ارزش و فضیلت عفو و گذشت

امام حسین(ع) فرمود: «ان اعفی الناس من عفی عن قدره» با گذشت ترین انسان کسی است که با داشتن قدرت عفو کند.[1]

یکی از اساسی ترین ارزشها و مکارم اخلاقی در زندگی اجتماعی و روابط انسانها گذشت از خطاهای دیگران و پذیرش عذر آنان است. این ویژگی می تواند دشمنی ها را ریشه کن کند و محبت و دوستی و اتحاد درپی داشته باشد. زیرا آدمیان در روابط اجتماعی و در تعامل با یکدیگر بطور قطع دچار اشتباه و حتی ظلم نسبت به همنوعان می شوند. لذا به منظور صیانت از استحکام روابط فیمابین، عذرخواهی ها را پذیرا باشیم.

بدین نحو کینه ها و دشمنی ها و نزاع ها جای خود را به دوستی ها و مهربانی ها و همدلی ها خواهد داد.

عفو و گذشت ضد انتقام گرفتن و عوض درآوردن است. علی(ع) فرمود: انتقام گرفتن از زشت ترین کارهای فرد توانمند است و شتاب کردن در انتقام، شیوه فرومایگان می باشد.[2]

فضیلت گذشت

در مقابل، گذشت نمودن از جمله بهترین صفات نیک انسان متعالی است. البته بدیهی است که گذشت در جایی صحیح است که آدمی از حق شخصی خود بگذرد. اما حق دیگری و یا حقوق عمومی به شخص مربوط نمی شود که از آن بگذرد. حضرت موسی عرض کرد: پروردگارا! کدامیک از بندگانت پیش تو عزیزتر هستند؟ فرمود: آن کس که به وقت قدرت عفو کند. امام سجاد(ع) فرمود: روز قیامت خدا اولین و آخرین را در یک بلندی جمع می کند. سپس منادی ندا می کند که کجایند اهل فضل؟ گروهی برمی خیزند، ملائکه می گویند: فضل شما چیست؟ گفتند: 1) هرکس از ما دوری می کرد ما به او نزدیک می شدیم. 2) هرکس ما را محروم می کرد ما به او بخشش می کردیم. 3) هرکس به ما ظلم می کرد او را می بخشیدیم. فرشتگان می گویند: راست گفتید، داخل بهشت شوید.

امام حسین(ع) فرمود: اگر مردی در این گوشم (اشاره به گوش راست) مرا دشنام دهد و در گوش دیگرم (اشاره به سمت چپ) از من پوزش بخواهد، عذر او را می پذیرم. زیرا که امیرالمؤمنین(ع) برایم از رسول الله نقل کرده است: بر حوض کوثر وارد نمی شود کسی که پوزش مردم را قبول نکند. اعم از اینکه عذرش موجه باشد یا غیرموجه.[4]

تحول یافتن مرد شامی

شخصی بنام عصار بن مصطلق از شام به مدینه آمد. وقتی پرسید که این مرد کیست که آنجا نشسته گفتند: حسین بن علی است. باتوجه به تبلیغات سوئی که علیه اولاد علی(ع) در ذهنش بود هرچه می توانست به حضرت بد و بیراه گفت. امام بدون ناراحتی و خشم نگاهی محبت آمیز به او انداخت و پس از تلاوت آیه قرآن (خذ العفو و امر بالعرف و اعرض عن الجاهلین- اعراف 199) به او گفت: ما برای هر نوع خدمت و کمک به تو آماده ایم. گویا از شام آمدی؟ من با این اخلاق مردم شام آشنایی دارم. تو در شهر غریبی. اگر می خواهی با مسکن و پوشاک و پول و... پذیرائی کنیم. آن مرد که انتظار چنین برخوردی نداشت چنان منقلب شد که گفت آرزو داشتم زمین شکافته می شد و فرو می رفتم که این طور ندانسته گستاخی کردم. تا آن ساعت حسین و پدرش پیش من از منفورترین مردم بودند و از آن ساعت محبوب ترین مردم برای من شدند. امام نیز چون آثار پشیمانی را در من دیدند فرمودند: امروز سرزنش و گناهی بر شما نیست. بروید خدا شما را می آمرزد که او از هر رحمت آورنده ای مهربان تر است.[5]

مردی به پیامبر(ص) گفت: خدمتکاری دارم که گاه اشتباه می کند و گاه اصلاً کارم را انجام نمی دهد. بفرمایید حد و مرز گذشت کردن چه اندازه است؟ حضرت فرمود: از طلوع آفتاب تا غروب آن، حد و مرز عفو و گذشت کردن 70 بار است.[6]

رسول اکرم(ص) فرمود: هر کس پر گذشت باشد عمرش طولانی می شود.[7]

پی نوشت: