نیم نگاهی به درمان بیماری های کودکان با گیاهان دارویی

* عنوان: درمان بیماری ها با گیاهان دارویی
* نویسندگان: اورسل بوهرینگ، هلگا ال- بایسر، و میشایلاگیرش
* مترجم: آزیتا خلج امیر حسینی
* مشخصات نشر: تهران، انتشارات سفیر اردهال، 1390، چاپ اول
* مشخصات ظاهری: جلد شومیز، قطع رقعی، 300 صفحه
* شمارگان: 1100 نسخه
* بها: 60000 ریال
* شابک: 3- 21- 6068- 600- 978
مشخصات متن اصلی آلمانی:
* Title: Heilpflanzen in der Kinderheilkunde: Das Praxis- Lehrbuch
* Authors: Ursel Buhring, Helga Ell-Beiser & Michaela Girsch
* Publisher: Sonntag, 2007
* Hardcover, 445 pages
کتاب Heilpflanzen in der Kinderheilkunde براساس ترجمه انگلیسی اش با عنوان Medicinal plants used in pediatrics نوشته اورسل بوهرینگ، هلگا ال- بایسر (در ترجمه فارسی به خطا: بایزر) و میشایلاگیرش (در ترجمه فارسی به خطا: گریش) در قالب دو مجلد توسط خانم آزیتا خلج امیر حسینی به فارسی ترجمه و از سوی انتشارات سفیر اردهال در سال 1390 منتشر شده است.
این کتاب ارزشمند در واقع حاصل همکاری سه استاد بلند پایه این رشته است که در مدرسه عالی گیاهان دارویی شهر فرایبورگ مشغول به تدریس و پژوهش هستند، و نمونه خوبی است برای متخصصان داخلی تا از پژوهش های انفرادی به تحقیقات گروهی روی آورند.
خانم اورسل بوهرینگ (متولد 1950م) که پیش از ورود به حوزه طب گیاهی، از دانشکده علوم زیستی فارغ التحصیل شده است، افزون بر پرستاری از متخصصان مشهور فیتوتراپی کشور آلمان به شمار می آید. او در بسیاری از مراکز تحقیقاتی جهان به پژوهش در زمینه گیاهان دارویی پرداخته و با آثار گرانسنگش یک شخصیت شناخته شده جهانی است.
در سال 1997 به انگیزه رواج دانش طب سنتی به شیوه آکادمیک، مدرسه عالی گیاهان دارویی را بنیان نهاد. در این مدرسه هر دانشجوی علاقه مندی می تواند با گذراندن دوره یک ساله تخصصی، فیتوتراپی و گیاه درمانی را فرا گیرد.
و اما دو دستیار ایشان:
1. خانم هلگا ال- بایسر (متولد 1968) که از سال 1977 در مطب شخصی خود با گیاه درمانی به درمان بیماران... می پرداخت، با تأسیس مدرسه عالی گیاهان دارویی به عنون استادیار مشغول به تدریس شد. او با همکاری همسرش به کشت طبیعی گیاهان دارویی و عرضه آن ها در قالب بسته های چای پرداخته و از شیوه های مکمل چون ماساژ با روغن های معطر و هومیوپاتی نیز استفاده می کند.
2. خانم گیرش نیز که در سال 1965متولد شده، گرچه 18 سال است که در رشته پزشکی فعالیت می کند، 11 سال از این دوره را به گیاه درمانی پرداخته و در کنار پژوهش های فراوان در این حوزه به مدت سه سال نیز دوره تخصصی آن را پشت سر گذاشته است. او از طب سوزنی نیز بهره می برد و در درمان بیماری های کودکان از طریق گیاهان، مهارت خاصی دارد و سال هاست در مدرسه عالی گیاهان دارویی به تدریس اشتغال می ورزد.
