اجازات علامه حلی

تحقیق: سید جعفر حسینی اشکوری

درآمد

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین ، والصلاة والسلام علی محمد و آله الطیبین الطاهرین ، واللعنة الدائمة علی اعدائهم اجمعین ، من الآن الی قیام یوم الدین

مرحوم علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی (م 726 ق)، یکی از علمای برجسته مذهب تشیع است که دارای ابعاد شخصیتی بسیاری است که هر یک از آنها جای بسی گفتگو دارد که از جمله آنها می توان به: مبانی فقهی واصولی وی ، تاثیرگذاری نظریاتش ، پرورش شاگردان بسیار در عراق ، ایران و مدرسه سیار وی ، تاثیرات کلامی و اعتقادی وی بر دربار مغول ، تثبیت مذهب تشیع و سفرهای فراوان به اقصی نقاط اشاره کرد .

از طرف دیگر ، تالیفات بسیار وی در فقه ، اصول ، کلام و عقاید ، رجال ، حدیث ، فلسفه ، و شروح و حواشی او بر دیگر کتب ، و آرای علمی وی ، باعث شده که تا زمان حاضر ، اقوال و نظریات او ، در محافل علمی ، مطرح باشد .

گوشه هایی از زندگانی و شرح حال علمی علامه حلی در بسیاری از کتب ، مذکور است و برخی از دانشمندان را بر آن داشته تا کتب مستقلی در باره زندگی و اندیشه وی بنگارند که از آن جمله می توان به مکتبة العلامة الحلی و اندیشه های کلامی علامه حلی اشاره نمود ، که اختصار این نوشتار و وجود منابع مختلف ، ما را از پرداختن به شرح حال او مستغنی ساخته است .

یکی از مسائل بسیار مهم در زندگانی علامه حلی ، پرورش شاگردان فراوان توسط اوست که نام برخی از آنها در کتب تراجم و رجال ، مسطور است و مرحوم علامه ، به بعضی از آنان اجازاتی داده است که این اجازات ، در شناخت اجازه گیرندگان و آشنایی با مسیر سفرهای وی و شاگردانی که در شهرهای مختلف نزد وی تلمذ نموده اند ، حائز اهمیت بسیار است .

در این مختصر بر آنیم تا متون اجازاتی را که علامه حلی به شاگردان خود داده و ما بدانها دسترس پیدا کرده ایم ، ذکر کرده و به مصادر آنها اشارتی کنیم ، تا راهنمای پژوهندگان باشد .

این اجازات بر دو دسته اند:

1 - اجازاتی که در آنها به متن اجازه و خط علامه دست یافته ایم .

2 - اجازاتی که متن آنها در کتب تراجم ، ذیل شرح حال بعضی از شاگردان علامه آمده است .

در مورد اول ، ذیل هر اجازه ، مکان وجود آن و نسخه اجازه داده شده بر آن را متذکر شده ایم ، و در مورد دوم ، به نام مصدر یا مصادری که متن اجازه از آن نقل شده است ، پرداخته ایم .

تذکر این نکته بایسته است که چون برخی از نسخ ، در پستی و بلندی زمان و مرور ایام سخت و حوادث فراوان تاریخی ، دچار آسیب های فراوان شده اند ، برخی از کلمات آنها ناخوانا شده بود که به جای آنها نقطه چین گذاشته شده است .

در پایان ، شایان ذکر است که اجازات فرزند علامه حلی ، فخرالمحققین محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر (م 772ق) نیز جمع آوری شده است که - ان شاء الله - در یکی از شماره های آینده میراث حدیث شیعه در دسترس محققان گرامی قرار خواهد گرفت . ولله الحمد اولا وآخرا وظاهرا وباطنا .

بسم الله الرحمن الرحیم

(1)

ابراهیم بن حسین بن علی آملی ، تقی الدین

نسخه ای از ارشاد الاذهان را نزد علامه خوانده و وی اجازه ای در محرم سال 709 برای او نگاشته است . ⁽¹⁾

[1]

قرا هذا الکتاب الموسوم بارشاد الاذهان الی احکام الایمان فی الفقه الشیخ العالم الفاضل الزاهد الورع افضل المتاخرین «تقی الدین ابراهیم بن الحسین الآملی » ⁽²⁾ ادام الله تعالی ایامه وحفظه ومزیده ، قراءة بحث واتقان ، وسال فی اثناء قراءته وتضاعیف مباحثته عما اشکل علیه فی فقه الکتاب ، فبینت له ذلک بیانا واضحا .

واجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی و روایاتی واجازاتی وجمیع کتب اصحابنا المتقدمین - رضوان الله علیهم اجمعین - علی الشروط المعتبرة فی الاجازة .

وکتب «الحسن بن یوسف بن المطهر» فی محرم سنة تسع وسبعمئة حامدا مصلیا . ⁽³⁾

(2)

احمد بن ابی عبد الله بلکو بن ابی طالب بن علی آوی ، ابوالفتوح

نسخه ای از مبادی الوصول را به خط خود نگاشته و در 21 رمضان 703 از آن فارغ شده و مرحوم علامه حلی اجازه ای در رجب 705 برای او نگاشته است . ⁽⁴⁾

[2]

قرا علی هذا الکتاب الشیخ الاجل الاوحد الفقیه الکبیر العالم المحقق المدقق ، ملک العلماء ، قدوة الفضلاء ، رئیس الاصحاب ، مفخر الائمة ، جمال الملة والحق والدین نجم الاسلام والمسلمین «ابوالفتوح احمد بن الشیخ الاجل المغفور السعید المرحوم ابی عبد الله بلکو بن ابی طالب بن علی الآبی » ادام الله ایامه .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی وروایاتی لمن شاء واحب ، وکتب «حسن بن یوسف بن المطهر» مصنف الکتاب فی شهر رجب من سنة خمس وسبعمئة حامدا مصلیا . ⁽⁵⁾

(3)

حسن بن بهاء الدین محمد بن ابی المجد سرابشوی ، فخرالدین ⁽⁶⁾

بعضی از تالیفات علامه حلی را نزد وی خوانده و اجازاتی بدین قرار دریافت کرده:

1 - کتاب خلاصة الاقوال که علامه اجازه ای در پایان قسم اول در سلخ جمادی الاولی 715 به او داده است . ⁽⁷⁾

2 - نسخه ای از کتاب مختلف الشیعة که علامه اجازه ای به سال 702 برای او نگاشته است که اجازه حاضر است . ⁽⁸⁾

[3]

قرا علی الشیخ الاجل الاوحد العالم الفقیه الفاضل الکبیر الزاهد الورع ... لسان المتقدمین رئیس الاصحاب «فخر الملة والحق والدین الحسن بن الصاحب الصدر . . السعید بهاءالدین محمد بن ابی المجد الیوسفی ادام الله افضاله . . بعض هذا الکتاب ... وغیره من مصنفاتی وروایاتی واجازاتی وجمیع ما اجیز لی روایته عنه . . المشترط فی الاجازة فهو اهل لذلک ، وفقه الله تعالی لکل خیر ، ودفع عنه کل شر بمنه وکرمه . .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » مصنف الکتاب سنة ثلاث وسبعمئة حامدا مصلیا مستغفرا . ⁽⁹⁾

(4)

حسین بن ابراهیم بن یحیی استرآبادی ، عزالدین

نسخه ای از شرائع الاسلام به خط محمد بن حسین بن علی بن قاسم رینی مورخ 699ق نزد وی بوده و آن را نزد ابراهیم بن علوان حلی وعلامه حلی خوانده و شخص اول اجازه ای در ربیع الاول 708 وعلامه حلی اجازه ای در 28 صفر 708 به وی داده اند . ⁽¹⁰⁾

[4]

قرا علی الشیخ العالم الفقیه الفاضل الکبیر الزاهد الورع المحقق المدقق ... العلماء عز الملة والدین «حسین بن ابراهیم بن یحیی الاسترآبادی » ادام الله توفیقه وتسدیده واجزل من کل . . حظه ومزیده ، کتاب شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام من

مصنفات شیخنا العالم الاعظم السعید «نجم الدین ابی القاسم جعفر بن الحسن بن سعید» قدس الله روحه ونور ضریحه ، قراءة مهذبة .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفات الشیخ السعید نجم الدین مصنفه رحمه الله عنی عن المصنف ، وکذا اجزت له روایة جمیع کتب اصحابنا - قدس الله ارواحهم - بالطرق المتصلة منی الیهم ، وفقه الله تعالی للخیرات .

