انواع جهانگردى با توجه به انگیزه :
براساس تعاریف سازمان جهانى جهانگردی، جهانگرد کسى است که به سرزمین یا کشورى غیر از محل اقامت دائمى خود مسافرت مى‌کند و دست‌کم یک شب و حداکثر یک سال در آنجا مى‌ماند و دلیل عمدهٔ مسافرت او تفریح، استراحت، دیدار بستگان، درمان، زیارت اماکن مقدس، بازدید از آثار تاریخى و مراکز هنرى و فرهنگی، شرکت در مسابقات ورزشى یا تماشاى آن، دیدن نمایشگاه‌هاى بازرگانى یا مراکز فعالیت‌هاى اقتصادى و شرکت در همایش‌ها و نشست‌ها است.
همایش‌ها
به برکت ارتباط و دوستى میان ملل و از سوى دیگر، بروز مشکلات گوناگون اقتصادی، سیاسی، نظامی، فرهنگى و … در سطح ملى و بین‌المللى هر ساله نشست‌ها و گردهمائى‌هاى بسیارى در گوشه و کنار جهان، براى یافتن راه حل مسائل و بستن پیمان‌ها، برگزار مى‌شود و هزاران تَن از نمایندگان دولت‌ها و … در این گردهمائى‌ها شرکت مى‌کنند.
اقتصادى و بازرگانى
به گواهى تاریخ، انسان از بَدو پیدایش، همواره در پى معاش و تأمین نیازهاى زندگی، مسکن و محل اقامت دائمى خود را ترک مى‌کرده و براى مبادلهٔ کالا و دست ساخته‌هاى خویش با سایر نیازمندى‌هاى زندگى راهى شهرها و کشورهاى دیگر مى‌شده است.
هر سال و هر ماه، در سراسر گیتی، در شهرها و کشورهاى گوناگون، نمایشگاه‌هائى براى معرفى کالاهاى تولید شده برگزار مى‌شود و گروه کثیرى از بازرگانان یا مردم عادى براى آشنائى با آخرین دستاوردهاى صنایع و کشاورزى و بازاریابى براى این کالاها به نمایشگاه‌ها مراجعه مى‌کنند. هم‌اکنون و به‌ویژه به‌سبب رونق روابط بازرگانى میان کشورهاى مختلف، برپائى نمایشگاه‌هاى محلی، منطقه‌ای، ملى و بین‌المللى بسیار رایج است و میلیون‌ها تَن از این نمایشگاه‌ها دیدن مى‌کنند.
ورزشى
هم‌زمان با پیشرفت‌هائى که در تمامى شئون زندگى انسان روى داده است، ورزش و امور مربوط به تقویت جسم – که تأثیر بسزائى در سلامت روح دارد، بسیار گسترش یافته است. پیدایش رشته‌هاى مختلف ورزشی، ذوق و شوق مردم به‌ویژه جوانان به ورزش و دیدن مسابقات ورزشى امروزه به‌صورت یکى از فعالیت‌هاى تفریحى – آموزشى – فرهنگى مردم جهان درآمده است. هم‌اکنون از ورزش و مسابقات ورزشى براى ایجاد مودت و دوستى میان ملت‌ها، گفتگوى تمدن‌ها و مبارزه با فساد استفاده مى‌شود. از این‌رو، هر ساله میلیون‌ها پیر و جوان براى شرکت در مسابقات ورزشى یا دیدن آنها راهى سرزمین‌ها و کشورهاى جهان مى‌شوند.
تاریخى و هنرى و فرهنگى
هر ساله تعداد بى‌شمارى از مشتاقان براى دیدار یادمان‌هاى تاریخی، جشنواره‌هاى هنرى و مراکز فرهنگى به سراسر جهان به‌ویژه به کشورها و سرزمین‌هاى تاریخى سفر مى‌کنند. این جهانگردان که معمولاً به سراسر جهان و به‌ویژه به کشورها و سرزمین‌هاى تاریخى سفر مى‌کنند. این جهانگردان که معمولاً منزلت فرهنگى و علمى ویژه‌اى دارند و تعداد کثیرى از جهانگردان را تشکیل مى‌دهند، گاه در گردهمائى‌هاى فرهنگى – تاریخى شرکت مى‌نمایند و از گنجینه‌ها، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها بازدید مى‌کنند.
