جستارهایی در فلسفه دین

قم، انتشارات اشراق، چاپ اول، 1380

نگاهی اجمالی به اثر

کتاب حاضر شامل 7 مقاله است که عبارتند از: فلسف دین؛ الزاستامپ؛ براهین اثبات وجود خدا؛ آلوین پلانتینجا؛ دین و معرفت شناسی، الوین پلانتینجا؛ اهمیت ترجمه زبان مجازی در دین، پیتر دنووان؛ دین و کثرت گرایی؛تری اوکیف؛ ایمان و عقلانیت از دیدگاه نیومن، جان آر.تی. لامُنت؛ علم آگوستینی یا دوئمی، آلوین پلانتینجا در مقاله اول فلسفه و باور به خدا و فلسفه و تعلیمات و اعمال دینی مورد بررسی قرار گرفته است. در مقاله دوم براهین اثبات خدا بررسی شده و براهین ذیل را دربر می گیرد: براهین جهان شناختی؛ براهین وجودشناختی؛ براهین فرجام شناختی؛ و دیگر براهین.

در مقاله سوم قرینه گرایی و ویژگی آن؛ واقعی بودن و قانونی بودن باور دینی؛ فروید و مارکس؛ پاسخ دینی قاطع؛ فروکاستن ویژگی قانون بودنِ باور به واقعی بودنِ آن. در مقاله چهارم اهمیت زبان مجازی در دین مورد بحث قرار گرفته و مزایا، محاسن، معایب و کاستی های آن بررسی شده است. در مقاله پنجم به رابطه دین و کثرت گرایی پرداخته است؛ در مقاله ششم رابطه ایمان و عقلانیت و تأثیر عقلانیت بر دین و ایمان مورد بررسی واقع شده است؛ و نهایتا مقاله هفتم که دو نگاه به علم بررسی شده که یک به نظریه علم آگوستینی و دیگری علم دوئمی (Pierr Duhem) معروف شده است. آگوستین معتقد بود طرحهای بزرگ علمی و عقلانی معمولاً در خدمت نوعی اندیشه دینی است اما دوئم معتقد به استقلال علم حقیقی از مسایل متافیزیکی، کلامی یا مسایل دینی بوده است.

معرفی تفصیلی کتاب

چنان که ذکر شد اثر حاضر در بخشهای مختلفی گردآمده و تألیف یافته است. یکی از اساسی ترین مباحثی که در این اثر آمده است براهین خداشناسی است که با توجه به قرائت های مختلف آن، مورد بررسی قرار گرفته است. درباره انواع قرائتهای براهین خداشناسی در اثر حاضر چنین آمده است:

براهین خداشناسی انواع فراوانی دارد. از روزگار کانت تاکنون سه برهان بزرگ و کهن جهان شناسی، وجودشناختی و فرجام شناسی مطرح بوده اند. ریشه برهان جهان شناختی به ارسطو برمی گردد، اما چهره کلاسیک خود را (دست کم از دیدگاه فیلسوفان مغرب زمین) در «راه های پنجگانه» معروف آکویناس به ویژه در برهان علت نخستین نامعلول، برهان محرک اول نامتحرک، و برهان واجب الوجود نمایانده است.(1)

راه پنجم آکویناس قرائتی از سومین برهان خداشناسی، یعنی برهان فرجام شناختی است؛ اما پس از وی، فیلسوفان جدید و معاصر قرائتهایی بهتر و کاملتر از آن عرضه کردند، مفاد اصلی این برهان چنین است: گویی یکی از مقالات کتاب به قلم پلانتینجا با عنوان دین و معرفت شناسی به تبیین رابطه دین و معرفت شناسی (Epistemology) پرداخته است. پلانتینجا با طرح این سؤال به مبحث مذکور می پردازد که: آیا می توانیم به باورهای دینی معرفت داشته باشیم یا نه؟(2)

