حسین قرچانلو، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، 1380ش، 418+585 صفحه، وزیری.
با ظهور و گسترش اسلام بسیاری از علوم نیز بین مسلمانان رشد قابل توجهی یافت که جغرافیا از جمله آن ها است. اصطلاح جغرافیا در زبان عربی به «صورة الارض» و «قطع الأرض» ترجمه شده و نگارش کتاب های بسیاری با عناوین «کتاب البلدان» و «المسالک و الممالک» و «علم الطرق» و... را در پی داشته است.
عوامل فراوانی در توجه و گسترش جغرافیا نقش مؤثر داشته اند که بعضی از آن ها عبارتند از:
1. تصرف سرزمین های گسترده و ممالک جدید به وسیله مسلمانان و توسعه قدرت سیاسی آنان؛
2. فرض و واجب بودن طلب دانش بر مسلمانان؛
3. انجام فرایض عبادی همچون حج که مهم ترین انگیزه جهانگردی مسلمانان است؛
4. توجه به آثار پیشینیان و گذشتگان و پند گرفتن از آن با توجه به آیات قرآن؛
5. بازرگانی و کسب معاش و آشنایی با موقعیت شهرها و وصف عجایب و شگفتی ها.
پس از انقلاب اسلامی، ستاد انقلاب فرهنگی موضوع «جغرافیای تاریخی» را به صورت یکی از دروس گرایش تاریخ تمدن رشته الاهیات به تصویب رساند و کتاب حاضر متن درسی آن است که در دو بخش تهیه و تدوین شده.
بخش اول، شامل کلیاتی درباره مفاهیم مرتبط با جغرافیای تاریخی می شود که در هشت فصل به شرح ذیل است:
1. تعریف جغرافیا؛
2. پیدایش مکاتب جغرافیایی در اسلام؛
3. پیدایش جغرافیای ریاضی نزد مسلمانان؛
4. آغاز سیر و سفر و پیدایش کتب جغرافیای عمومی و سفرنامه؛
5. آغاز دریانوردی مسلمانان به منظور اکتشافات و توسعه تجارت و بازرگانی؛
6. توجه به شگفتی ها و عجایب سرزمین ها؛
7. مکتب نقشه نگاری اسلامی، مکتب شریف ادریسی؛
8. کیانشناختی، تدوین کتاب های جغرافیای ناحیه ای و محلی.
بخش دوم کتاب با عنوان جغرافیای تاریخی شهرها قسمت اعظم کتاب را شامل می شود که در ده فصل تدوین شده است و به تاریخ شهرهای کشورهای اسلامی می پردازد. فصل های اول و دوم به بررسی شهرهای جزیرة العرب، عمان و یمن و بحرین اختصاص دارد و عناوین فصل های بعدی چنین است: فصل سوم عراق؛ فصل چهارم، آسیای صغیر و شهرهای مرزی جزیرة العرب و شام؛ فصل پنجم شامات؛ فصل ششم مصر؛ فصل هفتم ماورای مصر؛ فصل هشتم مغرب (افریقای شمالی)؛ فصل نهم، جزایر دریای مدیترانه و فصل دهم اندلس.
