مسأله رجعت و پیشینه ی آن

رجعت

واژه «رجعت» در کتاب های لغت، به معنی برگشت آمده است. هر چند برخی بزرگان لغت، این معنا را با تعبیر متفاوتی نوشته اند.
معنای اصطلاحی آن، اعتقاد به بازگشت دو گروه از مردگان مؤمن محض و کافر محض پس از ظهور حضرت مهدی است تا مؤمنان از برپایی حکومت جهانی عدل شاد شوند و کافران عذاب بکشند.
رجعت از مباحث مهم اعتقادی شیعه است و در طول قرن ها، ده ها کتاب به شکل مستقل یا موردی به موضوع پرداخته اند،ولی این اعتقاد نیز مانند برخی باورهای دیگر شیعه، دستخوش مشکلاتی بوده است. به ویژه دیدگاه علمای اهل سنت، به اختلاف در این موضوع دامن زده است. «رجعت از جمله مسائل شرعی است و عقل را مثل همیشه راهی به اثبات آن نیست. البته دلایل شرعی بسیاری برای اثبات آن وجود دارد».(1)

پیشینه بحث

قدمت این بحث به ادیان پیش از اسلام باز می گردد، ولی به یقین، بحث رجعت، از شمار موضوع هایی است که پیامبر اسلام و روایات شیعی، از آن به تفصیل سخن گفته اند. در همین زمینه، نوشته های فراوانی نیز به چشم می خورد. کتاب سلیم بن قیس هلالی، جزو نخستین هاست. با توجه به تاریخ نگارش آن می توان ادعای کرد این اعتقاد از دهه های نخست تاریخ اسلام مطرح بوده است.(2)
از مجموعه آیات و روایات به دست می آید که رجعت، عالمی است با ویژگی های خاص خود که نه دقیقاً مثل دنیاست و نه مثل آخرت. در عین حال بزرخ هم نیست. اگر چه رجعت در همین دنیای مادی و با این ویژگی ها رخ خواهد داد، مقیاس هایی که در آن روز بزرگ به وقوع خواهد پیوست، آن را به کلی از شکل حیات در زمان ما جدا می کند. بی شک، امروز تبیین زوایای آن، کاری بس مشکل خواهد بود.(3)
«مهم ترین پرسشی که در برابر این عقیده مطرح می شود، این است که هدف از رجعت پیش از رستاخیز عمومی انسان ها چیست؟ با توجه به آنچه از روایات استفاده می شود، این موضوع جنبه همگانی ندارد، بلکه به مؤمنان نیکوکاری اختصاص دارد که در یک مرحله عالی از ایمان قرار دارند. چنین به نظر می رسد که بازگشت مجدد کفار و ستمگران به زندگی دنیا به منظور تکمیل یک حلقه تکاملی گروه اول و چشیدن کیفر دنیوی گروه دوم است. به تعبیر دیگر، گروهی از مؤمنان خالص که در مسیر تکامل معنوی با موانع و محدودیت هایی در زندگی خود روبه رو شده اند و تکامل آنها ناتمام مانده است به این جهان باز گردند و به سیر تکاملی خود ادامه دهند. آنها باید شاهد و ناظر حکومت جهانی حق و عدالت باشند و در بنای این حکومت شرکت جویند؛ زیرا شرکت در تشکیل چنین حکومتی، بزرگ ترین افتخار است. به عکس، گروهی از منافقان افزون بر کیفر خاص در رستاخیز، باید مجازات هایی در این جهان ببینند و تنها راه آن رجعت است.
امام صادق (علیه السلام) در حدیثی می فرماید: «ان الرجعة لیست بعامة و هی خاصة لایرجع الا من محض الایمان محضاً او محض الشرک محضاً؛ رجعت عمومی نیست، بلکه جنبه خصوصی دارد. تنها، گروهی بازگشت می کنند که ایمان خالص یا شرک خالص دارند».
این احتمال نیز وجود دارد که بازگشت این دو گروه در آن مقطع خاص تاریخ بشر، به عنوان دو درس بزرگ ودو نشانه مهم از عظمت خدا و مسئله رستاخیز (مبدأ و معاد) برای انسان ها است. تا با مشاهده آن به اوج تکامل معنوی و ایمان برسند و از هیچ نظر کمبودی نداشته باشند.

پی نوشت :

1-میرزا حسن بن عبدالرزاق لاهیجی، سرمحزون در اثبات رجعت، انتشارات نور،ولایت بنیاد نیمه شعبان مسجد آیت الله انگجی ، تبریز،1384،ص38.
2-خدا مراد سلیمیان، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ، مؤسسه فرهنگی انتظار نور، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ4، 1387، ص 26.
3-همان، ص 37.

منبع:اشارات شماره 123