مقاله دیگر با عنوان دین و کثرت گرایی است به تری اوکیف آن را نوشته است. بی تردید در عصر حاضر با کثرت ادیان به عنوان امور واقعی مواجهیم و هرگز نمی توان درباره آن تردید به خود داد؛ وجود معابد، آیین ها و مراکز مقدس نشان از تنوع واقعی ادیان دارد. اما آیا می توان از کثرت ادیان، تئوری کثرت گرایی را برداشت کرد یا نه؟تری اوکیف درصدد پاسخ به سؤال مذکور و چند سؤال دیگر است. البته تعدد ادیان که حول محور «حق» و «حقیقت» می چرخند از چند چشم انداز قابل بررسی است. برخی از کثرت واقعی ادیان تردید در وجود حقیقت یا تردید در تحصیل معرفت به حقیقت را نتیجه گرفته اند اما بعضی دیگر وجود کثرت را دلیل وحدتی می دانند که همه این ادیان در راه رسیدن به آن گام برداشته اند اما بروشهایشان متعدد و مختلف است. لذا این کثرت نه تنها تردید آدمیان را برنمی انگیزاند بلکه یقین به وجود حقیقتی واحد را ایجاب می کند.

علاوه بر براهین ذکر شده براهین دیگری در اثبات خدا ارایه شده که برای رعایت اختصار تنها به یاد کرد پاره ای از آنها اشاره می کنیم که عبارتنداز:

برهان ماهیت خلق، برهان ماهیت قضایا، اعداد و مجموعه ها، برهان حیث التفاتی، برهان دلالت، سادگی، شهود و عشق، برهان رنگها و طعمها، معجزات، بازی و لذت، برهان زیبایی و برهان معنای زندگی و حتی برهان وجود شر.(3)

تکثر جهان دینی واقعیتی است که هم مؤمنان و هم ملحدان به آسانی آن را می پذیرند. اما این واقعیت، مؤمنان را با مشکلاتی چند روبه رو می سازد. چنین می نماید که ادیان، یا دست کم بیشتر ادیان بزرگ جهان،دباره حقیقت و راه رسیدن به رستگاری بینشها و برداشتهای گوناگون و متعارضی عرضه می کنند. آیا با وجود چنین برداشتهای متفاوتی از خدا در دین یهود، بودا، اسلام یا هندو، مثلاً یک مسیحی می تواند مدعی صدق باورهای مسیحی نسبت به خدا شود. جان هیک، که درباره مشابهت های پدیدارشناختی پرستش در برخی از سنتهای دینی بزرگ اندیشیده است، می پرسد «آیا مردم در کلیسا، کنیسه، مسجد، گوردوارا و معبد، خدایان گوناگون را می پرستند یا خدایی واحد را؟».

پاسخ مطلوب وی چیزی است که پایه کوششهای اخیر او را در اثبات برداشتی از کثرت گرایی(4) دینی می سازد که در برابر مطلق گرایی دینی و انحصارگرایی دینی است.

ایمان و عقلانیت مقاله دیگری است که لامُنت آن را تألیف کرده است. وی در این مقاله به رابطه عقلانیت و ایمان و رابطه متقابل آن دو پرداخته است.

دیدگاه جان هنری نیومن درباره ایمان دینی دربردارنده دو نکته اساسی است:

- یکی این که ایمان مستلزم باور به وحی الهی است، یعنی نیازمند شدیدترین درجه تصدیق ممکن است به طوری که جایی برای هیچ گونه شک و تردیدی باقی نگذارد.

- دوم این که داشتن چنین باوری عاقلانه است.

بیشتر آقار نیومن از جمله بزرگترین اثرش، اندرزهای دانشگاهی و دستور زبان تصدیق(5) به دفاع از همین دو نکته اختصاص دارد.