این سه پژوهشگر سال هاست که بیماران خردسال خود را از طریق گیاهان دارویی درمان می کنند. آن ها به قدرت و قابلیت گیاهان دارویی پی برده اند و به این نتیجه رسیده اند که گیاهان دارویی نه تنها عوامل بیماری را درمان می کنند برخلاف داروهای شیمیایی عوارض جانبی ندارند. از این رو بر آن شدند حاصل تجربیات و پژوهش های خود را در قالب کتاب عرضه کنند.
نویسندگان این کتاب به معرفی نزدیک به 71 از گیاهان و خواص دارویی آن ها و موارد استعمالشان و حتی محل رشدشان در سراسر جهان پرداخته اند. از ویژگی های این اثر آن است که میزان دارو برای بزرگسالان و نوزادان و کودکان در قالب جداولی خاص به طور مجزا تعیین شده است.
در بخش نخست کتاب که جنبه مقدماتی دارد، به این مباحث پرداخته شده است:
1) ویژگی های درمانی گیاهان مورد نظر با روش های علمی و به وسیله متخصصان و پزشکان توصیه و تجویز شده است.
2) فهرستی از 47 بیماری و گیاهان دارویی که آن ها را درمان می کنند، ارائه شده است: آسم، آکنه، افسردگی، اختلالات سیستم گردش خون، اختلالات سیستم هضم و گوارش، اسهال، اگزما، التهابات پوستی، برونشیت، بوی نامطبوع دهان، بی اشتهایی، بی خوابی (کم خوابی)، تب، ترس و اضطراب، ترش کردن معده، تعریق بدن و کف پا، جوش (دمل، کورک)، خشم و عصبانیت، خون مردگی، دردهای عضلانی (ماهیچه ای)، دردهای قاعدگی، رماتیسم مفاصلی، زخم ها و جراحات، زکام بینی (سرماخوردگی)، سردرد، سرفه، سرگیجه، سرماخوردگی، سوختگی، سوء هاضمه، عفونت دهان، عفونت های خارجی پوست، عفونت مثانه، کلیه و روده، عفونت مجاری تنفسی، غلظت خون، قولنج، کولیت روده و ناحیه شکم، گرفتگی صدا، گزیدگی پشه و حشرات میگرن، ناآرامی و بی قراری عصبی، ناراحتی قلبی، نزله معده و روده، نفخ، هوازدگی، هیجان زدگی و بی قراری، یبوست.
3) از گیاهان دارویی، افزون بر درمان بیماری های جسمانی در درمان بیماری های روحی نیز می توان بهره برد. بیماری ها دو دسته اند و شیوه های درمانی آن ها نیز متفاوت است.
- بیماری های حاد باید در حین ابتلا از طریق انواع چای ها و گیاهانی که مصرف خارجی دارند، درمان شوند که معمولاً 1 تا2 هفته طول می کشد.
- درمان بیماری های مزمن غالباً بین 3 تا 6 ماه به طول می انجامد.
معمولاً از یکی از چهار روش درمانی استفاده می شود:
الف) در مورد یک بیماری خاص، گیاهان دارویی با تأثیر مشابه تجویز می شوند تا سیستم دفاعی بدن بیمار در برابر یک نوع دارو از خود مقاومت نشان ندهد.
ب) گیاه دارویی به میزان کمتری تجویز شود.
ج) گیاه دارویی ای تجویز شود که جایگزین فاکتوری است که بدن بیمار آن را کم دارد یا ندارد.
د) ترکیب چند گیاه دارویی
4) میزان مصرف دارو برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است.
5) گیاهان دارویی بدون عوارض جانبی است.
در ادامه روش های به کارگیری گیاهان دارویی گزارش شده است:

 

ورسل بوهرینگ، درس نامه عملی گیاه درمانی، 2011 میلادی (1)
1) چای ها قسمت هایی از گیاه است که خشک شده در آب حل گشته و سپس نوشیده می شود و برای کودکان نیز تجویز می شوند.
