جهانی شدن; به اختیار یا به اجبار

جام جم، 1/5/81

«جهانی شدن » رویدادی ناگهانی و جدید نیست; بلکه از گذشته وجود داشته و اکنون تنها بر سرعت آن افزوده شده است . تاسیس سازمان ملل متحد، انتشار نظریه هایی چون «دهکده جهانی » و «موج سوم » ، پایان جنگ سرد، اتحاد پولی کشورهای اروپایی، گسترش روزافزون سازمان ها و اتحادیه های اقتصادی، ادغام بانک ها و بازارهای بزرگ جهان و ... همگی از پیش زمینه های بروز این پدیده بوده است . همچنین رشد و پیشرفت شگفت انگیز فن آوری حمل و نقل و رایانه، و انقلاب انفورماتیک (دهه 1980) بر شدت بروز آن افزوده است .

نویسنده مقاله حاضر، ابتدا به بیان نظرات موافقان و مخالفان «جهانی شدن » می پردازد . برخی بر این باورند که دیگر دولت - ملت ها تصمیم گیرندگان اصلی نیستند و در سیاست جهانی، قدرت از دولت های محصور در مرزهای جغرافیایی به مراکزی منتقل می شود که قادر به تکاپو در جهان اند . در همین طیف، گروهی نیز جهان گرایی را به مثابه گسترش روند رو به توسعه تجارت جهانی دانسته اند .

مانوئل کاستل جهان گرایی را ظهور نوعی جامعه شبکه ای می داند که در ادامه حرکت سرمایه داری، پهنه اقتصاد، جامعه و فرهنگ را در بر می گیرد . دیوید هلد این پدیده را حرکتی به سوی نوعی «دموکراسی جهان شهری » ارزیابی می کند که کثرت فرهنگی و اقتصادی را نیز در خود خواهد داشت .

در مقابل این نگرش مثبت به «جهانی شدن » ، اندیشمندان بسیاری نیز به مخالفت با آن پرداخته اند . بخشی از این مخالفت ها متاثر از نگرش های فراصنعتی (پست مدرن) هستند که در آثار دریدا، زیگموند باومن و ... آمده اند .

پاره ای از مخالفان، این پدیده را ادغام بازارهای جهان در یکدیگر، و در نهایت، سر فرود آوردن جهان در برابر قدرت های جهانی بازار می دانند . در نظر اینان، جهانی شدن رقابتی بی قید و شرط است که برای کشورهای غنی، درآمد بیشتر و برای کشورهای فقیر، فقر بیشتر به ارمغان می آورد .

نویسنده در ادامه به این نکته می پردازد که جهانی شدن، بر خلاف تصور عموم، تنها ناظر به اقتصاد جهانی نیست، بلکه تمام ابعاد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرد .

سلطه سیاسی و اقتصادی را می توان به چالش کشید; اما هنگامی که فرهنگ غربی جانشین فرهنگ بومی می شود، در واقع، سلطه نهادینه می گردد . جهانی شدن، در مفهوم مطلوبیت کالاهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، زمانی امکان پذیر است که ارزش های غربی در آحاد جامعه مطلوبیت یابند . امروزه این فرهنگ غربی است که ارزش های حاکم بر «روشن نگری هدایت شده از بالا» را در بسیاری از کشورهای غیرغربی، شکل، جهت و عینیت می بخشد .