ابداعات و نوآوری های نظرات و فتاوای امام(ره) آنقدر زیاد است که فهرست همه آنها در این مقاله نمی گنجد. یکی از مراجع محترم، اخیراً به این جانب گفتند که در بررسی های خودشان به بیش از یکصد مورد نوآوری در فتاوای امام برخورده اند.
در این جا به چند نمونه از نوآوریهای بنیادی امام اشاره می کنم:
1 . طرح نظریه لزوم تشکیل حکومت اسلامی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی: این اصل، موضوعی است که در طول تاریخ بعد از غیبت امام عصر(عج) کم تر به سابقه روشنی برای آن در نظرات فقها برخورد می کنیم و جالب این که امام در این مورد از سطح نظریه پردازی فراتر رفتند و برای عملی کردن آن جهاد عظیمی را سازمان دادند و با پشتکار ستایش انگیزی کار را به نتیجه رساندند و خط بطلان بر نظرات منفی بافانه ای که مبارزه را به (مشت و سندان) یا (بر آهن سرد کوفتن) تشبیه می کردند، کشیدند و به ابطال نظریه نادرست (هر پرچمی که قبل از ظهور امام عصر(عج) برای حکومت اسلامی بلند شود، پرچم ضلال است) همت گماردند.
2 . حکم به حرمت تقیّه: امام(ره) در امر مبارزه نوآوری دیگری داشتند. ایشان برای تقویت مقاومت و جهاد حکم دادند که در راه مبارزه با رژیم مستبد و فاسد پهلوی و استعمار حاکم بر آن، تقیّه ولو بلغ ما بلغ حرام است.
3. خارج ساختن اصل ولایت فقیه از کُما و حالت ضعیف موجود در فتاوای گذشته: این نظریه معمولاً در سطح امور حسبه مطرح بود و در میدان عمل کم تر اثری از آن به چشم می خورد. امام(ره) با تبدیل آن به محور حکومت اسلامی و تأسیس ساختارهای مناسب برای آن، این نظریه سیاسی شیعه را احیاء نمودند و طرفه این که این امر را در حال تبعید از ایران و زندگی در کشوری که سایه استبداد بعث عراق آن را سیاه تر از استبداد سیاه ایران دوران پهلوی قرار داده بود و در حوزه بی رمق آن روز نجف اشرف آغاز کردند و با طرح فقیهانه آن عمق و جهت جدیدی به مبارزه دادند.
4. تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام: امام(ره) با اتکاء به ادله روشن فقهی و کلامی که اصلاً سابقه تاریخی نداشت، به تأسیس این مجمع اقدام نمودند. لازم به ذکر است که با این که مبانی مجمع تشخیص مصلحت نظام همیشه در بحثهای فقهی حوزه وجود داشت و اموری از قبیل تقدّم مصلحت اقوی بر مصلحت ضعیف، دفع افسد به فاسد، محور قرار گرفتن مصالح نظام اسلامی برای فتواها در فقه متداول ما جایگاه شناخته ای دارد، امّا امام با این نوآوری که در حقیقت احیای فقه راستین شیعه بود، بن بست اساسی را که در قانون گذاری نظام پیش آمده بود، باز کردند و راهی برای حل مشکل حکومتهایی که بخواهند بر محور عقیده و ایدئولوژی و اصول ثابت حرکت کنند، طراحی کردند. این مسأله را در دو نامه امام که در این مقاله آمده، ملاحظه می نمایید.
نکته بسیار مهمی که نباید از آن غفلت کرد، آن است که امام در همین موضوع و در جواب نامه ایی که به رئیس جمهور و امام جمعه وقت نوشتند، نکته مهم و بدیعی را مورد تاکید قرار دادند. ایشان در جواب نامه سران قوا که پس از اطلاع از تصمیم امام مبنی بر تأسیس نهادی جهت حل بن بست موجود، خواستار سرعت عمل در آن شده بودند، نوشتند که در صورت انجام کارشناسی معتبر برای تصویب قوانینی که ظاهراً مورد انتقاد فقهی بعضی از علما واقع می شود، احتیاجی به چنین نهادی هم نیست و همان کارشناسی مجوز تصویب قانون است. و تنها برای مراعات احتیاط بود که مجمعی برای تشخیص بهتر و کارشناسانه تر مسائل شکل گرفت.
5. فتوای معروف در مورد شطرنج و موسیقی: امام با بیان این مسأله هم نوآوری و هم بسیاری از مشکلات موجود را رفع کردند.
این در حالی است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی که با جمعی از علما در زندان بودیم، بر سر موسیقی آنچنان مشکل داشتیم که آرم اخبار رادیو هم به نظر جمعی از آنها حرام شمرده می شد و هنگام نواختن آرم قبل از اخبار، صدای رادیو را می بستیم.
6. وسعت قلمرو فقه: امام جملاتی بسیار مهم و تاریخی دارند که می تواند منشاء تحول وسیعی در تحقیقات علوم دینی شود و فضای نامحدودی را قلمرو فقه قرار دهد.
جلد اول دایره المعارف فقه مقارن در صفحه 65 جمله زیر را از امام نقل کرده است:
(فقه؛ تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است.)
دائره المعارف این جمله را برای اثبات گستردگی قلمرو فقه آورده است واگر دو جمله قبل از این جمله هم مورد توجه قرار گیرد؛ استدلال کامل تر است.
امام در پیام مهمی که در تاریخ 3/12 /1367 خطاب به مراجع، روحانیون، مدرسین، طلاب و ائمه جمعه و جماعات سراسر کشور داشتند؛ نوشتند:
(در نظر مجتهد واقعی فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است؛حکومت نشان دهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است.)65
به خوانندگان محترم این مقال پیشنهاد می شود که این پیام مهم امام را که چند ماه قبل از خاموش شدن مشعل وجودشان نوشته اند؛ بخوانند. نکته جالب در این پیام علاوه بر جامعیت آن؛ این است که امام این نظریه وسعت قلمرو فقه را بر اساس همان فقه سنتی و جواهری ارائه می دهند و بر همان اساس فقه را پویا می بینند.
توجه ویژه ای در این پیام در خصوص آسیبهای وارده بر اسلام از ناحیه افراطیون سلفی و غالی و متحجران ومقدس نماهای خشک و منادیان جدائی دین از سیاست شده است.