2) شربت ها، ملاس ها: شربت ها یا ملاس ها، مواد درمانی خوش طعم و خوشمزه ای برای کودکان اند. تنها ضررشان برای کودکان شکر فراوانی است که در آن ها موجود است که برای افزون شدن ماندگاری آنان به کار می رود. از انواع شربت ها و ملاس ها به عنوان ماده اصلی در تهیه دیگر داروهای گیاهی کودکان استفاده می شود.
3) شیاف ها: مواد تشکیل دهنده شیاف ها معمولاً چربی های مشتق اند. چربی هایی که مواد ترکیبی آنان در حالت مایع با هم مخلوط شده اند. شیاف بهترین شیوه درمانی برای نوزادان و کودکان است. مزیت شیاف نسبت به دیگر مواد دارویی این است که به وسیله آن ها مواد مؤثر به میزان مساوی، در حجمی واحد و به یک باره وارد جریان خود بیمار می شود.
4) قرص ها: رایج ترین گزینه دارویی برای بزرگسالان مصرف قرص هاست. در طب کودکان مصرف قرص ها زیاد متداول نیست. زیرا شیرخواران و کودکان نمی توانند قرص را به طور کامل ببلعند. خردسالان نیز نمی توانند به راحتی قرص ها را ببلعند، بنابراین مصرف قرص برای کودکان سنین مختلف توصیف نمی شود. بیشتر قرص های گیاهی که برای کودکان مناسب است و اصولاً برای مصرف آن ها نیز تهیه و تولید می شود، قرص هایی است که به راحتی در دهان حل می شوند یا این که به اندازه ای کوچک اند که به راحتی زیر زبان کودک قرار می گیرند و یا قرص های مکیدنی که کودکان با رغبت آن را می مکند. از این طریقی مواد مؤثر دارویی در دهان حل شده و توسط سلول های گیرنده دهان جذب بدن می گردد.
5) کمپرس: برای کمپرس کردن بیمار خردسال، می توان از دستمالی نخی استفاده کرد که پوشاننده عضوی باشد که آن را کمپرس می کنیم. مثلاً شکم یا کمر کودک. از کمپرس در مواقعی استفاده می شود که کودک از دردهای ناحیه شکم، کمر یا ستون فقرات رنج می برد. اگر کودک تب دارد، کمپرس خنک پیشنهاد می شود که بدین طریق تب او کاهش می یابد. روش دیگر که متداول تر است، پیچاندن شکم بیمار با مواد درمانی متفاوت است. موارد استعمال این روش درمانی برطرف نمودن دردهای ناحیه شکم (که ناشی از نفخ و یا یبوست هستند) و کولیت های روده است.
6) حمام ها: بیشتر کودکان با کمال میل حمام می کنند و علاقه فراوانی به آب بازی دارند. از این امر می شود کمال استفاده را برد و آن را به عنوان یک روش درمانی در نظر گرفت. می توانیم مواد درمانی گیاهی را به آب وان اضافه کرده و بدین وسیله به درمان بیماری های گوناگون بپردازیم.
7) پاشویه: پاشویه یکی از سهل ترین و مؤثرترین روش های درمانی با گیاهان دارویی است. در ابتدا سرماخوردگی و یا بروز تب و لرز یکی از مهم ترین روش های درمانی، پاشویه کودک با انواع روغن های معطر گیاهان طبی است. بدین طریق، مقاومت بدن کودک در برابر بیماری افزون تر می شود.
8) شستشوی موضعی: در طب گیاهی کودکان، متداول ترین و کاربردی ترین روش درمانی برای کاهش تب و بهترین روش درمانی در برطرف کردن انواع حساسیت ها و التهابات پوستی کودکان می باشد. این سیستم درمانی دارای چند مزیت است: 1- تحریکات حرارتی، که به وسیله حرارت آب حاصل می شود. 2- تحریکات مکانیکی، که از طریق نیروی اصطحکاک بین وسیله شستشو و بدن بیمار تولید می شود. 3- تحریکات عصبی، که از سوی گیرنده پوستی و نرون های عصبی پوستی به وجود می آید.
