چگونه انفاق کنیم؟

انفاق باید برای دهنده و گیرنده رشد و حرکت بیاورد؛ چون غرض از انفاق، سیر شدن شکمِ گیرنده نیست. خدا خود بهتر می توانست شکم ها را سیر کند و فقرها را از اول مرتفع نماید.

عدّه ای که خیال کرده اند انفاق فقط برای همین پر کردن است اعتراض داشتند و با اتکاء به این آیه می پرسیدند: «أَ نُطْعِمُ مَنْ لَوْ یشاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ [1]»؛ آیا ما کسانی را غذا بدهیم که اگر خدا می خواست خودش به آن ها غذا می داد؟

این است که دهنده باید در زمینه ای انفاق کند که به رشد و رضوان و نور و برسد و همان طور که گذشت، گرفتار منّت و اذیت و عُجب و ریاء نگردد.

و باید به گونه ای انفاق کند که خلق را بت پرست و متملّق و ذلیل، بارنیاورد. عده ای خیال می کنند باید به فقیر تأمین داد که هر وقت نداشتی سراغ من بیا و از من بگیر. و خیال می کنند نهایت احسان همین است، در حالی که این تأمین بزرگ ترین خیانت است. این تأمین، بت پرست بار آوردن است. فقیر همین که تنگدست می شود، به یاد من می افتد و به سراغ من می آید و هنگامی که به او انفاقی کردم به من علاقه مندتر می شود. عارفِ آگاه، نه تأمین می دهد و نه همیشه فقیر را به خود راه می دهد. چه بسا که خودش او را رد کند تا بُت او بشکند و به دیگری سفارش کند و یا به وسیلۀواسطه ای حاجتش را به او برساند و از راهی که حساب نمی کند گرفتاریش را مرتفع نماید تا توکل و اعتقاد و عشق به حق در فقیر رشد کند و زیادتر شود.

سرّ این که پیشوایان در شب انفاق می کردند همین بود که افراد، بت پرست بار نیایند و متملّق و چاپلوس و یا ذلیل و خوار نگردند.

و سرّ این که خداوند به آن هایی که بر او توکل کرده اند، «مِنْ حَیثُ لایحْتَسِبُ [2]» روزی می دهد همین است که این گونه به توکل و توحیدِ عمیق تری خواهند رسید و بر شیرها تکیه نخواهند کرد و گرفتار پستان ها نخواهند شد، بلکه خزائن و منبع ها را می بینند و قدرت حق را مشاهده می کنند که پستان ها را از شیر انباشته است.

باید دهنده طوری انفاق کند که:

1- فقیر، بت پرست بار نیاید. فقط خدا را ببیند و لطف او را مشاهده کند، که دل ها را نرم کرده و به یاد او انداخته. در نتیجه به او تأمین ندهد و از راه های حساب نشده به او کمک کند تا حجاب ها او را در خود نگیرند.

2- و متملّق و چاپلوس بار نیاید. هنگامی که فقیر مرا ببیند از من تملّق می گوید، اما اگر من در میان نبودم و خدا را نشان دادم، تملق ها و مدح ها از خدا خواهد شد و برای او خواهد بود.

3- و ذلیل و خوار نگردد؛ چون این رزق، رزق اوست و از خداست و من فقط نهری هستم که این آب را به او می رسانم و در نتیجه خودم هم سیراب می شوم و بهره مند می گردم.

پیشوایان هنگامی که به فقیری انفاق می کردند خود را شرمنده و بدهکار نشان می دادند تا این که فقیر ذلیل نشود و دست خدا را ببیند و مال او را ببیند. آن ها که می خواهند توحید و اخلاص خود را آزمایش کنند می توانند از این راه استفاده کنند و بررسی کنند که آیا فقیر و بیچاره در برابر آن ها ذلیل و خوار می شود و یا مانند کسی است که از نهری آب بنوشد و از چشمه ای آب بردارد و از شیر کنار راه سطلش را پر کند.

این ملاحظات برای گیرنده بود. دربارۀدهنده و انفاق کننده باید ملاحظاتی بشود که دهنده دچار:

1- منّت

2- اذیت و بازگو کردن،

3- ریاء و خودنمایی،

4- عجب و باد آوردن،

5- و اسراف و زیاده روی نگردد و همان طور که گذشت زیربنای انفاق باید محکم شود تا این فسادها بار نیایند و مقدار انفاق باید با مقدار شناخت و ظرفیت و وسعت روحی افراد مناسب باشد تا اسراف، تحقق نیابد.

هنگامی که یکی از این مسائل پیش آمد، می توان کشف کرد که انفاق پایه ای نداشته و بی حاصل بوده است و یا بی حاصل شده است، همانند تخمی که بر روی سنگ کاشته باشند و باران سنگ را شسته باشد. به خوبی آشکار است که حاصلی به دست نخواهد آمد و نتیجه ای نخواهد داد.

«لاتُبْطِلُوا صَدَقاتِکمْ بِالْمَنِّ وَ الْاذی کالَّذی ینْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النّاسِ. . . فَمَثَلُهُ کمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیهِ تُرابٌ فَاصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکهُ صَلْداً لایقْدِرُونَ عَلی شَی ءٍ مِمّا کسَبُوا[3]».

به یکی از دوستانم که مغرور انفاق هایش بود، گفتم: این انفاق ها همه بر روی سنگ است و بهره ای ندارد.

تعجب کرد که چطور؟!

برایش گفتم: هر گاه دیدی که نیازمندی، در کنار تو شرمنده است و آزار می بیند، بدان که تو رنگ داشته ای و خودت را نشان می داده ای. و از او پرسیدم: هیچ شده که در یک کویر داغ، گرفتار شده باشی و لب هایت، از عطش، تاول زده باشد و آن گاه به چشمه ای رسیده باشی؟

گفتم: وقتی به چشمۀحیات می رسی، چگونه وجودت را به قطره های زنده می سپاری و بدون هیچ شرمی خودت را به آب می زنی.

اما اگر بخواهی پس از تشنگی ها، از خانه ای آب بگیری، مدت ها فکر می کنی چگونه در بزنی، چگونه شروع کنی، چگونه آب بگیری و چگونه تشکر بنمایی.

گفتم: آن ها که رنگی ندارند، هر کس، به راحتی از آن ها آب می نوشد و هیچ آزار نمی بیند و شرمنده نمی شود و احساس بیگانگی نمی کند.

چشمۀبی رنگ، آفریدگار شرم و آزار نیست.

و آن گاه گفتمش: من نمی گویم که محتاج از تو چه کشیده و گرفتار، چگونه شرمنده شده، همین قدر می گویم که اگر واسطه ای هم بخواهد برای گرفتاری از تو آب بگیرد، شرمنده و ذلیل خواهد شد.

تو این گونه خودت را بشناس و انفاقت را نقد بزن. [4]