مذهبى
بدون تردید، یکى از مهم‌ترین و کهن‌ترین عوامل و انگیزه‌هاى مسافرت انسان باورهاى مذهبى و احساسات دینى بوده است. انسان از ابتداى تاریخ مکان‌هائى را مقدس مى‌دانسته است و به‌منظور تأمین نیازها و خواسته‌هاى روحی، روانى و مادى خود و از ترس بلایاى طبیعى و غیرطبیعى که زندگى او را تهدید مى‌کرده، به زیارت و دیدن آن مکان‌هاى مقدس مى‌رفته است. مثلاً کعبه بتخانهٔ اعراب پیش از اسلام بوده و با پیدایش اسلام زیارتگاه میلیون‌ها مسلمان شده است. بودائیان، سیک‌ها، مسیحیان و قوم یهود نیز براى زیارت مکان‌هاى مقدس خویش مسافرت مى‌کنند. جهانگردى با این انگیزه نیز رونق فراوان دارد. عبادت‌گاه‌هائى نظیر مساجد، آرامگاه پیشوایان مذهبی، کلیساها و … هر ساله پذیراى میلیون‌ها معتقدان خود هستند.
درمانى و بهداشتى
از دیرباز انسان به خواص آب‌هاى معدنى براى شفاى بیمارى‌هاى پوستی، مفصلى و تأثیر آب و هوا در تسکین آلام روحى و روانى پى برده است. رومیان باستان براى استفاده از آب‌هاى معدنى به جزیرهٔ سیسل و لمباردى سفر مى‌کردند. هم‌اکنون تأسیسات بى‌شمار آب گرم معدنى در نواحى مختلف ایتالیا، فرانسه، آلمان و … وجود دارد که پذیراى میلیون‌ها جهانگرد طالب آب‌درمانى است. بسیارى از بیماران نیز براى مداوا به مراکز مهم و معتبر پزشکى در کشورهاى پیشرفته یا مراکز و پایتخت کشورهائى که از امکانات بهداشتى و درمانى بهره‌مند هستند، مراجعه مى‌کنند. این نوع جهانگردى نیز اعتبار و رواج فراوانى دارد.
تفریح، استراحت و دیدار بستگان
محیط پُرهیاهو و آلوده و یکنواخت شهرهاى امروزی، موجب فرسایش روحى و جسمى انسان مى‌شود و بدیهى است که این امر در بازده کار او بسیار مؤثر است، بنابراین، گرایش به ایجاد تنوع در محیط زندگى و فرار از فضاى پُرتنش شهر کنونى از یک سو و عشق انسان به زیبائى‌هاى طبیعت او را به ترک محیط کار و زندگى دائمى خود وا مى‌دارد.
هر سال و هر ماه و هر روز میلیون‌ها انسان، فارغ از هرگونه تکلف، هنگام تعطیلات یا فراغت از کار، به‌سوى کرانه‌هاى زیباى دریاها، نواحى خوش آب و هواى روستاها و … رهسپار مى‌شوند و در آغوش طبیعت، خستگى و فرسودگى جسمى و روحى خود را بهبود مى‌بخشند. شاید انگیزهٔ استراحت و تمدد اعصاب، تفریح دیدار آشنایان و بستگان مهم‌ترین عامل و انگیزهٔ جابه‌جائى و مسافرت انسان در جهان کنونى باشد.
جهانگردى از نظر نوع مسافرت
چگونگى شکل مسافرت از نظر انفرادی، خانوادگى یا جسمى وجه‌تمایز دیگرى میان مسافرت‌هاى داخلى یا خارجى است.
مسافرت‌هاى جمعى
معمولاً پاره‌اى از بنگاه‌هاى مسافرتی، ضمن فروش بلیط مسافرت ‘تور’ مسافرتى نیز برگزار مى‌کنند. این بنگاه‌ها با عرضه‌کنندگان خدمات جهانگردى در مقصد گفتگو مى‌کنند و با گرفتن تخفیف‌هاى کلی، ضمن اجارهٔ وسائلى چون هواپیما، کشتى و خودروهاى بزرگ جمعى براى سفر از مبداء به مقصد و بالعکس، خدمات مؤسسه‌هائى مانند مهمان‌سراها، غذاسراها، اماکن تفریحى و … را در مقصد مى‌خرند و به مشتریان خود ارائه مى‌دهند.
تفاوت مهمى که میان مسافرت‌هاى فردى و جمعى وجود دارد این است که در مسافرت‌هاى جمعی، افراد هیچ‌گونه اختیارى از نظر برنامه‌ریزى مسافرت ندارند، بلکه مسئولان بنگاه‌ها براى مسافرت برنامه‌ریزى مى‌کنند و مقاصد مسافرت، نوع مهمان‌سرا، غذاسراها و اماکن دیدنى و تفریحى را تعیین مى‌نمایند. این نوع مسافرت براى کسانى که با مقصد آشنائى ندارند یا به خارج از کشور سفر مى‌کنند و کسانى که زبان نمى‌دانند نسب به مسافرت آزاد یا انفرادى برترى دارد، اما مسافران در مورد گزینش مقصد، مدت توقف در مقصد و … آزادى عمل ندارند.