9) غرغره، شستشوی دهان: کودکان تقریباً از 4 تا 5 سالگی می توانند در صورت ابتلا، به عفونت های گلو، مجاری گوارشی، تنفسی و یا عفونت های غشای مخاطی حفره دهان، محلول های طبی گیاهی را غرغره کنند. این محلول ها را باید تنها غرغره نمود و از نوشیدن آن ها پرهیز کرد. برای این منظور معمولاً از چای های گیاهی یا محلول های با آب رقیق شده، تنتورهای گیاهی استفاده می شود. این محلول ها باید دمای مناسب (نه زیاد سرد و نه زیاد گرم) داشته باشد. اورسل بوهرینگ، همه چیز درباره گیاهان دارویی: شناخت، به کارگیری و سالم نگاه داشتن، اولمر اوژن، 2007 میلادی (تجدید چاپ: 2011) (2)
10) بخور: این روش درمانی جهت رفع بیماری های تنفسی توصیه می شود. بخور شیوه درمانی پیچیده ای نیست، ولی نتایج حاصل از آن باور نکردنی است. بخور انواع عصاره ها، اسانس ها یا روغن های معطر گیاهان علاوه بر این که یکی از روش های پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری هاست، طول مدت درمان را نیز کاهش می دهد. بخور دادن کودکان باید با حضور بزرگسالان صورت پذیرد و برای جلوگیری از سوختن کودک به وسیله آب گرم بخور، می بایست او را چندین دقیقه آرام و ساکت نشاند.
11) پمادها: ماساژ دادن با پمادهای گیاهی در التیام بیشتر بیماری ها مخصوصاً در برطرف کردن بیماری های پوستی توصیه می شود. کودکان نیز از ماساژ لذت می برند. در کنار مصرف خوراکی انواع داروها، مصرف خارجی فرآورده های دارویی مانند: پمادها، کرم ها، لوسیون ها و یا ژل ها بسیار مفید خواهد بود. ماساژ این محصولات، محیطی از مجموعه مواد مؤثر گیاهی را بر روی پوست فراهم می کند که از طریق سلول های پوستی جذب بدن شده و بدین طریق تأثیرگذار می شوند.
12) کرم ها: هنگامی که به چربی، مقدار معینی از مواد دیگری افزوده شود به طوری که قوام خود را حفظ کند، کرم تشکیل می شود. این افزودنی ها ممکن است، تنتورها، چربی ها، هیدرولات ها و یا آب باشند. برای آن که چربی به خوبی با آب ترکیب شود و در اثر گذشت زمان دوباره از هم جدا نشوند، به مواد تعلیق کننده ای نیاز است که به وسیله آن چربی و آب به خوبی ترکیب شوند. این مواد مخلوط کن یا تعلیق دهنده که در اصطلاح علمی امولگاتور نامیده می شوند، موادی مانند کره کاکائو و یا الکل سیتیلن هستند. برای ترکیب هر چه بهتر و به دست آمدن محصول یکنواخت تر به یک هم زن مناسب نیز احتیاج است. کرم ها گزینه های بسیار خوبی در درمان التهابات شدید پوستی هستند. در حالی که تأثیرات خنک کننده ای دارند محل التهاب را سریعاً خشک می کنند.
13) لوسیون ها و مواد بهداشتی: از رقیق کردن کرم ها بوسیله آب یا هیدرولات ها، محصولی روان تر حاصل می شود که لوسیون نام دارد. از لوسیون ها برای درمان زخم ها و جراحات سطحی و گسترده پوستی استفاده می شود. لوسیون ها سریع تر جذب شده و به خوبی بر روی پوست گسترده می شوند. لوسیون از آب، چای، تنتور، هیدرولات، چربی و یک روغن مکمل تشکیل شده است. از روغن های معطر گوناگون نیز می توان در تهیه لوسیون ها استفاده کرد. لوسیون ها محصولات بسیار مناسبی برای بهداشت و سلامت پوست هستند.
