از آن جا که اسلام مخالف هرگونه گداپروری است و پیامبر رحمتش صلی الله علیه و آله وسلم بر دست کارگری که با کد یمین و عرق جبین به تأمین معیشت خویش می پردازد، بوسه می زند، با مرور روایاتی که درباره قرض و صدقه آمده است برتری قرض از صدقه کاملاً آشکار می شود. مضمون برخی از آن روایات را مرور می کنیم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«شبی که به معراج رفتم بر در بهشت دیدم که نوشته شده بود: صدقه ده برابر و قرض، هیجده برابر پاداش دارد! به جبرئیل گفتم چرا قرض الحسنه برتر از صدقه است؟ گفت: چون قرض گیرنده همیشه به خاطر نیازش قرض می کند ولی سائل درخواست کمک می کند هر چند بی نیاز باشد.»
[1] در فقه الرضا به نقل از امام رضا علیه السلام نقل شده است که حضرت فرمود:
«پاداش وام دادن هیجده برابر بیش از صدقه است؛ زیرا با فراهم شدن شرایط استقراض، شخص ناگزیر به گرفتن صدقه نمی شود.»
[2] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«اگر هزار درهم را دو بار قرض دهم بیشتر دوست دارم تا این که آن را یک بار تصدق دهم.»
[3] امام صادق علیه السلام فرمودند:
«اگر مالی را قرض دهم پیش من محبوب تر است تا همانند آن را صله دهم.»
[4] رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«هیچ مسلمانی نیست که به مسلمانی یک بار قرض دهد جز این که گویی آن مال را دو بار صدقه داده است.»
[5] «هر قرضی (افزون بر پاداش های زیادی که دارد (در حکم) صدقه است.»
[6] نکوهش استقراض و کوتاهی در پرداختن آن
با این که در روایات به افراد متمکن توصیه و تأکید شده که به افراد نیازمند و گرفتار که ناچار به استقراض می شوند، وام پرداخت کنند ولی مضمون پاره ای از روایات حاکی از نکوهش قرض گرفتن است و آن را پدیده ای منفی می شمارد: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«از وام خواستن (و بدهی داشتن) حذر کنید که آن غم شب و ذلت روز است.»
[7] «از کفر و بدهی به خدا پناه می برم! گفته شد: ای پیام آور خدا! آیا بدهی با کفر معادل است؟! فرمود: آری.»
[8] «هیچ دردی همچون درد چشم و هیچ اندوهی چون اندوه بدهی داشتن نیست.»
[9] از امام باقر علیه السلام نقل شده است که فرمود:
«شهادت در راه خدا کفاره و پوشاننده هر گناهی است جز دَین که در آن هیچ کفاره ای نیست جز پرداختن آن، یا این که صاحبش آن را قضا و تدارک کند، یا این که طلب کار و صاحب حق از آن درگذرد.»
[10] نقل شده که معاویة بن وهب از امام صادق علیه السلام پرسید به ما رسیده که مردی از انصار را مرگ در رسید که دینی بر عهده داشت؛ از این رو پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر (جنازه) او نماز نگذارد و به حاضران فرمود: بر این دوستتان نماز نگذارید تا دَین او پرداخت شود. امام علیه السلام در توضیح این روایت فرمود:
«پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بدان جهت این کار را انجام داد تامردم مسأله دَین را سبک نشمارند.»
[11] امام صادق علیه السلام فرمودند:
«از دَین بکاهید که در کاستن دَین فزونی عمر است.»
[12] «دزدان سه گونه اند: کسی که زکات نپردازد، کسی که مهر زنان را حلال شمارد، و کسی که قرض کند و نیت پرداختن آن را نداشته باشد.»
[13] رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«هر که قادر باشد بر ادای صاحب حقی؛ ولی با این وجود او را معطل کند (کوتاهی کرده و امروز و فردا کند) گناه هر روز او (که معطل می کند و تأخیر روا می دارد) گناه و خطای باج ستان است.»
[14] رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:
«از قرض گرفتن پرهیز کنید که ننگ دین است.»
[15] «تأخیر انداختن غنی (از پرداخت به موقع بدهی خود) ستم به حساب می آید.»
[16]
پی نوشت:
[1] میزان الحکمة، ج 8، ص 123.
[2] بحارالانوار، ج 103، ص 140.
[13] وسائل الشیعه، ج 13، ص 77.
