «ساختار انقلاب های علمی» آغاز شد، کتاب او باورهای گذشته درباره ماهیت علم و تمایز بین شاهد و نظریه را مورد نقّادی قرار دارد. بنا به گزارش نویسنده، کوهن معتقد بود روایت های دانشمندان از تاریخ علم با روایت های دانشمندان از تاریخ علم با روایت های استقراگرایان و ابطال گرایان هماهنگ نیستند و ضمن آنکه شکل ساده و تحریف شده واقعیت، هستند، غالبا نیز سعی در موجه نشان دادن نظریه های جدید دارند. درحالی که به نظر کوهن، تاریخ علم انباشتن تدریجی معرفت علمی نیست و چنین نیست که همه باورهای متروک، غیرعلمی باشند.
فراز بعدی مقاله اشاره ای است به انتقادات کوهن به آزمایش کردن نظریه ها و ارتباط آزمون و نظریه با هم و نیز تأکید بر اینکه گاهی نظریه ها، شواهد و آزمایش ها تحت تأثیر قرار می گیرند.
نویسنده بخش عمده مقاله را به توضیح واژه «پارادایم» اختصاص داده است که اساسی ترین مفهوم فلسفه علم کوهن است. وی دو کاربرد پارادایم را تبیین می کند که عبارتند از، «ماتریس زمینه ای» و «الگو یا نمونه شاخص» و ضمن توضیح مفصل این مفاهیم مثال هایی را نیز ذکر می کند. ماتریس زمینه ای، پیش فرضهای یک علم است که چارچوب و محدوده عمل دانشمندان آن علم را مشخص می کند و الگو بخش های موفق علم را تشکیل می دهد که هر دانشمندی آنها را فرا می گیرد. در ادامه، مفهوم «علم متعارف» معرفی و تبیین می شود و دلایل کوهن برای جهنمی بودن تکامل علم مورد اشاره قرار می گیرد. گذری به اختلاف نظر کوهن با «پوپر» درباره ابطال گرایی و سنخ گزاره های علمی، نیز سطوری را به خود اختصاص داده است. نویسنده در بخش بعدی چگونگی تغییر پارادایم در یک علم را توضیح می دهد و مهم ترین عامل تغییر آن را وجود شواهد متعارض و نامتعارفی می داند که حل نمی شوند. و وقتی تعداد آنها افزایش پیدا کرد، بحران پارادایم پیش می آید و سرانجام به تغییر پارادایم یا همان انقلاب علمی منجر می شود.
این بحران در سه حالت رخ می دهد در مقاله آنها را ذکر می کند. البته برخی از انقلاب ها فقط باعث تغییر در نظریه ای خاص می شوند نه تغییر بنیادی در علمی مبنایی.
سطور پایانی این نوشتار، نوعی نقد و ارزیابی نظریات کوهن توسط نویسنده به شمار می رود.
