تفسیر دعای سحر۲۱

اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَنِّک بِا قْدَمِه وَ کلُّ مَنِّک قَدیمٌ؛ اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَنِّک کلِّهِ.

تفسیر ادبی

«منّت» به معنای «نعمت» است. یکی از اسمای پروردگار عالم «منّان» است و از اسمای دیگر خداوند تعالی هم «حنّان» است. فرق میان این دو اسم، این است که: اگر پروردگار عالم به بنده ای که از او اعراض نموده نعمت می بخشد به او «حنّان» می گویند، و اگر پیش از درخواست بنده، به او نعمت می بخشد «منّان» می گویند. خلاصه، «حنّان» و «منّان» هر دو به معنای «منعم» است، و «منّان» یعنی کسی که نعمت های فراوان و بزرگ به بنده عنایت می کند. راغب در مفردات، منّت را بر دو قسم تقسیم می کند: اول: منّت فعلی؛ مثلًا گفته می شود: «منّ فلانا علی فلان؛ فلان کس به فلانی نعمت داده است.» قرآن می فرماید: «لَقَدْ مَنّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنینَ اذْ بَعَثَ فیهِمْ رَسُولًا مِنْ انْفُسِهِمْ یتْلوُ عَلَیهِمْ آیاتِةِ وَ یزَکیهِمْ وَ یعَلِّمُهُمُ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ»؛^[1] خداوند بر مومنان منّت گذاشت تا از میان خودشان رسولی برانگیخت که آیات را برایشان می خواند و ایشان را تزکیه می کند و کتاب و حکمت بدان ها تعلیم می دهد. دوم، منّت قولی؛ یعنی این که اگر کسی نعمتی به دیگری داد آن را بازگو کند. این منت، به قول راغب «قبیح» است. قرآن می فرماید: «یمُنُّونَ عَلَیک انْ اسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَی اسْلامَکمْ بَلِ اللّهُ یمُنُّ عَلیکمْ أنْ هَدیکمْ لِلإیمانِ إنْ کنْتُمْ صادِقینَ»؛^[2] ای پیغمبر! منّت می گذارند برای این که اسلام آوردند بگو نگذارید، بلکه این خدا است که با هدایت کردنِ شما به ایمان، بر شما منّت می گذارد اگر راست گو باشید.

شرح عرفانی

عارف، یعنی کسی که به درخانه خدا می رود، وقتی به نعمت های خدا توجه کند و این که بعضی از نعمت ها اقدم، اشرف و ادوم است؛ نظیر حقیقت واسطه فیض، در این نظر می گوید: «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَنِّک بِاَقْدَمِه؛ خدایا! به درخانه ات آمده ام، توجهم به نعمت توست، و تو را به حقیقت محمد صلی الله علیه و آله قسم می دهم، زیرا نعمتی دائم، شریف و برزگ است.» و وقتی توجه کند که همه نعمت های ربوبی، شریف است، می گوید: «وَ کلُّ مَنِّک قَدیمٌ اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَنِّک کلِّهِ.»

درس ولایی

عارف گاهی نظر به اهل بیت و ثکثر آن ها دارد و خواهان توسل به اهل بیت است، لذا در این نظر می گوید:

«اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَنِّک بِاَقْدَمِه؛ خدایا! به درخانه ات آمده ام، تمام نظرم به چهارده معصوم است. خدایا! تو را به قدیم ترین آن نعمت ها؛ یعنی به حقیقت محمد صلی الله علیه و آله قسم می دهم.» عارف وقتی توجه کند که چهارده معصوم، واسطه فیض و یک چیزاند: «کلُّهُمْ نورٌ واحِد» و «اوَّلُهْمْ مُحَمَّدٌ، اوْسَطهُمْ مُحَمَّدٌ، آخِرُهُمْ مُحَمَّدٌ»، در این نظر می گوید: «وَ کلُّ مَنّک قَدیمٌ؛ خدایا! همه نعمت هایت قدیم اند.» «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَنّک کلِّهِ؛ خدایا به درخانه ات آمده ام، از تو سئوال می کنم و تو را به چهارده معصوم قسم می دهم.»

تذکر اخلاقی

یکی از رذایلی که همه انفاق ها را باطل می کند «منت گذاشتن» است؛ یعنی کسی نعمت به کسی بدهد و سپس بازگو کند و بگوید: «من آنم که بر تو منّت دارم، زیرا نعمتی به تو داده ام.» قرآن شریف جدّاً از این صفت رذیله نهی کرده و می فرماید: «الَّذینَ ینْفِقُونَ امْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ لایتبعونَ ما انْفَقوُا مَنّاً وَ لا اذًا لَهُمْ اجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لاهُمْ یحْزَنُونَ»؛^[3] کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند سپس به دنبال آن چه که انفاق کرده اند منّت و اذیت و آزاری ندارند، اجر آنان با خداست و خوف و اندوهی بر آنان نیست. بعد می فرماید: «یا ایها الَّذینَ آمَنوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالْمَنِّ وَ اْلَاذی کالَّذی ینْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ»؛^[4] ای کسانی که ایمان آورده اید! انفاق ها و صدقه های خود را با منت گذاشتن و اذیت کردن باطل نکنید، و مثل افرادی که برای ریاکاری مالشان را در راه خدا می دهند نباشید، آدم ریاکار ایمان به خدا و روز جزا ندارد. آیه شریفه به ما می گوید وقتی خدمتی به جامعه و مردم کردیم منّت نگذاریم، زیرا اعمال ما پوچ و باطل می شود. در وقت عمل باید خلوص داشت و عمل باید رنگ خدایی داشته باشد، زیرا در غیر این صورت پوچ و باطل می شود. این آیه می فرماید: آدم ریاکار ایمان به خدا و روز قیامت ندارد؛ بلکه به کافر تشبیه شده است چنان که در سوره ماعون برای او «ویل» گفته شده است: «فَوَیلٌ لِلمُصلّینَ الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهوُنَ الَّذینَ هُمْ یراءُنَ وَ یمْنَعُونَ الْماعُونَ»؛^[5]وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافل اند، آنان که ریا می کنند و از دادنِ زکات[و وسایل و مایحتاج خانه و کمک به نیازمندان] خودداری می ورزند. چنان چه ما نعمتی به کسی دادیم و خدمتی به کسی کردیم، اگر منّت گذاشتیم و گفتیم «من آنم که در حق تو چنین کردم»، اهانت به اوست و نه تنها پاداش ندارد و عملش را باطل کرده است، بلکه از نظر روایات گناهش بسیار بزرگ است. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «مَنْ اهانَ بی وَلیاً فَقَدْ بارَزَنی بِالْمُحارَبَةِ؛^[6] اگر کسی به مسلمانی توهین کند مثل این است که با من جنگ کرده باشد.»

با توجه به این تذکر اخلاقی باید به دیگران، جامعه تان و انقلابتان خدمت کنید، چرا که این وظیفه همه است. مواظب باشید که وقتی کاری انجام دادید رنگ خدایی داشته باشد و آن را بازگو نکنید و منّت بر سر کسی نگذارید که منّت به قول راغب در مفرات، «مستقبح» است و پیش خدا، پیغمبر و ائمه اطهار علیهم السلام و مردم قبیح است.

پی نوشت ها:

[1] آل عمران، آیه 164.

[2] حجرات، آیه 17.

[3] بقره، آیه 262.

[4] بقره، آیه 264.

[5] ماعون، آیه 4- 7.

[6] مجلسی، بحارالانوار، ج 5 ص 283،(باب 12)، ح 3 و ج 4، ص 65،(باب 1)، ح 6.