وکتب «حسن بن یوسف بن المطهر» فی ثامن عشرین صفر سنة ثمان وسبعمئة ، والحمد لله وحده ، و صلی الله علی سیدنا محمد النبی و آله الطاهرین . ⁽¹¹⁾

(5)

حسین بن محمد بن علی علوی حسینی طوسی ، شرف الدین

نسخه ای از ارشاد الاذهان را نزد علامه حلی خوانده و وی اجازه ای در سلخ ذی حجه 704 برای وی نگاشته است . ⁽¹²⁾

[5]

قرا هذا الکتاب السید الاجل الاوحد العالم الفقیه الفاضل الحسیب النسیب مفخر السادة والاشراف زین آل عبدمناف شرف الملة والحق والدین «حسین بن محمد بن علی العلوی الحسینی » یدیم الله تعالی افضاله ، وسال فی اثناء قراءته وتضاعیف مباحثته عما استظهرته فیه من فئة ⁽¹³⁾ الکتاب ، فبینت له ذلک بیانا شافیا ، واشرت الی الخلاف الواقع بین اصحابنا الماضین رضوان الله علیهم اجمعین .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی وروایاتی لمن شاء واحب ، علی الشروط المعتبرة فی الاجازة فهو اهل لذلک .

وکتب العبد المفتقر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » مصنف الکتاب ، حامدا مصلیا مستغفرا ، فی سلخ ذی الحجة سنة اربع وسبعمئة . ⁽¹⁴⁾

(6)

علی بن اسماعیل بن ابراهیم بن فتوح غروی ، زین الدین

نسخه ای از کتاب ارشاد الاذهان را در 11 رجب 701 نگاشته و آن را نزد مؤلف خوانده و وی اجازه ای به او در 12 رجب همان سال داده است . ⁽¹⁵⁾

[6]

قرا هذا الکتاب الشیخ الاجل الاوحد العالم الفقیه الفاضل الصالح «زین الدین علی بن الشیخ الصالح اسماعیل بن ابراهیم بن فتوح المجاور للمشهد الشریف الغروی » . ⁽¹⁶⁾

(7)

علی بن محمد بن رشید آوی ، خواجه رشیدالدین

در رجب سال 705 علامه اجازه ای بر روی نسخه ای از رسالة الحساب خواجه نصیرالدین طوسی برای او صادر کرده است . ⁽¹⁷⁾

[7]

قرا هذا الکتاب الشیخ الاجل الاوحد الفقیه الکبیر العالم الفاضل الزاهد الورع العلامة افضل المتاخرین لسان المتقدمین المحقق المدقق مفخر الافاضل «خواجة رشید الملة والحق والدین علی بن محمد الرشید الآوی » ادام الله ایامه ، واحسن تاییده ، واجزل من کل عارفة حظه ومزیده ، وبلغه الله تعالی آماله ، وختم بالصالحات اعماله ، قراءة مهذبة تشهد بفضله وعلمه ، وتدل علی کماله ونبله .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفات المولی الاعظم السعید خواجة نصیر الملة والحق والدین قدس الله روحه ، عنی عنه لمن شاء واحب .

وکتب «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » فی شهر رجب المبارک سنة خمس وسبعمئة حامدا مصلیا . ⁽¹⁸⁾

(8)

محمد بن ابی طالب بن حاج محمد آوی ، شمس الدین

نسخه ای از کتاب مختلف الشیعة را به سال 704 نگاشته است . ⁽¹⁹⁾

و نیز نسخه ای از مراصد التدقیق ومقاصد التحقیق را نزد علامه خوانده و وی اجازه ای در جمادی الآخره 710 برای او در سلطانیه نگاشته است . ⁽²⁰⁾

و همچنین نسخه ای از کتاب نهج المسترشدین را در ذی حجه 702 در بغداد نگاشته و آن را نزد مؤلف خوانده و علامه اجازه ای در رجب 705 به او داده است . ⁽²¹⁾

[8]