چند نکته

هر چند که در چاپ اول هر کتاب ناخودآگاه به لحاظ ویراستاری و یا خطای دیده اغلاطی در نوشتار دیده می شود اما هر اندازه تعداد این اغلاط کم تر باشد اثر، اعتبار بالاتری کسب می کند. این امر در میان ناشران، مؤلفان و ویراستاران از اهمیت والایی برخوردار است اما گاه مشاهده می شود که برخی از افراد نسبت به آن تسامح می ورزند، در نتیجه اغلاط رو به فزونی می گذارد.

با عنایت به مقدمه مذکور در اثر حاضر نیز اغلاطی مشاهده می شود که انشاءالله دست اندرکاران نشر آن در چاپ بعدی نسبت به اصلاح آنها اهتمام خواهند ورزید. جهت تذکار چند نکته یادآور می شود:

1- عبارت: «همچنین مسایل متعددی درباره به اصطلاحی «هماهنگی عالی» جهان وجود دارد»(ص 31) به لحاظ ویرایشی، اشکال دارد و تعبیر مناسبی نیست.

2- پاورقی شماره 2 در ص 31 در صفحه 32 نوشته شده است.

3- ص 42 بند 2 خط 6 ظاهرا به جای مال، ما نوشته شده است که درست همان مالی است. نیز ص 43 بند 3 واژه «بدنی» که باید «بدین» موضوع باید باشد و نیز ص 60 بند 1 خط 5 کلمه قانوی که باید قانونی باشد و شاید جاهای دیگر که از چشم نگارنده مستور مانده است.

4- اثر، نیازمند بازخوانی دقیق و ویراستاری نهایی است.

کتابی ارزنده در اخلاق حوزویان

سیدعباس میری

تذکرة السامع والمتکلم فی ادب العالم و المتعلم

نوشته: بدرالدین ابن ابی اسحاق ابراهیم ابن العارف ابی الفضل سعدالله ابن جماعة الکنانی

چاپ: دارالکتب العلمیه،بیروت، 236 صفحه

بدرالدین در سال 639 ه.ق در شهر حماة (سوریه زاده شده و مقدمات علوم و دانش قرائت و حدیث را در زادگاهش از شیخ عبدالعزیز بن محمد انصاری و علم نحو را از ابن مالک آموخت و از پدرش، ابوطاهر ابراهیم بن هبة الله بن مسلم بارزی و چند تن دیگر حدیث استماع کرده است. سپس برای کسب دانش به مصر، شام، بیت المقدس و بلاد دیگر سفر کرد و از دانشمندان برجسته بلاد دانش آموخت و استماع حدیث کرد.

شیوخ و اساتید وی را شاگردش قاسم بن محمد برزالی در کتابی به نام «مشیخه قاضی القضاة ابن جماعه» گردآوری کرده که شمار آنان به 74 تن می رسد.

ابن جماعه به علم حدیث توجه ویژه داشته و در تفسیر و فقه صاحب اطلاع بوده و به دیگر علوم و فنون نیز آشنایی داشته است. وی در جوانی به اجتهاد رسید و فتوا داد. و همزمان نخستین بار در مدرسه قیمریه دمشق به تدریس پرداخت. پس از آن مدت زمانی در مدارس مختلف شام و مصر، تدریس کرد و به عنوان شیخ الشیوخ مدارس شام برگزیده شد.

وی شاگردان، بسیاری آموزش داد و تربیت کرد که از برجسته ترین آنان، صفدی و شبکی است.

ابن جماعه افزون براشتغالات علمی به مقامهای اجتماعی،مذهبی زیادی منصوب شد. ابتدا، به عنوان خطیب و قاضی بیت المقدس انتخاب گردید. سپس قاضی القضاة مصر شد، در پی آن قاضی القضاة شام شد و با حفظ سمت تدریس، نظارت بر اوقاف و امامت و خطابت جامع اموی را برعهده گرفت، برای بار سوم قاضی القضاة مصر شد،

و امر امامت و خطابت جامع ناصری را نیز انجام می داد. تا به علت کهولت بینایی خود را از دست داد و به گفته بعضی شنوایی او کم شد و از سمت خود استعفا کرد. و در 94 سالگی به سال 733 ه.ق درگذشت و در کنار قبر شافعی در مصر به خاک سپرده شد.

