یکی از فلسفه های مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر آثار تربیتی آن است؛ از این رو، اسلام، برای امر به معروف و نهی از منکر، افزون بر مراتب، شرایطی قرار داده است که از آن جمله این است که خود موجب فساد نگردد؛ در صورت دارا نبودن شرایط، نباید کسی به این کار اقدام کند؛ زیرا، بدون داشتن شرایط گاهی نتیجه معکوس به دست می آید و نه تنها کارکرد تربیتی ندارد، بلکه مانع آن می گردد. و از شرایط دیگر این است که فرمان دهنده و بازدارنده باید معروف و منکر را بشناسد، اگر نمی شناسد، تحصیل شرایط و شناختن معروف و منکر را نیز برخی واجب کرده اند، و همچنین، در شرایطی که شخص پشیمان است و اصرار بر ادامه دادن ترک معروف و انجام منکر ندارد، نباید به او تذکر داد و امر و نهی کرد؛ زیرا، عزت نفسش آسیب می بیند و گرفتار خود پنداره منفی می شود. برای خویش ارزشی قائل نمی شود و در نتیجه: افرادی که دچار خود کم بینی اند و برای خود ارزشی قائل نیستند، به راحتی در دام اعمال غیر اخلاقی گرفتار می شوند و حتی از آسیب رساندن به دیگران هیچ ابایی ندارند.
همة شرایط امر به معروف و نهی از منکر، نوعی بار تربیتی دارد که می خواهد، به گونه ای افراد را از منکر باز دارد و به سوی خوبی و معروف بکشاند. و در نهایت او را تربیت کند. در بسیاری از سیره پیامبر که به امر خداوند اجرا می شد، شرایط تدریجی رعایت گردیده است؛ از جمله، می توان حرمت تدریجی شراب را نام برد که خداوند یکباره این کار را نکرد، بلکه روحیات و پذیرش متربیان را نیز در نظر داشت، و روشن است که اگر اسلام می خواست، بدون رعایت اصول روانی و اجتماعی با این بلای بزرگ عمومی، به مبارزه برخیزد، ممکن نبود؛ و از این رو، از روش تحریم تدریجی و آماده ساختن افکار و اذهان برای ریشه کن کردن میگساری که به صورت یک عادت ثانوی در رگ و پوست آن ها نفوذ کرده بود، استفاده کرد.