در ادامه به یک بحث بسیار مهم که معمولاً مورد غفلت قرار می گیرد، پرداخته شده است و آن نحوه جمع آوری و نگهداری و آماده سازی گیاهان دارویی است. زیرا در کشور ما و در زندگی های صنعتی و شهری مصرف کننده ها به سراغ فروشگاه های عرضه گیاهان دارویی می روند بدون اینکه بدانند آن ها به چه شیوه ای به فراهم آوری گیاهان دارویی می پردازند! از این رو در بخش توصیه شده است که «برای تهیه مواد درمانی گیاهی تا آنجا که ممکن است، شخصاً گیاهان دارویی را جمع آوری، پردازش و نگهداری کنید. برای تهیه انواع داروها از گیاهان طبی بهتر است به دامان طبیعت رفت و آن ها را جمع آوری کرد. این کار از یک سو ما را از فضای پر دود و تنش شهری دور می کند و از سوی دیگر می توانیم کودکان را به انجام این کار تشویق کنیم. بچه ها معمولاً از گردش در طبیعت لذت می برند و اگر در زمان گردش انواع گیاهان را به آن ها معرفی کنیم، در استعمال دارویی آن ها نیز همکاری لازم را با ما به عمل خواهند آورد.»
در بخش تک نگار، گیاهان دارویی، به معرفی گیاهان دارویی، خواص درمانی، میزان مصرف، ارزش دارویی آن ها پرداخته شده است. ذیل هر عنوان، معادل لاتین و تصاویر گیاه نیز درج شده است. نیز در پاورقی به محل کشت آن ها در ایران و نام و ویژگی های ظاهری آن ها اشاره شده است. شگفت آور اینکه علی رغم تأکید نویسندگان بر اینکه گیاهان دارویی عوارض جانبی برای ارگانیسم بدن ندارند، در انتهای معرفی هر گیاه به عوارض جانبی آن نیز اشاره شده است! نکته کاربردی دیگر این بخش تنظیم گیاهان بر اساس فهرست الفبایی است.

 

مانفرد بوکش، کتاب کاربردی گیاهان دارویی، 2003 میلادی (3)

 

رودلف فریتس وایس و فولکر فبینتلمان، گیاه درمانی، ترجمه مهدی صفایی خرم، سعید کاربین و ساسان جعفرنیا، مشهد، سخن گستر، (4) 1389
این گیاهان عبارتند از: آرنیکا، آقطی (پلم)، آلوئه ورا (صبرزرد)، آویشن، افسنتین، انیسون، استوخودوس، بابونه، بادرنجبویه (فرنجمشک)، بارهنگ، سرنیزه ای، بزرک (کتان)، بلوط، بنفشه سه رنگ، بومادران، بید، پای شیر (پر کرک)، پنجه برگ (پنجه برگ چمن زاری)، پنیرک، پیاز، پیازچه، تاج ریزی، ترب کوهی، تمشک، چای، خارگوزن، خردل، درمنه، دم اسب صحرایی، رازک، رازیانه، رویینه، زنجبیل، یرفون، زیره، سایبان، سنبل الطیب، سیاه گیله، سیر، شمعدانی، شیرین بیان، عشقه، غان، توس، قره قات، قنطوریون، کدومسمایی، کیسه کشیش، گردو، گزنه، گل پامچال، گل ختمی، گل راعی، روغن معطر گل راعی، گل ساعتی، گل سپاس، گل عروس چمن زار، گل قاصدک، کاسنی، گل ماهور، گل مغربی، گل میمونی، گل همیشه بهار، گل لادن، مرزنجوش، مریم گلی، مینای چمنی، نارنج، نوئل، نعناع، هماورد، یونجه زرد.