وی در تفسیر حدیث، فقه، اصول، نحو و جز اینها تصنیفات بسیاری دارد که بعضی از آنها خطی و برخی به چاپ رسیده است. ازجمله آثاری که به چاپ رسیده کتاب ارزشمند «تذکرة السامع و المتکلم فی ادب العالم و المتعلم» است که نخست در حیدرآباد دکن (1353 ه.ق) و سپس به کوشش محمدهاشم ندوی در قاهره، (1354 ه.ق) به چاپ رسیده است.

انگیزه تألیف:

مؤلف می گوید، هنگامی که به مرتبتی از دانش، آداب و رفتار دانش پژوهی آگاهی یافتم. عظمت و جایگاه رفیع و بلند آن را نزد اهل علم پوشیده و کم فروغ دیدم. از این روی پدیده هایی چون، نیاز دانشجویان به آداب دانشجویی، شرم و حیایی که حضور در این رتبه و استفاده پیاپی را برای آنان دشوار می نمود. و یا سردی بازار آداب دانشجویی که اسباب دلزدگی آنان را فراهم آورده بود، مرا به گردآوری این اثر کوتاه در باب یادکرد وظایف دانشمندان و عالمان، بیدار باش و آگاهگری دانشجویان به شایستگی های لازم، آداب مشترک استاد و دانشجو، رفتار و سلوک سزاوار با کتابهای علمی، و آداب مدرسه نشینی و... واداشت.

محتوا:

1- فضیلت علم و اهل دانش.

2- رفتار و آداب دانشمندان (استاد) با دانشجویان، در کلاس درس.

3- آداب و رفتار دانسجو با استاد و همدرسان.

4- کیفیت کتابداری و آداب مربوط به آن.

5- آداب و شرایط سکونت در مدارس و مسائل مربوط به آن.

ویژگیهای تعلیق و تحقیق:

محقق محترم با پانوشتهای بسیار سودمند استفاده کتاب را دوچندان کرده است. در هر صفحه از متن کتاب گام بگام در پاورقی، نکات مشکل، غامض، عبارات نامفهوم، و رموز ناآشنا را روشن و آشکار ساخته است. و در موارد نیاز به ویژه برخی فصول و مطالب کتاب که بنا به مقتضای عصر مؤلف از اهمیت و ارزش چندانی برخوردار نبوده و امروز جایگاه خود را یافته است عنان سخن را رها کرده و مطالب تحقیقی بسیار مفیدی آورده است. در مواردی که لازم بوده به اخبار و آثار، گفتار بزرگان و تمثیلها، جرح و تعدیل روات احادیث و معرفی رجال پرداخته است که برای محققان و پژوهشگران بسیار سودمند و گره گشا است.

اثر حاضر شامل اصول تعلیمات قدیم و آداب استاد شاگردی متداول در دوره های اسلامی است که در آن نیازمندیهای لازم که در بستر پیشرفت و ارتقاء علمی و تربیتی جامعه علمی و دانش پژوهان بوده یادآور شده و مقدمات و آداب و روش عملی آن را به تصویر کشیده است.

مؤلف در بیان مطالب ابتدا پایه های اساسی و مسائل مهم مورد بحث را طرح و سپس به فروع و شاخه های بحث از زاویه های گوناگون می پردازد و آنها را با آمیزه ای از اخبار، آثار پیشوایان دین و مذهب و سخنان بزرگان دانش و تمثیلها و قضایا حکمت آمیز با بیانی کوتاه و نثری روان و شیوا تشریح و روشن می سازد.

اصول و مبانی ای که در این کتاب مطرح شده از چنان استحکام و استواری برخوردار است که از حدود هفت قرن پیش تاکنون مورد توجه بوده و هم اکنون نیز در مراکز علمی، دانشگاهها و مدارس مبنای تعلیم و تربیت است.