مسافرت‌هاى انفرادى و خانوادگى
در اینگونه سفرها که فرد یا افراد یک خانواده یا چند نفر از آشنایان و بستگان براساس توافق مسافرت مى‌کنند، برنامهٔ مسافرت به میل و خواست همسفران تهیه مى‌شود و بنا به توافق خود آنها تغییر مى‌کند. چه بسا در این نوع مسافرت هدف‌هاى موردنظر و مقاصد مسافرت بارها تغییر کند. انتخاب نوع وسیلهٔ نقلیه، نوع اقامتگاه، پذیرائی، غذاخوری، مدت سفر و … خواست مسافران بستگى دارد.
—————————
انواع جهانگردی براساس محدوده جغرافیائى :
جهانگردى بین‌المللى و گردشگرى داخل کشور (بین‌المللى و داخلى)
از دیدگاه سازمان جهانى جهانگردی، جهانگردى بین‌المللى با گردشگرى داخلى (Internation tourism) متفاوت است و به محدودهٔ مرزى کشور مربوط مى‌شود. ولى این بدان معنى نیست که هر مسافر بین‌المللی، یک بازدیدکننده تلقى شود. مسافر کسى است که براى خارج شدن از محل سکونت خود، سفر مى‌کند؛ براى مثال کارگرى که براى کار از مرز خارج مى‌شود بازدیدکننده محسوب نمى‌شود. جهانگردى بین‌المللى همیشه، در وهله اول، از نظر اقتصادى مدنظر قرار مى‌گیرد، زیرا این شکل گردشگرى نقش مهمى در بازرگان و جریان ارزى ملت‌ها بازى مى‌کند.
گردشگرى داخلى نیز تحت‌الشعاع جهانگردى بین‌المللى است، با وجود این تصور بر این بود که اینگونه مسافرت‌ها اثر بین‌المللى ندارند و آمارهاى تجارى همان کشور مربوط بوده و اهمیت دارند. بدیهى است که این دو گردشگرى رابطه تنگاتنگى با هم دارند. مسافران تحت تأثیر شرایط محیطى قرار مى‌گیرند، و با توجه به عوامل خارجى مانند رشد نسبى درآمد واقعی، تفاوت قیمت بین کشورها و سیاست بین‌الملل، مسافرت‌هاى داخلى جاى خود را به جهانگردى بین‌المللى مى‌دهند و یا برعکس. در چند دههٔ گذشته، در بسیارى از کشورهاى غربى روزهاى تعطیل تبدیل به سفرهاى بیرون شهرى شده‌اند و این به علت بالا رفتن استاندارد زندگى و کسب درآمدهاى اضافى است؛ در حالى که در کشورهاى در حال توسعه گردشگرى داخلى افزایش یافته است.
مسافرت‌هاى منطقه‌اى
منطقه به بخش کوچک جغرافیائى از یک ناحیه گفته مى‌شود که با شاخصى معین یا با چارچوب مرجعى موثق مشخص مى‌شود. در حقیقت جهانگردى منطقه را به سه دسته تقسیم مى‌کنند. نخست، موقعیت جغرافیائى منطقه که براى مثال مى‌توان به مناطق ‘شمال’ یا ‘شرق’ اشاره کرد. دوم، نواحى (مناطق) اداری، مانند ‘استان X’ . سوم منطقه‌اى که از نظر فیزیکى دربرگیرندهٔ طبیعت بیشترى است، براى مثال ‘حوزه دریاچه’ یا ‘حوزه اقیانوس آرام’ . از نظر در دسترس بودن و قابل استفاده بودن مى‌توان به چند دسته‌بندى دیگر اشاره کرد، براى نمونه ‘منطقه روستائی’ یا ‘منطقه ساحلی’ . مقصود از مسافرت‌هاى بین منطقه‌ای، مسافرت‌هائى است که بین مناطق مختلف صورت مى‌گیرد، حال این مناطق در یک استان یا ایالت، یک کشور و یا در مناطق مختلف دنیا باشد. از طرفی، مسافرت‌هاى درون منطقه‌اى به مسافرت‌هائى که در داخل یک منطقهٔ مشخص صورت مى‌گیرد، اطلاق مى‌شود (حال این منطقه بومى باشد یا در سطح بین‌المللی). براى مثال، مى‌توان به مسافرت‌هاى بین کشورهاى آسیاى شرقى اشاره کرد.