قرا علی هذا الکتاب الاجل الاوحد العالم الفقیه الفاضل الکبیر العلامة المحقق المدقق ، افضل العلماء «شمس الدین محمد بن ابی طالب الآوی » ادام الله افضاله واعز اقباله ، قراءة بحث واتقان ... وسال عن مباحثه المشکلة فیه .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره عنی ، فلیرو ذلک لمن شاء واحب .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » مصنف الکتاب فی رابع جمادی الاولی سنة عشر وسبعمئة بالسلطانیة حماها الله تعالی ، و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین . ⁽²²⁾

[9]

قرا علی هذا الکتاب الشیخ الاجل الاوحد الکبیر العالم الفاضل المحقق المدقق ملک العلماء بلغة الفضلاء رئیس الاصحاب الفقیه «شمس الدین محمد بن ابی طالب بن الحاج محمد بن الحسن الآوی » ادام الله افضاله ، من اوله الی آخره ، قراءة مهذبة تشهد بفضله ، وقد اجزت له روایة هذا الکتاب عنی وغیره من مصنفاتی .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر» مصنف الکتاب فی الحضرة الشریفة الحائریة - صلوات الله علی مشرفها - فی مستهل رجب من سنة خمس وسبعمئة حامدا مصلیا . ⁽²³⁾

(9)

محمد بن اسحاق حسینی دشتکی ، صدرالدین ابو ابراهیم

علامه حلی در پشت نسخه ای از قواعد الاحکام اجازه ای برای وی در نیمه جمادی الاولی 724 در بغداد نگاشته است . ⁽²⁴⁾

[10]

قرا علی السید العالم الفقیه الکامل الفاضل الزاهد الورع العلامة افضل المتاخرین لسان المتقدمین مولانا ملک الائمة والفضلاء «صدرالدین محمد ابوابراهیم الدشتکی » - ادام الله تعالی توفیقه وتسدیده واجزل من کل عارضة خطیر ... ادام بقاه ورفعته وافاض علیه برکاته ورحمته - هذا الکتاب قراءة مهذبة مرضیة تشهد بفضله ، وتدل علی نبله ، وتعرب عن فطانته ، وتنبئ عن جودة قریحته . وبحث فی اثناء قراءته

وتضاعیف مباحثته عما اشکل علیه من فقه الکتاب ، فبینت له ذلک بیانا وافیا ، فاخذه اخذ عارف مستبصر .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی وقراءاتی وجمیع ما املاته ورویته واجیز لی روایته من کتب اصحابنا السابقین رضوان الله علیهم اجمعین ، فلیرو ذلک لمن شاء واحب ، محتاطا لی وله فی الروایة ، وانار لی من الغلط والتحریف والتصحیف .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن علی بن المطهر» مصنف الکتاب فی منتصف جمادی الاولی سنة اربع وعشرین وسبعمئة ببغداد ، حامدا لله علی الامور ، مصلیا علی سید رسله وانبیائه محمد المصطفی وعترته الاطیبین . ⁽²⁵⁾

(10)

محمد بن محمد رازی بویهی ، قطب الدین

نسخه ای از کتاب قواعد الاحکام را به سال 710 ق نگاشته و مرحوم علامه اجازه ای در سوم شعبان 713 به او داده است . ⁽²⁶⁾

[11]

قرا علی اکثر هذا الکتاب الشیخ العالم ⁽²⁷⁾ الفقیه الفاضل المحقق المدقق زبدة ⁽²⁸⁾ العلماء والافاضل «قطب الملة والدین محمد بن محمد الرازی » ادام الله ایامه ، قراءة بحث وتدقیق وتحریر ، ⁽²⁹⁾ واستبان ⁽³⁰⁾ عن مشکلاته ، واستوضح معظم مشتبهاته ، فبینت له ذلک بیانا شافیا ، وقد اجزت له روایة هذا الکتاب باجمعه وروایة جمیع مصنفاتی ومرویاتی وما اجیز لی روایته وجمیع کتب اصحابنا السابقین - رضوان الله علیهم اجمعین - بالطرق المتصلة منی الیهم ، فلیرو ذلک لمن شاء واحب ، علی الشروط المعتبرة فی الاجازة فهو اهل لذلک ، احسن الله عاقبته .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » المصنف للکتاب فی ثالث شعبان المبارک من سنة ثلاث عشرة وسبعمئة بناحیة ورامین ، والحمد لله وحده ، و صلی الله علی سیدنا النبی و آله الطاهرین . ⁽³¹⁾