اینک به طور مختصر و گذرا به ابواب و فصول کتاب اشاره می نماییم.

باب اول: فضل دانش و دانشمند و تعلیم و تعلم:

در این باب آیات قرآن و روایاتی که درباره فضیلت و ارزش دانش و علما و تدریس و تعلیم رسیده گرآوری شده و مفهوم گستراندن ملائک بالهای خویش و استغفار ماهیان دریا و سایر موجودات برای دانشجویان به خوبی بیان گردیده است.

در پایان اشتغال به کسب دانش را برای دانشجویان بر نوافل، عبادات مستحبی، مثل: نماز، روزه، تسبیح، دعا و... ترجیح داده است.

در فصلی دیگر بیان می دارد آنچه از ارزش دانش و دانشمند، سخن گفته شده برای هر عالم و دانشجویی نیست، بلکه منظور دانشمندانی هستند که بر دانش خویش با عمل مهر تصدیق زده و خداپروا باشند و از دانش آموزی و گسترش آن جز رضای الهی چیزی در نظر نداشته باشند. نه کسانی که هدفشان از کسب دانش اغراض مادی، مقام، و ثروت اندوزی باشد.

سپس کسب دانش و نشر آن برای بهره مندیهای ظاهری دنیا امری نکوهید می شمارد و علمان و دانشوران را از چنین اندیشه ای بر حذر می دارد و آنگاه مطالب فصل را به روایات سخنان بزرگان مبرهن می سازد.

باب دوم: ویژگیهای دانشمند و عنایت به دانشجویان و درس

این باب درباره آداب و ویژگیهای شخصی عالم. و رعایت حال طالبان علم و امر تدریس گشوده شده و مباحث آن در سه فصل پی گیری شده است.

فصل اول: آداب و ویژگیهای بایسته عالم را به شرح زیر برشمرده است.

1. مراقبت دائمی بر تمامی حرکتها، گفتارها و رفتارها.

2. حفظ حرمت و ارزش دانش و بهره رساندن به دانشجویان حقیقی نه مدعیان دانش پژوهی

3. زهدپیشگی و ساده زیستی.

4. دانشمند نباید از دانش به عنوان وسیله رسیدن به دنیا، مال، شهرت استفاده کند و خود را از دیگران برتر بنمایاند.

5. دانشمند باید از کسبهای پست و حقیر و موارد تهمت برانگیز پرهیز نماید.

6. عالمان دین باید در اقامه شعائر اسلامی و احیاء و اجرای احکام الهی پیشگام باشند زیرا واسطه در ابلاغ احکام به مردم می باشند.

7. بر نوافل، مستحبات، تلاوت قران و تفکر در معانی آیات قرآن و یاد خدا مداومت و محافظت داشته باشد.

8. خود را به زیور اخلاق و رفتار نیکو آراسته گرداند، و در مسیر گسترش دانش و ارشاد مردم لطف و مهربانی پیشه خود سازد.

9. از اخلاق و عادات پست و رزیله مثل: حسد، غضب، ریا، عجب و... دوری گزیند.

10. در کسب دانش و باور کردن فکر و اندیشه خویش کوشا و حریص بوده و از لحظه لحظه عمر گرانبهای خود نهایت استفاده را ببرد. البته باید از طریق تلاشی علمی خویش روش میانه و اقتصاد را برگزیند، زیرا تلاش و کوشش بیش از مقدار ظرفیت و استعداد، انسان را به امراض روحی، مبتلا می سازد و باعث تنفر از دانش می گردد که جبران آن مشکل است.

11. دانش را از هرکس در هر رتبه اجتماعی باشد فرا گیرد و حکمت و کمال گمشده او باشد که هرجا یافت آن را در آغوشش کشد.