گردشگرى درون‌مرزى یا برون‌مرزى
در هر حوزه‌اى متناسب با منطقهٔ موردنظر (منطقهٔ بومی، کشوری، یا گروهى از کشورها) سه نوع جهانگردى دسته‌بندى مى‌شود:
– گردشگرى داخلی، به ساکنان منطقه‌اى خاص اطلاق مى‌شود که فقط در منطقهٔ مربوطه سفر مى‌کنند (مانند بازدیدکنندگان).
– گردشگرى درون‌مرزی، به افرادى غیر از ساکنان منطقه‌اى خاص گفته مى‌شود که مانند بازدیدکنندگان از محل دیدن مى‌کنند.
– گردشگرى برون‌مرزی، افراد ساکن یک منطقه که به منطقه‌اى غیر از منطقهٔ سکونت خود سفر مى‌کنند.
اگر معیار سنجش را کشور قرار دهیم مى‌توان عبارت‌هاى جهانگردى ‘بومى (داخلی)’ ، ‘درون مرزی’ و ‘برون‌مرزی’ را به روش‌هاى مختلفى ترکیب کرد و سه دسته‌بندى زیر را ارائه داد:
– گردشگرى داخلی، که شامل گردشگرى داخلى و درون‌مرزى مى‌شود.
– گردشگرى ملی، که شامل گردشگرى داخلى و گردشگرى برون‌مرزى مى‌شود.
– جهانگردى بین‌المللی، که شامل گردشگرى درون‌مرزى و برون‌مرزى مى‌شود.
باید توجه داشت که این عبارت‌ها (درون‌مرزی، برون‌مرزی، داخلی، ملى و جهانگردى بین‌المللی) بر مبناء معیار قرار دادن کشور به‌عنوان مرجع سنجش، ارائه شده‌اند. در ضمن، بعضى مناطق از نظر سیاسی، که از کشور کوچک‌تر هستند و با ایالت فرق مى‌کنند، نیز بدین‌گونه دسته‌بندى مى‌شوند. مانند جامعه مشترک‌المنافع پوارتوریکو و جامعه مشترک‌المنافع جزایر شمالى مارى‌یانا که هر دو بخشى از ایالات‌متحده آمریکا مى‌باشند. (سازمان جهانى جهانگردى 1995b، ص 27).
———————————-
جهانگردى از نظر نوع مسافرت :
چگونگى شکل مسافرت از نظر انفرادی، خانوادگى یا جسمى وجه‌تمایز دیگرى میان مسافرت‌هاى داخلى یا خارجى است.
مسافرت‌هاى جمعى
معمولاً پاره‌اى از بنگاه‌هاى مسافرتی، ضمن فروش بلیط مسافرت ‘تور’ مسافرتى نیز برگزار مى‌کنند. این بنگاه‌ها با عرضه‌کنندگان خدمات جهانگردى در مقصد گفتگو مى‌کنند و با گرفتن تخفیف‌هاى کلی، ضمن اجارهٔ وسائلى چون هواپیما، کشتى و خودروهاى بزرگ جمعى براى سفر از مبداء به مقصد و بالعکس، خدمات مؤسسه‌هائى مانند مهمان‌سراها، غذاسراها، اماکن تفریحى و … را در مقصد مى‌خرند و به مشتریان خود ارائه مى‌دهند.
تفاوت مهمى که میان مسافرت‌هاى فردى و جمعى وجود دارد این است که در مسافرت‌هاى جمعی، افراد هیچ‌گونه اختیارى از نظر برنامه‌ریزى مسافرت ندارند، بلکه مسئولان بنگاه‌ها براى مسافرت برنامه‌ریزى مى‌کنند و مقاصد مسافرت، نوع مهمان‌سرا، غذاسراها و اماکن دیدنى و تفریحى را تعیین مى‌نمایند. این نوع مسافرت براى کسانى که با مقصد آشنائى ندارند یا به خارج از کشور سفر مى‌کنند و کسانى که زبان نمى‌دانند نسب به مسافرت آزاد یا انفرادى برترى دارد، اما مسافران در مورد گزینش مقصد، مدت توقف در مقصد و … آزادى عمل ندارند.
مسافرت‌هاى انفرادى و خانوادگى
در اینگونه سفرها که فرد یا افراد یک خانواده یا چند نفر از آشنایان و بستگان براساس توافق مسافرت مى‌کنند، برنامهٔ مسافرت به میل و خواست همسفران تهیه مى‌شود و بنا به توافق خود آنها تغییر مى‌کند. چه بسا در این نوع مسافرت هدف‌هاى موردنظر و مقاصد مسافرت بارها تغییر کند. انتخاب نوع وسیلهٔ نقلیه، نوع اقامتگاه، پذیرائی، غذاخوری، مدت سفر و … خواست مسافران بستگى دارد.
