نگاهی به متن آموزشی منطق درحوزه

منطق ازعلومی است که طالبان علم برای مصون نگهداشتن فکر خود از خطا فرا می گیرند. منطقی که در حوزه ها تدریس می شود منطق قدیم یا منطق ارسطویی است که توسط دانشمندان اسلامی از زبان یونانی به عربی ترجمه شده و عالمان به شرح و تفسیر اقتباس و تطبیق تغییر و تکمیل و ردّ و نقد در آن پرداخته اند.
دانشمندان اسلامی در برخورد با منطق یونان به سه گروه تقسیم می شوند:
1 . کسانی که بیشتر به شرح و توضیح منطق ارسطو نظر داشتند. ازجمله:ابن رشد (م5950 ه .ق . )
2 . کسانی که به تطبیق اصول و قواع منطقی با متون اسلامی پرداخته اند.
از جمله : ابو حامد غزالی (م . 550 ه . ق)
وی در کتاب القسطاس المستقیم می نویسد:
(در نامها از حیث تغییر و تبدیل به نوآوری پرداختم و در معانی از جهت تخییل و تمثیل به کار بدیع دست زدم و مرا در ذیل هر کار هدفی است درست...)3
3 . کسانی که علاوه بر تفسیر منطق به نوآوریهایی نیز دست یافتند و با افزودن یا کاستن مباحث منطقی کوشیدند تا فنّ مزبور را به کمال رسانند و یاتهذیب و اصلاح کنند.
از جمله دگرگونیها:
جای بحث (مقولات) را که ارسطو آنها را در منطق آورده بود در دورانهای بعد از ابن سین از منطق به فلسفه تغییر دادند.
در شمارش و تجدید (مقولات) نظری جدید ابراز داشتند.
در تقسیم (قضایا) و در مورد (عکس قضیّه) مطالبی تازه گفتند.
در باب (قیاس) قیاس شرطی اقترانی را که ارسطو بحثی از آن نکرده بودابداع نمودند.
در باب (سفسطه) به بحث (ابدال) مطالبی افزودند. در بحث (اخذُ ما لیس بعلّة مکانَ علّة) اضافاتی آوردند.1
و...
همان طور که مطالعه کردید دانشمندان مسلمانکوکورانه و مقلّدوار از اندیشه های منطقی ارسطو پیروی نکرده اند بلکه در کاستن و افزودن و شرح دقیق بر آن تلاش کرده اند و از خود نوشته ها و آرای عمیقی به جا گذاشته اند. امّا امروز چه می شود حوزه های علمیه را که بی نقد و بررسی و پیراستن و آراستن آن و بدون تفهیم به طالبان منطق که این علم چه نقش و جایگاهی در دیگر علوم دارد و... به تدریس آن می پردازند و بهترین دوران عمر نوآموزان را صرف آن علم می کنند در حالی که علم (منطق) در میان علومی که به طالبان علوم دین می آموزانند افزار است و ابزار برای دیگر علوم نه مطلوب بالذّات.
ابن خلدون در این راست سخنی دارد بس نیکو:
(بدان! دانشهایی که میان مردم متمدن رواج دارد بر دو دسته اند:
دسته ای از آنه بالذات مطلوبند. علوم شرعی از قبیل: تفسیر قرآن و علم حدیث و فقه و علم کلام و مانند طبیعیّات و الهیات از مجموعه علوم فلسفی. دسته دیگر دانشهایی هستند که به منزله افزار و آلت علوم مذکور می باشند چون: ادبیات عرب و علم حساب و غیر هماکه نسبت به علوم شرعی مانند مقدمه تلقی می گردند و همچون (منطق) نسبت به فلسفه وچه بسا که (منطق) افزار و مقدمه برای علم کلام و علم اصول فقه (البته بر روش متأخرین نه قدماء) به شمار آید.)2
امروز جا دارد که حوزه های علمیه قواعد درست اندیشیدن و اسلوب تحقیق علمی خالص را با تجدید نظر در نوشته ها و آرای گذشتگان به طالبان علم بیاموزانند تا آنان هم خود دِچار کژاندیشی نشوند وهم دیِگران را از کژ اندیشی باز دارند.