12. با تهیه شرایط و مقدمات و ابزار، از تصنیف و تألیف غفلت نورزد.

وی درباره رسیدگی و نظر اصلاحی در نوشتار به طور مکرر می نویسد:

پیش از آن که نوشته اش را حک و اصلاح نماید و چندین نوبت به دیده نقد بنگرد و مطالب آن را منظم سازد، آن را در معرض اندیشه دیگران نگذارد.

فصل دوم: آداب استاد در کلاس درس

این فصل به ویژگیهای شایسته استاد در کلاس درس اختصاص یافته که به طور خلاصه به آن اشاره می کنیم.

1. استاد در کلاس درس با آمادگی های لازم از قبیل: طهارت، (وضو)، نظافت، معطر بودن، بهترین پوشش شایسته به خاطر حفظ حرمت و تجلیل از مقام دانش و شریعت باید حضور یابد و از آغاز تحصیل تا فرجام هدف و نیت او گسترش و نشر دانش و تبلیغ دین و ابلاغ احکام شریعت و... باشد.

2. بهنگام بیون آمدن از منزل دست به دعا دارد. و در راه تا رسیدن به محل درس به ویژه اگر کلاس درس در مسجد برگزار می شود دو رکعت نماز به جا آورد. سپس اگر ممکن باشد با تواضع و وقار رو به قبله بنشیند. و از رفتار ناپسند و مکروه بپرهیزد، در حال گرسنگی، تشنگی، حزن و اندوه، غضب، هوای سرد، یا گرم که موجب ناراحتی حاضرین باشد آغاز به درس و پاسخ استفتاء ننماید.

3. در جایگاهی بنشیند که حاضران او را ببینند، در زمان تدریس احترام دانشمندان و صالحان و بزرگان نگهدارد. و با دانش پژوهان و عموم مردم با ملاطفت، طلاقت وجه و روی باز برخورد نموده و به پرسش آنان پاسخ گوید.

4. در آغاز درس از باب تیمن و تبرک، آیاتی از قرآن تلاوت شود. سپس برای خود و حاضران دعا نماید و با استعاذه از شیطان، با حمد و سپاس الهی و درود بر خاتم رسولان و آل و اصحابش و ائمه مسلمین، اساتید، واگذارکننده مکان و... درس را شروع کند.

5. اگر دروس متعددی در روز دارد آنها را به ترتیب اهمیت مقدم دارد، مثلاً: ابتداء تفسیر قرآن، حدیث، اصول دین، اصول فقه، اصول مذهب، الخلاف، نحو، جدل و... دروس را در مقاطع شایسته و مناسبی به پایان برده و آغاز نماید.

اگر در درس شبهه ای درباره اصول دین و معارف اسلامی مطرح می سازد آن را با پاسخ به پایان برد. بین پرسش شبهه و پاسخ آن فاصله نیندازد، درس را زیاد کش ندهد. که باعث ملامت و افسردگی گردد و آنقدر کم نگوید که به استفاده آنان لطمه ای وارد آید. بلکه باید رعایت حال و مصلحت دانشجویان را بنماید.

6. بیش از نیاز صورت خود را بلند نکند و کمتر از نیاز آن را پایین نیاورد. تا دانشجویان به خوبی و راحتی بتوانند از درس بهره برند.

7. بهتر آن است که صدایش از محدوده کلاس درس فراتر نرود، و از شنیدن حاضران نیز کوتاه نیاید. مگر در مجلس درس کسانی که ثقل سامعه دارند باشد. هر مسأله یا فصلی را به پایان برد اندکی سکوت و تأمل نماید، و همگان از آن مستفیض گردند، تمام تلاش استاد این باشد که در مجلس درس مطلب اشتباهی و غلط برداشت نشود. آنگاه اهداف اصلی از حضور در کلاس درس که عبارت است از ظهور حق، صفاء قلب، و استفاده و... است را یادآور شود.