(11)

محمود بن محمد بن یار ⁽³²⁾

نسخه ای از کتاب تحریر الاحکام علامه حلی را در روز ششم رجب سال 723 کتابت نموده و آن را با نسخه اصل مقابله و نزد مؤلف قرائت کرده و مرحوم علامه در پایان قاعده اول ، انهایی برای وی نگاشته است . ⁽³³⁾

[12]

انهاه - ایده الله - قراءة وبحثا وفهما وضبطا واستشراحا ، وذلک فی مجالس آخرها سادس عشرین جمادی الآخرة سنة اربع وعشرین وسبعمئة .

وکتب «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » مصنف الکتاب حامدا مصلیا مستغفرا . ⁽³⁴⁾

(12)

مظفر بن منصور مخلص انباری ، جمال الدین

در آغاز نسخه ای از تحریر الاحکام که از روی نسخه مؤلف نوشته شده است ، صورت اجازه علامه حلی به وی آمده است . ⁽³⁵⁾

[13]

قرا علی الشیخ الاجل الاوحد الفاضل الصالح «جمال الدین مظفر بن منصور المخلص الانباری » - احسن الله تاییده وتسدیده ، واجزل من کل عارة مزیده - الجزء الاول من کتابی هذا . . قراءة مرضیة مهذبة تشهد علی علمه ، وسال عن المواضع الغامضة له فی اثناء قراءته وتضاعیف ما اشکل علیه من فقه الکتاب ، فبینت له عن الخلاف الواقع بین علمائنا ، فاخذ ذلک فاهما لما یلقی علیه . .

وقد اجزت له واذنت له فی روایته عنی . . فی الاجازة فهو اهل لذلک ، وکتب «حسن بن المطهر الحلی » فی ثامن شهر الله من سنة تسعین وستمئة . ⁽³⁶⁾

(13)

هارون بن نجم الدین حسن بن علی بن محمد طبری ، ضیاء الدین

نسخه ای از کتاب مبادی الاصول علامه حلی را در 21 شعبان 700 در حله نگاشته و مرحوم علامه اجازه ای در آغاز وانهایی در پایان کتاب در ربیع الاول سال 701 برای وی نگاشته است . ⁽³⁷⁾

و نیز در آغاز و پایان نسخه ای از قواعد الاحکام ، مرحوم علامه اجازه و انهایی دیگر در رجب 701 به وی داده است . ⁽³⁸⁾

[14]

قرا هذا الکتاب الشیخ العالم الامام الفاضل الکامل المحقق المدقق ملک العلماء قدوة الفضلاء رئیس المتاخرین لسان المتقدمین «ضیاء الملة والحق والدین هارون بن المولی الامام العلامة افضل المتاخرین رئیس الافاضل عمدة العلماء نجم الملة والدین الحسن بن علی بن محمد الطبری » ادام الله افضاله واعز اقباله ، قراءة مهذبة تشهد بفضله وتدل علی علمه ، وبینت له المسائل المشکلة فیه ، واجزت له روایة هذا الکتاب عنی لمن شاء واحب فهو اهل لذلک .

وکتب «حسن بن یوسف بن مطهر» مصنف الکتاب فی اواخر شهر ربیع الاول سنة احدی وسبعمئة ، حامدا لله تعالی ومصلیا علی سیدنا محمد النبی و آله الطاهرین . ⁽³⁹⁾

[15]

انهاه - ایده الله تعالی - قراءة وبحثا واستشراحا - وفقه الله تعالی لما یرضاه - ، وکتب «حسن بن مطهر» فی شهر ربیع الاول سنة احدی وسبعمئة .