بخش پایانی کتاب عهده دار معرفی گیاهان سمی است. در مقدمه کوتاه اما مفید این بخش به چند بحث مهم اشاره شده است:
1) چرا گیاهان سم تولید می کنند؟
2) بسیاری از گیاهان سمی مصرف غذایی و دارویی دارند. شناخت درست و میزان مناسب مصرف آن ها در مان بسیاری از بیماری ها راهگشاست.
3) ویژگی و ملاک سمی بودن یک گیاه «حدفاصل بین گروه گیاهان سمی و گیاه دارویی، مرزی باریک و متغیر می باشد. چه بسا مصرف اشتباه گیاه دارویی یا بی توجهی به میزان مصرف آن، باعث سمی بودن آن شده و نه تنها موجب بهبودی فرد بیمار نگشته، بلکه صدمات جبران ناپذیری را نیز به دنبال خواهد داشت. در عین حال مصرف قسمت های غیر سمی یک گیاه سمی به برطرف کردن بیماری کمک نموده و یا حتی مصرف خوراکی قسمت هایی از گیاه سمی در فهرست لیست مواد تغذیه ای ما به شمار می رود. این امر که یک گیاه از گروه گیاهان سمی تلقی گردد، بستگی به فاکتورهای زیادی دارد.»
4) کمک های اولیه در ابتلا به مسمومیت های گیاهی.
در ادامه 31گیاه سمی معرفی شده اند: شیپوری طویل، گلپر، بذرالنج، تاج ریزی پیچ، گلیسین، عشقه (پاپتیال)، سرخدار، اقونیطون، گل انگشتانه (دیژینال)، لوبیا، درخت پروانه، پلاخور (شونگ)، سورنجان (گل حسرت)، کاکنج عروسک پشت پرده، گوجه، آلوچه، آلو، مندارچه، برگ نو، ماهونیا، موگه، دارواش، خرزهره (کیش)، خرزه هندی، شوکران (شوکران کبیر)، بداغ (بداغ جنگلی)، مروارید سفید، مازریون، هفت برگ، تاتوره، خاس، شابیزک (بلادن)، کرچک، سیب زینتی (جنگلی)، شیرخشت.
در معرفی هر گیاه به همراه نام لاتین و تصویر آن به قسمت های سمی گیاه، علائم مسمومیت، محل مناسب رویش گیاه، و دامنه انتشار پرداخته شده و در انتها میزان سمی بودن با تعداد ستاره مشخص شده است.
دو اشکال عمده این بخش آن است که اولاً تعداد فزونی و کمی ستاره ها بیانگر چه میزان سمی بودن است و بر اساس چه ملاکی است؟ نیز اصلاً اشاره نشده که این گیاهان آیا خواص دارویی دارند؟ اگر دارند، در درمان کدام بیماری ها به کار می آیند؟
متأسفانه کتاب فاقد هرگونه نمایه و نیز معرفی منابع مؤلفان و آثاری برای مطالعه بیشتر است.

پی نوشت ها :

1. Ursel Buhring, Praxis-Lehrbuch der modernen
Heilpflanzenkunde: Grundlagen- Anwendung- Therapie, Georg
Thieme Verlag, Feb 23, 2011- 736 pages
2. Ursel Buhring Alles uber Heilpflanzen: Erkennen- anwenden- gesund bleiben 0 Reviews Ulmer Eugen Verlag, 2007 (Reprint: 2011), 361 pages.
3. Manferd Bocksch, Das praktische Buch der Heilflanzen:
Kennzeichen, Heilwirkung, Anwendung, Brauchtum, BLV Verlagsgesellschaft mbH, 2003, 255 pages.
4. نقدی بر این کتاب به قلم نگارنده در شماره 54- 55 کتاب ماه علوم و فنون منتشر شده است.

منبع: نشریه کتاب ماه علوم و فنون، شماره 61 و 62