8. کسی که در کلاس درس بیش از اندازه معمول مزاحمت می کند و بعد از روشن شدن حق به سخن خود اصرار ورزد، بی جهت صدایش را بلند کند، و نسبت به حاضران و غائبان اسائه ادب نماید، خود را از دیگران که از او برترند، مهمتر شمارد یا در مجلس بخوابد، سخن گوید، بخندد، استهزاء کند این فرد رفتار خارج از نزاکت و آداب دانشجو دارد. استاد با این گونه افراد باید برخورد شدید و تادیب گونه و زجرآور داشته باشد.

سزاوار است استاد از میان شاگردان فرد زیرک و کیسی برگزیند که نظم مجلس را برعهده گیرد. و هرکس را بجای خودش بنشاند. خوابیده ها را بیدار کند، افرادی که به غیر استماع سخن استاد اشتغال می ورزند متنبه سازد.

9. استاد باید در بحث و گفت وگو با انصاف باشد، به پرسش افراد گرچه کوچک باشد گوش فرا دهد. اگر شاگرد از بیان مقصود خود عاجز است به یاری او برخیزد و اگر چیزی که نمی داند از او بپرسند شهامت آن را داشته باشد که بگوید نمی دانم، زیرا «لاادری» نصف علم است، و بداند از اظهار آن صدمه ای به شخصیت او نمی خورد بلکه به مقام والاتر راه می یابد.

10. نسبت به کسانی که ناآشنا و غریب هستند و در محضر درس حاضر شده اند. اظهار محبت و دوستی نماید. با روی گشاده، شرح صدر با آنان برخورد کند، به دید ناآشنا به آنان ننگرد که اسباب خجالت و شرمندگی آنان فراهم آید.

11. شایسته است آغاز و انجام هر درس با بسم الله الرحمن

معرفی کتاب

نام کتاب: دیدگاه ها درباره خدا

نویسنده: اچ. پی. آون

مترجم: حمید بخشنده

این کتاب با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه قم و انجمن معارف اسلامی ایران چاپ شده است.

کتاب حاضر ترجمه و نقد دو فصل از کتاب دیدگاه ها درباره خدا اثر اچ. پی. اوئن است. مؤلف محترم در این دو فصل که مطالعه ای در باب اوصاف خداست عمدتا به طرح دیدگاه های فلسفی درباره خدا می پردازد. وی بر آن است که تنها دیدگاه هایی را مطرح کند که معنای متمایزی از خدا ارائه می دهند و در عین حال، قابل شرح و بسط عقلانی هستند. رئوس مطالب این دو فصل به قرار ذیل است:

فصل اول: یگانگی خدا، خالقیت خدا، عدم تناهی خدا، قیام بالذات خدا، تجرد خدا، سرمدیت خدا، تغییر ناپذیری خدا، تأثر ناپذیری خدا، بساطت خدا، کمال خداوند، علم مطلق خدا، و قدرت مطلق الهی.

فصل دوم: بررسی دیدگاه سه فیلسوف، یعنی افلاطون، ارسطو و وایتهد. نظریه نوافلاطونی مبنی بر وجود سه اقنوم (احد، عقل و نفس). همه خداانگاری و چهار شکل عمده آن ((الهیات پویشی)).

عنوان کتاب: دولت و حکومت در دوره میانه اسلام، نویسنده: آن. کی. اس. لمبتون

ترجمه: علی مرشدی زاد

کاری از: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اندیشه سیاسی در اسلام قدمتی همانند دین اسلام دارد و از دیر باز با مشخص شدن عناصر اصلی و اولیه این دین، مسلمانان به تفکر درباره جایگاه حاکم، نوع رابطه میان زمام دار و مردم، نوع حکومت و... پرداختند و از این نظرگاه در طی تاریخ سه نحله از متفکران شکل گرفتند که عبارت بودند از فقها، فلاسفه و شریعتنامه نویسان.