[16]

قرا علی المولی الشیخ الامام العالم الفاضل الکامل العلامة ، افضل المتاخرین لسان المتقدمین الفقیه «ضیاء الملة والحق والدین ابو محمد هارون بن المولی الامام العالم الفاضل الزاهد العابد الورع شیخ الطائفة رکن الاسلام عماد المؤمنین نجم الدین الحسن بن السعید بن الامیر شمس الدین علی بن الحسن الطبری » - ادام الله افضاله واعز اقباله ، وختم بالصالحات اعماله ، ووفقه لبلوغ اقصی نهایات الکمال ⁽⁴⁰⁾ ، ورزقه الترقی الی اعلی ذری الجلال - هذا الکتاب من اوله الی آخره ، قراءة مهذبة مرضیة تشهد بکمال فطنته ، وتعرب عن جودة قریحته ، وسال فی اثناء القراءة وتضاعیف المباحثة عن معضلات هذا الکتاب ومشکلاته ، وبحث عن دقائقه وشبهاته ، وانعم ⁽⁴¹⁾ النظر فی اصوله ، وبالغ الاجتهاد فی تحصیل فروعه ، ودخل ببحث هذا الکتاب تحت المجتهدین ، واندرج فی زمرة الفقهاء الفاضلین الذین جعلهم الله تعالی قدوة الصالحین وورثة الانبیاء المرسلین صلوات الله علیهم اجمعین .

وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی فی سائر العلوم العقلیة والنقلیة عنی ، وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «الحسن بن یوسف بن المطهر» مصنف الکتاب فی سابع عشر رجب المبارک سنة احدی وسبعمئة . والحمد لله وحده ، و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین . ⁽⁴²⁾

[17]

انهاه - ایده الله تعالی - قراءة وبحثا وفهما واستشراحا ، وذلک فی مجالس آخرها سادس عشر شهر رجب المبارک من سنة احدی وسبعمئه ، وکتب «حسن بن مطهر» حامدا مصلیا مستغفرا .

(14)

یوسف بن ناصر بن محمد بن حماد حسینی ، جمال الدین

نسخه ای از خلاصة الاقوال را نزد علامه خوانده و وی اجازه ای در 11 ذی قعده 723 در نجف اشرف به او داده است .

[18]

قرا علی السید الکبیر الحسیب النسیب المعظم الزاهد الورع سید الاشراف مفخر آل عبد مناف «جمال الدین یوسف بن ناصر بن محمد بن حماد الحسینی » - اعاده الله برکته ، وادام ایامه ، وعضد ببقائه - هذا الکتاب من اوله الی آخره قراءة مرضیة مهذبة ، وسال عن المواضع التی یحتاج الی تحقیقها فاجبته ، فاخذ ذلک اخذ محقق مدقق ، وقد اجزت له روایة هذا الکتاب وغیره من مصنفاتی فی العلوم العقلیة والنقلیة وجمیع کتب اصحابنا المتقدمین - رضوان الله علیهم اجمعین - بالطرق المتصلة منی الیهم ، فلیرو ذلک محتاطا لی وله ، احسن الله الیه وافاض نعمه علیه .

وکتب العبد الفقیر الی الله تعالی «حسن بن یوسف بن المطهر الحلی » فی حادی عشر ذی القعدة من سنة ثلاث وعشرین وسبعمئة بالحضرة الشریفة الغرویة صلوات الله علی مشرفها والسلام . ⁽⁴³⁾

پی نوشت:

1) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 2 ; الذریعة ، ج 1 ، ص 175 و 176 ، ش 898 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 75 ، ش 4 .

2) طبقات اعلام الشیعة: العاملی .

3) ریاض العلماء ، ج 1 ، ص 13 و 14 ; طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 2 .

4) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 5 ; مکتبة العلامة الحلی ، ص 169 ; الذریعة ، ج 1 ، ص 176 ، ش 898 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 76 .

5) فهرست نسخ خطی کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 1 ، ص 19 ، ش 4 .

6) در بعضی مصادر لقب وی سراج الدین آمده (مکتبة العلامة الحلی ، ص 118) ودر میراث شهاب فامیلی وی به عنوان «العوشی » و در مکتبة العلامة الحلی ، ص 118 به عنوان «الیوسفی » معرفی شده است ; ولی ظاهرا همان مترجم له است .

7) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 49 ; الذریعة ، ج 1 ، ص 177 ، ش 900 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 47 و 76 ; مکتبة العلامة الحلی ، ص 118 .

8) اصل این نسخه در کتاب خانه فخرالدین نصیری بوده که به تازگی به کتاب خانه آیة الله مرعشی انتقال یافته است .