کتاب حاضر به بحث درباره نحله نخست یعنی فقها در طی تاریخ دوره میانه اسلامی می پردازد و می کوسد با بیان اندیشه هر کدام از فقها اسلامی در این دوره، نوع نگاه آنها را به حکومت، خلیفه و سلطان مشخص می سازد.

این کتاب مشتمل بر هفده فصل و یک ضمیمه، مباحثی چون دین و سیاست، جامعه و دولت، انقراض خلافت، نظریه تاریخی ابن خلدون، ارتباط میان مسلمانان و غیر مسلمانان، جهاد، مالیات و اراضی مفتوحه، شیعه امامیه، فقیهان، صاحبان قدرت و فرد و دولت را در بر می گیرد و به اندیشه متفکرانی همچون ابو یوسف، ابن مقفع، جاحظ، ابن قتیبه، باقلانی، بغدادی، غزالی، ماوردی، فخر رازی، ابن جامعه و ابن تیمیه می پردازد.

ناگفته نماند که این کتاب از برخی جهات دارای ایراداتی است که مطمئنا خواننده ایرانی بدان توجه خواهد کرد. ایرادی که به لمبتون وارد است، در واقع اشکالی است که متاسفانه در نوشته های بسیاری از نویسندگان غربی که درباره اسلام مطلب نوشته اند، قابل مشاهده است، این نویسندگان از یک سو منشاء و حیانی و الهی دین را منکر شده، در صدد بنا کردن بنیانی این جهانی برای دین بر آمده اند و از سوی دیگر یا با تشیع و اندیشمندان شیعه آشنایی نداشته اند یا آن را انشعاب و انحرافی از اسلام راستین تلقی کرده اند.

نام کتاب: عقل و ایمان

مؤلف: الوین پلانتینجا

مترجم: بهناز صفری

مکتوب پلانتینجا با عنوان ((عقل و ایمان به خدا)) یکی از چندین مقاله ای است که در کتاب ایمان و عقلانیت گرد آوری شده است. محور اصلی مقالات این کتاب، پایه بودن ایمان، یعنی بی نیازی آن از اثبات و استدلال است. مقدمه این کتاب، که به قلم نیکولاس و لترستورف است، دارای مطالبی است که برخی از آنها مربوط به مجموعه مقاله هاست نه خصوص مقاله پلانتینجا، ولی به لحاظ ارزش و اهمیت آن، ترجمه آن به همراه ترجمه مقاله پلانتینجا در این مجلد آمده است.

این کتاب با همگاری معاونت پژوهشی دانشگاه قم و انجمن معارف اسلامی ایران به چاپ رسیده است.

عنوان کتاب: باروهای دینی در آینه خرد

نویسنده: عبدالله مصباحی

نشر: موسسه اندیشه و فرهنگ دینی

این کتاب که بر اساس دغدغه های نویشنده در حوزه دورس معارف اسلامی بر اساس مسائل جدید و شبهات امروزی در این حورزه تدوین شده است، در هشت فصل به بحث از ضرورت بعثت انبیاء، آثار و دستاوردهای دین، وحدت یا تعدد ادیان، مبانی نظری پلورالیسم، علم و دین، خاتمیت و پیامدهای آن می پردازد.

نام کتاب: امام علی علیه السلام و پرسش های فراروی شناسایی ابهامات و جمع آوری سؤالات و شبهات عمده دوران حیات علوی علیه السلام و روشنگری و ارائه منابع مناسب برای استفاده بیشتر و بهتر اقشار فرهنگی جامعه از جمله اساتید محترم امری ضروری است.

کتاب ((امام علی و پرسش های فراروی)) به قلم اقای محمد نصیری (رضی) تلاشی در پاسخ به برخی سؤالات و شبهات در حوزه اصلی از زندگی امام علی است که در پوشش بیش از چهل سؤال سازمان یافته است و به طور مختصر تچزیه و تحلیل شده است. این کتاب توسط مؤسسه فرهنگی سماء منتشر شده است.