9) مکتبة العلامة الحلی ، ص 174 و 175 .

10) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 3 و 54 و 55 ; الذریعة ، ج 1 ، ص 177 ، ش 902 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 77 .

11) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ج 3 ، ص 54 و 55 و 187 .

12) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 58 ; الذریعة ، ج 1 ، 177 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 46 و 76 .

13) طبقات اعلام الشیعة: عما اشکل علیه فیه من فقه الکتاب .

14) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 58 ; فهرست نسخ خطی کتاب خانه مجلس شورای اسلامی ، ج 14 ، ص 170 ، ش 4941 .

15) الذریعة ، ج 1 ، ص 177 ، ش 904 فهرست کتاب خانه آستان قدس رضوی ، ج 2 ، ص 5 ، ش 2222 ; مکتبة العلامة الحلی ، ص 34 و 35 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 46 و 75 .

16) فهرست کتاب خانه آستان قدس رضوی ، ج 2 ، ص 5 ، ش 2222 .

17) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 147 ; ریاض العلماء ، ج 4 ، ص 204 - 206 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 46 و 47 .

18) ریاض العلماء ، ج 4 ، ص 205 .

19) فهرست نسخ خطی کتاب خانه مجلس شورای اسلامی ، ج 4 ، ص 91 .

20) مکتبة العلامة الحلی ، ص 185 ; فهرست کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران ، ج 9 ، ص 934 و 935 .

21) فهرست کتاب خانه آستان قدس رضوی ، ج 4 ، ص 268 ، ش 955 .

22) فهرست کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران ، ج 9 ، ص 934 و 935 ، ش 2301 .

23) فهرست کتاب خانه آستان قدس رضوی ، ج 4 ، ص 14 و 268 ، ش 1065 ; ریحانة الادب ، ج 4 ، ص 168 .

24) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 178 .

25) طبقات اعلام الشیعة ، قرن 8 ، ص 178 ; فهرست کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران ، ج 5 ، ص 1969 - 1973 ، ش 704 .

26) طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 200 ; ریاض العلماء ، ج 5 ، ص 169 .

27) بحار الانوار: + الکبیر .

28) بحار الانوار: ملک .

29) بحار الانوار: وتحریر وتدقیق .

30) بحار الانوار: وسال .

31) لؤلؤة البحرین ، ص 196 - 197 ; الروضة البهیة ، ص 114 ; بحار الانوار ، ج 104 ، ص 140 .

32) در فهرست نسخه های خطی کتاب خانه آیة الله مرعشی به شماره 6732 نسخه ای از قواعد با همین مشخصات آمده و نام کاتب «محمود بن محمد بن بدر» آمده است که ظاهرا همین مترجم له باشد .

و نیز در کتاب خانه مدرسه آخوند همدان نسخه ای از مختلف الشیعة به خط محمود بن محمد بن بدر رازی غزی مجاور حرم شریف غروی آمده که در روز چهارشنبه 24 شوال 737 از کتابت آن فارغ شده است .

33) مکتبة العلامة الحلی ، ص 79 .

34) فهرست نسخه های خطی کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 17 ، ص 285 ، ش 6732 .

35) مکتبة العلامة الحلی ، ص 85 .

36) فهرست نسخه های خطی کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 4 ، ص 359 ، ش 1556 .

37) مکتبة العلامة الحلی ، ص 169 .

38) ریاض العلماء ، ج 5 ، ص 290 - 291 ; طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 235 .

39) فهرست نسخه های خطی کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 1 ، ص 61 ، ش 49 ; مکتبة العلامة الحلی ، ص 169 .

40) طبقات اعلام الشیعة: اقصی النهایات .

41) طبقات اعلام الشیعة: امعن .

42) ریاض العلماء ، ج 5 ، ص 290 - 291 ; طبقات اعلام الشیعة قرن 8 ، ص 235 ; اندیشه های کلامی علامه حلی ، ص 47 .

43) صورت اجازه در نسخه شماره 6606 کتاب خانه آیة الله مرعشی و نیز در پایان قسم دوم خلاصة الاقوال مرکز احیاء میراث (ش 3289) به نقل از نسخه اصل آمده است .